Srednjovjekovna književnost

Srednjovjekovna književnost je široka tema koja obuhvata gotovo sva pisana djela dostupna u Evropi i šire tokom srednjeg vijeka (tj. tokom hiljadu godina nakon pada Zapadnog Rimskog Carstva oko 500. godine do početka firentinske renesanse u kasnom 15. vijeku). Književnost tog vremena sastojala se od religijskih zapisa, kao i sekularnih djela. Kao što je slučaj i sa modernom književnošću, ona je složena oblast proučavanja, od posve svetog do veselo profanog, dodirujući sve tačke između ta dva ekstrema. Književna djela obično se grupiraju prema porijeklu, jeziku i žanru.

Jezici

Budući da je latinski bio jezik Rimokatoličke crkve, koja je dominirala u Zapadnoj i Centralnoj Evropi, i budući da je Crkva faktički bila jedini izvor obrazovanja, latinski se jezik često koristio pri pisanju srednjovjekovnih manuskripta, čak i u nekim dijelovima Evrope koji nikada nisu bili romanizirani. Međutim, u Istočnoj Evropi utjecaj Istočnog Rimskog Carstva i Pravoslavne crkve učinio je grčki i staroslavenski jezik dominantnim pisanim jezicima.

Narodi su nastavili koristiti svoje vlastite govorne jezike. Neki primjeri, kao što su Beowulf (na staroengleskom), Nibelungenlied (na srednjogornjonjemačkom), Digenis Acritas (na srednjovjekovnom grčkom), Slovo o Igorovom pohodu (na staroruskom), Chanson de Roland (na starofrancuskom), poznati su i danas. Iako se postojeće verzije tih epova generalno smatraju djelima pojedinačnih (ali anonimnih) pjesnika, nema sumnje da su se oni zasnivali na narodnoj usmenoj predaji. Keltske tradicije također su se očuvale u baladama Marije Francuske, Mabinogionu i Arthurske cikluse.

Anonimnost

Značajan dio srednjovjekovnih književnih djela su anonimna. To nije samo zbog nedostatka dokumenata iz određenog perioda, već i zbog shvatanja autorove uloge koja se značajno razlikuje od romantičkog shvatanja tog termina, koje koristimo i danas. Srednjovjekovni autori često su izražavali duboko poštovanje za klasične pisce i crkvene oce i prepričavali su i uljepšavali priče koje su čuli ili pročitali, umjesto osmišljanja novih priča. Čak i kada ih jesu stvarali, često su tvrdili da zavještaju nešto od auktora. Sa tog gledišta, imena pojedinačnih autora činila su se mnogo manje važnima, te stoga mnoga važna djela nikada nisu pripisana jednoj tačno određenoj osobi.

Tipovi književnih djela

Biografije

U srednjovjekovnom periodu stvorena je biografija. Istraživala ju je Andrea Walkden u svom djelu "Privatni životi učinjeni javnima: Stvaranje biografije u Engleskoj u ranom modernom dobu (izučavanje srednjovjekovne i renesansne književnosti)" (en. Private Lives Made Public: The Invention of Biography in Early Modern England (Medieval and Renaissance Literary Studies)).^[1]

Religijska

Teološka djela bila su dominantna književna forma i obično su se mogli naći u bibliotekama tokom srednjeg vijeka. Katolički sveštenici bili su intelektualni centar društva u srednjem vijeku i njihova se književnost proizvodila u najvećoj količini.

Iz tog perioda potiču bezbrojne himne (i liturgijske i paraliturgijske). Sama liturgija nije imala fiksnu formu, a brojni konkurentni misali postavljali su induvidualne zamisli o redoslijedu mise. Teolozi kao što su Anselmo Canterburyjski, Toma Akvinski i Pierre Abélard piasli su dugačke teološke i filozofske rasprave, često pokušavajući pomiriti učenja grčkih i rimskih paganskih autora sa doktrinama Crkve. Hagiografije, ili "životi svetaca", također su često pisane kao poticaj za pobožne i opomena za ostale.

Zlatna legenda (Jacobus de Voragine) postala je tako popularna da se, u svoje vrijeme, navodno čitala češće nego Biblija. Franjo Asiški je bio plodan pjesnik, a njegovi franjevački sljedbenici često su pisali poeziju u svrhu izražavanja svoje pobožnosti. Dies Irae i Stabat Mater su dvije najsnažnije pjesme na latinskom koje se dotiču religijskih tema. Golijardski stih bio je umjetnička forma kojom su neki sveštenici izražavali neslaganje. Jedina raširena religijska djela koja nisu pisali sveštenici bili su mirakuli: izrasli iz prostih izvodbi pojedinačnih biblijskih scena uživo, svaki mirakul postao je izraz ključnih događaja u Bibliji za svako selo. Tekstove tih drama često su kontrolirali lokalni esnafi, a mirakuli su se izvodili u pravilnim vremenskim razmacima tokom praznika i često su trajali cijeli dan i dugo u noć.

Tokom srednjeg vijeka, jevrejska populacija Evrope također je doprinijela sa značajnim brojem izuzetnih pisaca. Majmonid, rođen u Cordobi, i Raši, rođen u Troyesu, Francuska, dva su najpoznatija i najutjecajnija od tih jevrejskih pisaca.

Sekularna

Sekularna književnost u tom periodu nije stvarana u jednakoj količini kao i religijska književnost, ali je dobar dio nje sačuvan. Tema "dvorske ljubavi" postala je važna u 11. vijeku, naročito na romanskim jezicima (francuski, španski, galicijsko-portugalski, katalonski, provansalski, prije svega), kao i na grčkom. Putujući pjevači—trubaduri—živjeli su od svojih pjesama. Trubadurske pjesme često se asociraju sa neuzvraćenom čežnjom, ali to nije sasvim istinito (vidjeti obad, na primjer). U Njemačkoj, Minnesängeri su nastavili tradiciju trubadura.

Uz epske pjesme u njemačkoj tradiciji (npr. Beowulf i Nibelungenlied), epske pjesme u tradiciji chanson de geste (npr. La Chanson de Roland i Digenis Acritas, koje se bave karolinškim ciklusom, odnosno akritskim pjesmama) i dvorske romanse u tradiciji roman courtoisa, koje se bave britanskim pitanjem i rimskim pitanjem, postigle su veliku i dugotrajnu popularnost. Roman courtois se razlikuje od chanson de geste ne samo po tematici, već i po naglasku na ljubavi i viteštvu umjesto ratnom umijeću.

Također se pisala politička poezija, naročito pri kraju tog perioda, a golijardsku formu počeli su koristiti sekularni pisci kao i sveštenici. Putopisi su bili vrlo popularni u srednjem vijeku, budući da su fantastični izvještaji o dalekim zemljama (često uljepšani ili sasvim neistiniti) pružali zabavu za društvo koje je, u većini slučajeva, ograničavalo ljude na područje u kojem su rođeni. (Važno je spomenuti važnost hodočašća, naročito u Santiago de Compostela, tokom srednjeg vijeka, o čemu se govori i u Kenterberijski pričama Geoffreya Chaucera).

Najistaknutiji autori jevrejske sekularne poezije u srednjem vijeku bili su Solomon ibn Gabirol i Yehuda Halevi, koji su također bili poznati pisci religijskih pjesama.

Ženska književnost

Iako je istina da žene u srednjovjekovnom periodu nikada nisu postigle potpunu jednakost sa muškarcima, neke su od njih mogle iskoristiti svoju vještinu sa pisanom riječi kako bi postigle slavu. Religijska djela bila su najlakši izbor—žene koje su kasnije kanonizirane kao svetice često su objavljivale svoja razmišljanja, otkrića i molitve. Mnogo toga što se zna o ženama u srednjem vijeku poznato je zahvaljujući djelima kaluđerica kao što su Klara Asiška, Sveta Brigitan i Katarina Sijenska.

Međutim, vlasti su često smatrale religijsku perspektivu žena nepravovjernom, a mistične vizije autora kao što su Julian od Norwicha, Matilda Magdeburška i Hildegard od Bingena daju uvid u dio srednjovjekovnog života koji je bio manje prijatan za institucije koje su u to doba vladale Evropom. Žene su također pisale utjecajne tekstove u polju sekularne književnosti—razmišljanja o dvorskoj ljubavi i društvu Marije Francuske i Kristine Pizanske i dan danas se istražuju u svrhu razumijevanja srednjovjekovnog društva.

Za moderan pogled na historiju, historijsko djelo D.H. Greena (2007), Žene čitatelji srednjeg vijeka (en. Women Readers of the Middle Ages) istražuje pismenost i književnost u pogledu žena u srednjovjekovnom društvu.^[2] Neki je smatraju "radikalnom ponovnom procjenom doprinosa žena srednjovjekovnoj književnoj kulturi." ^[3]

Alegorija

Glavni članak: Alegorija u srednjem vijeku

Iako su u srednjovjekovnim književnim djelima iskorištene mnoge književne tehnike, alegorija je bila tako izražena u tom periodu da zaslužuje posebno priznanje. Većina srednjovjekovne književnosti oslanjala se na alegoriju kako bi prenijela pouku koju je autor imao na umu prilikom pisanja - predstave apstraktnih vrlina, događaja i institucija snažno prožimaju većinu književnih djela tog vremena. Najutjecajnija i vjerojatno prva alegorija je Psychomachia (Borba duša) Aureliusa Clemensa Prudentiusa. Ostali važni primjeri su Roman de la Rose, Everyman, Piers Plowman, Roman de Fauvel i Božanstvena komedija.

Značajna srednjovjekovna književna djela

Aleksijada, Ana Komnina
Beowulf, anoniman anglosaksonski autor
Kedmonova himna
Pjesme o bogorodici, galicijski
Knjiga o gradu dama, Christine de Pizan
Knjiga o civiliziranom čovjeku, Daniel od Becclesa
Knjiga o dobroj ljubavi, Juan Ruiz
Knjiga o Margery Kempe, Margery Kempe
Brut, Layamon
Brut, Wace
Kenterberijske priče, Geoffrey Chaucer
Oblak neznanja, anoniman engleski autor
O utjesi filozofije, Boetije
David od Sassouna, anoniman jermenski autor
Decameron, Giovanni Boccaccio
Dijalog (Katarina Sijenska), Katarina Sijenska
Digenis Acritas, anoniman grčki autor
Bolesti žena, Trotula od Salerna
La divina commedia (Božanstvena komedija), Dante Alighieri
Dukus Horant, prvo prošireno djelo na jidiškom.
Starija Edda, razni islandski autori
Das fließende Licht der Gottheit, Mehtilda Magdeburgska
Gesta Danorum, Saxo Grammaticus
Heimskringla, Snorri Sturluson
Historia ecclesiastica gentis Anglorum (Crkvena historija engleskog naroda), Beda Uvaženi
Vitez u tigrovoj koži, Shota Rustaveli
Balade Marije Francuske, Marija Francuska
Pisma Abelarda i Heloise
Libro de los ejemplos del conde Lucanor y de Patronio (Knjiga primjera grofa Lucanora i Patronija), Don Juan Manuel, princ Villene
Ludus de Antichristo, anoniman njemački autor
Mabinogion, razni velški autori
Metrički Dindshenchas, irske onomastički spjevovi
Putovanja Marka Pola, Marko Polo
Le Morte d'Arthur, ser Thomas Malory
Nibelungenlied, anoniman njemački autor
Njáls saga, anoniman islandski autor
Parzival, Wolfram von Eschenbach
Vizija o Petru Oraču, William Langland
Pjesma o Cidu, anoniman španski autor
Proslogion, Anselmo Canterburyjski
Queste del Saint Graal (Potraga za Svetim gralom), anoniman francuski autor
Otkrovenje božanske ljubavi, Julian od Norwicha
Roman de la Rose, Guillaume de Lorris i Jean de Meun
Sadko, anoniman ruski autor
Scivias, Hildegard od Bingena
Sic et Non, Pierre Abélard
Ser Gawain i zeleni vitez, anoniman engleski autor
La Chanson de Roland, anoniman francuski autor
Duhovne vježbe, Gertruda Velika
Summa Theologiae, Toma Akvinski
Táin Bó Cúailnge, anoniman irski autor
Slovo o Igorovom pohodu, anoniman ruski autor
Tirant lo Blanch, Joanot Martorell
Putovanja Ser Johna Mandevillea, John Mandeville
Tristan, Thomas d'Angleterre
Tristan, Béroul
Tristan i Izolda, Gottfried von Strassburg
Troil i Kresida, Geoffrey Chaucer
Valtarije
Mlađa Edda, Snorri Sturluson
Yvain: Vitez sa lavom, Chrétien de Troyes

Zasebni članci

Prema regiji ili jeziku

Prema žanru

Prema periodu

Rana srednjovjekovna književnost (od 6. do 9. vijeka)
10. vijek u književnosti
11. vijek u književnosti
12. vijek u književnosti
13. vijek u književnosti
14. vijek u književnosti

Izvori

↑ http://www.amazon.com/Private-Lives-Made-Public-Renaissance/dp/0820704822/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1443634331&sr=1-1&refinements=p_27:Andrea Walkden
↑ Green, D.H. "Women Readers of the Middle Ages". Cambridge University Press, England. ISBN 978-0-521-87942-2
↑ McDonald, Nicola. " Women Readers in the Middle Ages (review)"
↑ Buringh, Eltjo; van Zanden, Jan Luiten: "Charting the “Rise of the West”: Manuscripts and Printed Books in Europe, A Long-Term Perspective from the Sixth through Eighteenth Centuries", The Journal of Economic History, svezak 69, br. 2 (2009), str. 409–445 (416, tabela 1)

Vanjske veze

Online srednjovjekovna i klasična biblioteka Arhivirano 2005-09-17 na Wayback Machine-u
Labirint: Resursi za srednjovjekovne studije
Internet Medieval Sourcebook Project - skup djela na temu srednjeg vijeka
Srednjovjekovni i renesansni manuskripti, vulgate, časoslovi, medicinski tekstovi i više, 12. - 17. vijek, Centar za digitalne inicijative, Biblioteke Univerziteta u Vermontu
Luminarium: Antologija srednjoengleske književnosti
Srednjovjekovna nordijska književnost na Icelandic Saga Database

[1] ttp://www.amazon.com/Private-Lives-Made-Public-Renaissance/dp/0820704822/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1443634331&sr=1-1&refinements=p_27:Andrea Walkden

[2] Green, D.H. "Women Readers of the Middle Ages". Cambridge University Press, England. ISBN 978-0-521-87942-2

[3] McDonald, Nicola. " Women Readers in the Middle Ages (review)"

[4] Buringh, Eltjo; van Zanden, Jan Luiten: "Charting the “Rise of the West”: Manuscripts and Printed Books in Europe, A Long-Term Perspective from the Sixth through Eighteenth Centuries", The Journal of Economic History, svezak 69, br. 2 (2009), str. 409–445 (416, tabela 1)

[1]

[2]

[3]

[4]