Opsada Kraljeva (1941)
Opsada Kraljeva od strane srpskih ustanika (partizana i četnika) je trajala čitav oktobar 1941. godine, tokom ustanka u okupiranoj Srbiji.
Kraljevo je bilo pod blokadom partizansko-četničkih snaga kojima je rukovodio zajednički Operativni štab za napad na Kraljevo. u borbama kod Kraljeva je sudelovalo 23 partizanske i 19 četničkih četa, sa ukupno oko 4.000 boraca.[1] Ustaničke snage su, oktobra 1941, više puta bezuspešno napadale nemački garnizon u Kraljevu.[2]
Prvih dana opsade Nemci su uhapsili nekoliko hiljada Kraljevčana, koje su držali kao taoce. U sklopu protiv meru za opsadu grada, Nemci su samo 14. oktobra streljali su 1.736 muškaraca i 19 žena u gradu.
Opsada grada je okončana neuspehom ustanika, odnosno pobedom nemačkih okupacionih snaga koje su držale grad.
4. oktobra 1941. godine, u Čačku je, na osnovu sporazuma između Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije i Draže Mihailovića, formiran zajednički partizansko-četnički Operativni štab, radi rukovođenja borbama za oslobođenje Kraljeva. Pod njegovom komandom bile su sve partizanske i četničke jedinice angažovane u napadu na Kraljevo.[3] Partizansko-četnički operativni štab za napad na Kraljevo sačinjavali su sa partizanske strane Ratko Mitrović i Momčilo Radosavljević, a sa četničke Radoslav Đurić i Jovan V. Deroko.[1]
Istog dana je sačinjen i plan napada na Kraljevo.
U noći između 10. i 11 oktobra, ustaničke snage izvršile su snažni napad na utvrđeni nemački garnizon u Kraljevu. Glavni napad izvršen je duž komunikacije Čačak - Kraljevo i Raška - Kraljevo. Napad su izvršile jedinice Dragačevskog i jedna četa Ljubićkog bataljona Čačanskog partizanskog odreda, 2. Čibukovačka i Dedevačka četa Kraljevačkog NOP odreda i Jelički četnički odred. Napad na Kraljevo nije uspeo. U toku sledeće noći ponovljen je napad na Kraljevo, uglavnom istim snagama i u istom rasporedu kao prethodne noći, ali ni ovaj napad nije uspeo, iako je jedan vod 3. dragačevskog bataljona Čačanskog NOP odreda uspeo da se probije do centra grada, gde je ubio jednog nemačkog oficira, posle čega se, kao i ostale jedinice, povukao.[3]
14. oktobra, Nemci su pohapsili oko 400 radnika i službenika železničkog čvora u Kraljevu i zatvorili ih u lokomotivsku halu Fabrike vagona. U noći 14/15. oktobra, delovi Čačanskog i Kraljevačkog NOP odreda i četničke jedinice izvele su još jedan napad na Kraljevo, kome je prethodila snažna artiljerijska priprema sa položaja na Ružića brdu i Sirči. Ni ovaj napad nije uspeo, mada su pojedini delovi Čačanskog odreda (na pravcu od Poljoprivredne škole) prodrli duboko u odbrambeni raspored nemačkih snaga.[3]
Kao odgovor na opsadu, pripadnici Vermahta su u više navrata vršili masovna streljanja civila u gradu, kako bi se terorom deblokirao grad (vidi Masakr u Kraljevu). Prema nemačkim izveštajima samo u toku 15. i 16. oktobra u krugu Fabrike vagona streljano je 1.736 muškaraca i žena.[3]
U noći između 31. oktobra i 1. novembra, Čačanski i Kraljevački NOP odred, Rudarska četa Kopaoničkog NOP odreda i četničke jedinice izvršile su poslednji napad na Kraljevo. Napad je izveden nešto slabijim pešadijskim snagama i istim pravcem kao i prethodni napadi. Mada su ustanički tenkovi, praćeni bombaškim grupama, prodrli duboko u grad, i ovaj napad je odbijen. Sledeći dan, Draža Mihailović je, sukladno tajnoj ponudi Nemcima (vidi sastanak u Divcima), izdao naređenje o povlačenju četničkih jedinica sa položaja kod Kraljeva, što je rezultiralo i povlačenjem partizana ka Čačku i Užicu.[3]
Prema tumačenju ravnogorskih autora, dok su četnici opsedali Kraljevo, "partizanska Vrhovna komanda u Užicu je imala sasvim druge planove". Još 4. oktobra u Čačku su oformljene Prva i Druga čačanska četa, koje su odmah upućene u Užice, i stavljene su pod komandu užičkog NOP. Polovinom oktobra je oformljena i Treća četa, koja je takođe poslata u Užice, radi obezbeđenja Vrhovnog štaba.[4] Odlukom partizanske komande, 23. oktobra iz opsade Kraljeva je povučen Dragačevski bataljon prema Čačku, pripremajući se za sukobe sa četnicima, a uviđajući da će doći do prekida saradnje između četnika i partizana, poslednjih dana oktobra, u istom pravcu su povučene druga, četvrta i peta četa Ljubićkog odreda.[5] Poslednji napad na Kraljevo, sa tenkovima, partizani i četnici su izveli u noći između 31. oktobra i 1. novembra.[6]
Prema istorijskim dokumentima, Draža Mihailović je naredio četnicima povlačenje iz opsade Kraljeva i napad na partizane u Čačku, koji je trebalo da se izvrši u isto vreme kada četničke jedinice budu napadale Užice. Naređenje za napad je izdao 1/2. novembra majoru Radoslavu Đuriću. Međutim, major Đurić je o tom naređenju obavestio Štab Čačanskog partizanskog odreda, pa je onda Mihailović odlučio da napad na Čačak ipak poveri Deroku.[7]
»Nastanite što pre da ovladate Čačkom i kapetanu Deroku prenesite potrebno za ovo. Kapetan Derok treba sa 2/3 svoga ljudstva sa topovima, bornim kolima skinutim sa položaja kod Kraljeva da odmah ovlada Čačkom. Sa 1/3 da obezbedi pravac prema Raškoj i pravac Kraljevo—Čačak prelazeći u najuporniju odbranu na rečnim pravcima. Vrlo hitno.« [8]
– Naređenje Štaba četničkih odreda Čačak od 6. novembra 1941. za napad na partizane u Čačku
Postoje svedočenja da su četnici Vučka Ignjatovića u Požegi, tokom poslednjih dana opsade Kraljeva, krajem oktobra 1941, otimali naoružanje i municiju koju su partizani slali iz Užica vozom na front prema Kraljevu.[9]
Ubrzo nakon neuspele opsada Kraljeva dolazi do napada četnika na Užičku republiku, dugotrajnog četničko-partizanskog sukoba i sloma ustanka u Srbiji.
- ↑ 1,0 1,1 Branko Petranović: Srpski narod u ustanku
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_1_8.htm
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 „Prošlost Kraljeva”. Arhivirano iz originala na datum 2008-06-13. Pristupljeno 2016-09-30.
- ↑ Davidović & Timotijević 2002: str. 26
- ↑ Timotijević 2003: str. 288
- ↑ Timotijević 2003: str. 287
- ↑ Stenografske beleške, str. 407—409; J. Marjanović, Prilozi, str. 212 i 312
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_1_20.htm Naređenje Štaba četničkih odreda Čačak od 6. novembra 1941. za napad na partizane u Čačku
- ↑ Миодраг Зечевић, Документa са суђења равногорском покрету, Београд, 2001, str. II/1407.
- Opsada Kraljeva (znaci.org)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
