Operacija Mihailović

Operacija Mihailović
Segment Drugi svetski rat u Jugoslaviji
Mišićeva kuća Struganiku, sedište četničkog štaba.
Datum 6. - 7. decembar 1941. Lokacija Ravna gora, Nemačka okupaciona zona Srbija Ishod Pobeda Vermahta
Sukobljene strane
Nacistička Nemačka	ČOJV
Komandanti i vođe
Paul Bader	Dragoljub Mihailović
Angažirane jedinice
342. pješadijska divizija
Snage
delovi 342. divizije (5 bataljona u jačini oko 3.000 vojnika)
Žrtve i gubici
bez gubitaka	ubijen jedan četnički oficir i 11 vojnika, zarobljeno 7 oficira (uključujući Mišića i Fregla), 475 četnika i 2 bolničarke.

Operacija Mihailović je bila nemačka operacija u cilju hvatanja pukovnika Dragoljuba Mihailovića, likvidacije njegovog štaba na Ravnoj Gori, i rasturanja četničkih odreda, izvedena 6. i 7. decembra 1941. godine.

Operacija Mihailović je bila završna nemačka operacija u slamanju ustanka u Srbiji. Prethodila joj je Operacija Užice, kojom je okupirana slobodna teritorija u zapadnoj Srbiji poznata kao Užička Republika. Sluteći opasnost, pukovnik Mihailović je neposredno pred operaciju pokušao da se nagodi sa Nemcima o obustavljanju neprijateljstva i zajedničkoj borbi protiv partizana, ali mu to nije pošlo za rukom. I pored toga, izjavio je da mu nije namera da ratuje protiv okupatora i da im neće pružati otpor.

Mihailović je ovu operaciju nazvao "Udarac u vetar", jer je uoči nemačkog napada sklonio trupe sa Ravne Gore. Mihailović je 1. decembra naložio svojim komandantima da se legalizuju u okviru Nedićevih formacija. On sam je 6. decembra opkoljen u kući majora Aleksandra Mišića u Struganiku, s grupom svojih ljudi. Mihailoviću je uspjelo pobjeći, ali dva njegova bliska suradnika, majori Mišić i Fregl, su uhvaćeni i kasnije strijeljani. Nikola Kalabić je početkom decembra 1941. preko svog oca Milana (žand. majora, komandanta 11. odreda Koste Pećanca) omogućio Draži Mihailoviću i njegovom štabu bekstvo sa Ravne gore i prebacivanje u Sandžak, i kasnije povratak u zapadnu Srbiju.

Nijemci ocjenjuju da je operacija Mihailović djelomice uspjela: izvještaj 342. pješadijske divizije navodi da grupa oko Mihailovića nije likvidirana, ali je razbijanje njenog komandnog mjesta bio ozbiljan udarac. Paul Bader, glavni komandant Srbije, smatrao je da je »Mihailovićeva grupa« razbijena, ali je ipak raspisao ucjenu od 200.000 dinara za Mihailovićem.

Nijemci u operaciji Mihailović nisu imali gubitaka, četnici jesu: ubijen je jedan oficir i 11 osoba, a zarobljeno je 7 oficira (uključujući Mišića i Fregla), i 475 muškaraca osumnjičenih da su četnici i 2 žene. Pored toga, Nijemci su došli do veće količine ratnog plijena.

Nakon ove operacije pukovnik Mihailović je stekao brojna saveznička priznanja i čin generala.

Pozadina

Ustanak u Srbiji 1941.

Kada je počela organizovana partizanska borba u Srbiji, nekoliko četničkih vođa okupljenih oko Mihailovića, poneto talasom narodnog oduševljenja, uključilo se u borbu, o čemu svedoči dokument nemačke komande od 16. septembra 1941. godine:

Podstaknuti delimičnim uspešno vođenim borbama od strane komunista, nacionalni Srbi organizovali su takođe borbene formacije protiv Nemaca.

– Obaveštenje komandnog štaba komandanta Srbije od 16. septembra 1941. o razvoju oružanog ustanka

Krajem avgusta 1941. Jadarski četnički odred je oslobodio Loznicu od Nemaca. Tokom septembra 1941. ustanak je poprimio masovne razmere, ustanici su oslobodili celo Podrinje i Mačvu, osim grada Šapca. Krajem septembra i početkom oktobra 1941. ustanak se proširio na veći deo Šumadije i dolinu Zapadne Morave (Čačak, Kraljevo, Kruševac). Međutim, Nemci su već početkom oktobra 1941. protiv četnika krenuli u ofanzivu (Operacija Drina), nastupom sa severa 342. pešadijske divizije iz pravac Srema (NDH) prema jugu, do kraja oktobra povratila je od četnika celu Mačvu i srednje Podrinje, a razbijanjem opsade u Valjevu i nastupom iste divizije istočno od ovog grada Nemci su izbili prema Ravnoj gori, glavnom sedištu ustanika. Tokom oktobra 1941. nemačke snage su izvršile u više mesta masovna streljanja građanja u znak odmazde za svoje poginule i ranjene vojnike u cilju zastrašivanja i smiravanju pobune likvidirali su oko 10000 srpskih civila. Zbog novonastalih okolnosti krajem oktobra 1941. četnici se povlače iz borbi protiv Nemaca i napadaju partizane koji nastavljaju ustanak.

Nemci su privremeno obustavili ofanzivu čekajući da se ustaničke snage u međusobnom sukobu istroše. Međutim, četnici i partizani, potpisuju primirje 20. novembra 1941. i time obustavljaju neprijateljstva. To je bio signal Nemcima da od 25. do 30. novembra 1941. pokrenu novu ofanzivu pod šifrovanim nazivom Operacija Dolina Zapadna Morava protiv četnika i partizana. Uspešnim izvođenjem dve svoje ofanzive pravcom reke Drine i Zapadne Morave Nemci su zatvorili obruč oko Šumadije i Ravne gore, gde se nalazio vođa četnika pukovnik Dragoljub Mihailović sa svojim štabom.

Sastanak u Divcima

Četnički odredi jugoslovenske vojske pod komandom pukovnika Draže Mihailovića stavljaju se na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom.

– Dražina ponuda Nemcima iz oktobra 1941.

Osećajući da Nemci stežu obruč oko njega, Mihailović je zatražio kontakt sa nemačkom upravom radi prekida neprijateljstva. Vezu je uspostavio preko pukovnika Branislava Pantića, njegovog obaveštajca u Beogradu. Sastanak u Divcima je održan 11. novembra 1941. godine sa predstavnicima nemačkog Wehrmachta radi obustavljanja neprijateljstva. Mihailović je uoči sastanka sa Nemcima 31. oktobra napao partizane sa kojima se do juče zajedno borio u ustanku. Na sastanku je Draža ubeđivao Nemce da im nije neprijatelj i tražio je naoružanje i municiju kako bi se borio protiv partizana.

Nemci su sve njegove predloge kategorički odbili i zatražili bezuslovnu predaju četnika. Mihailoviću je rečeno da Wehrmachtu njegove usluge nisu potrebne:

Ponuda je od strane Glavne komande odbijena jer:

1) Nemački Vermaht će sam u najkraćem vremenu okončati sa komunizmom i

2) glavni komandant ne može imati poverenja prema Vama kao savezniku.

Nemci su zaključili da Draža zna za dolazak njihovih oklopnih trupa, da kao generalštabni oficir pravilno ocenjuje da će se nastavak nemačkih operacija rđavo završiti po njega, te stoga "nemački Vermaht ne može da se optereti takvim saveznicima koji mu se privremeno priključuju iz razloga oportuniteta". Nemci pukovniku Mihailoviću nisu ostavili drugu mogućnost do da položi oružje. Potpukovnik Kogard je bio izričit:

Ukoliko Vi, gospodine pukovniče, ne prihvatite uslove koje sam naveo, borba protiv Vaših četnika nastaviće se u istoj formi kao što je protiv komunističkih bandi već poćela.

Mihailović je rekao da ne može odluku doneti a da ne čuje mišljenje svojih potčinjenih, i na tome je ostalo. Na rastanku, Draža im je rekao:

Nećemo se boriti protiv Nemaca, pa ni onda ako nam ova borba bude nametnuta.

Plan operacije

Nemačka vojna komanda Srbija na čelu sa generalom Paul Baderom napravila je plan 3. decembra 1941. i izdala naređenje svojim jedinicima u kome je navedeno da je glavni cilj uništenje Mihailovićevih odreda i njegovog štaba, koje se treba postići totalnim opkoljavanjem Ravne gore i precizno utvrđenim planom vatre izvršiti čišćenje terena površine 120 kvadratnih kilometara. Nakon što su Nemci zaključili da se "komunistički ustanički pokret na srpskoj teritoriji može privremeno smatrati kao potučen", preduzeli su akciju protiv četnika, koja je dobila kodni naziv po prezimenu četničkog vođe, operacija Mihailović.

Nemci su planirali da prema Ravnoj gori nastupe iz četiri pravca. Nemačka vojna komanda Srbije je odredila za ovu vojnu operaciju 342. pešadijsku diviziju, jedinicu koja je dala najveći doprinos u borbama protiv četnika i slamanju ustanka u protekla dva mesece. Pored toga, nemačka komanda je još pre 2 meseca izdala naredbu da se za jednog poginulog nemačkog vojnika strelja 100 a za ranjenog 50 srpskih civila.

Komanda Četničkih odreda Jugoslovenske vojske na čelu sa pukovnikom Dragoljubom Mihailovićem imala je saznanja o koncetraciji nemačkih snaga koja će biti pokrenuta u napad na Ravnu goru stoga je napravljen plan koji je predvideo rastpoljavanje većeg dela jedinica na desetine, petine i trojke radi lakšeg manevra i proboja. Draža je pretpostavljao da se okupatorske jedinice neće zadržavati u nepristupačnim predelima duže vreme tako će se posle prolaska nemačkih snaga četničke jedinice ponovo okupiti na istom terenu. Takođe, Dražin plan, zbog brojčane nadmoći neprijatelja, nije podrazumevao frontalno suprostavljanje Nemcima koji su po njemu trebale da udare u prazan prostor.

Angažovane snage

Glavna nemačka jedinica u razbijanju srpskog ustanka je bila 342. pešadijska divizija (20.000 vojnika) čiji će delovi biti udarna snaga u operaciji Mihailović. Mihailović je kasnije tvdio kako su ga napali Nemci sa "pet divizija".

Mihailovićev štab se početkom decembra 1941. godine nalazio u selima podno Ravne gore. Brojno stanje same Komande uključujući i njenu prateću jedinicu, Gorsku kraljevu gardu, pod komandom poručnika Nikole Kalabića u to vreme je iznosilo oko 500 vojnika. Ostale jedinice su bile podeljene na manje delove radi lakšeg proboja kao što su Ribnička brigada pod komandom majora Aleksandra Mišića i Takovska brigada pod komandom poručnika Zvonimara Vučkovića, brojno stanje obe brigade iznosilo je oko 300 vojnika.

U Komandi kod pukovnika Mihailovića se u to vreme nalazio i šef britanske vojne misije SOE kapetan Bil Hadson.

Tok operacije

7. decembar: Pripreme za napad protiv četnika Draže Mihailovića na planinskom području 25 km jugoistočno od Valjeva. Nastavak akcije čišćenja terena: ubijeno 47 ustanika. Čišćenje terena severoistočno od Loznice. Akcija čišćenja srpske policije oko Gornjeg Milanovca: 28 komunista, 2 oficira i 40 članova Mihailovićeve grupe uhapšeno.

8. decembar: Na jugozapadu moravske doline i u planinama južno od nje nastavlja se akcija čišćenja. Neprijateljski gubici: 73 mrtva, uhvaćen 91 pripadnik Mihailovićevih četnika. Ubijeno 80 komunista. Živa aktivnost bandi oko Niša.

9. decembar: Na području južno od Užica nastavlja se akcija čišćenja terena koja je uperena protiv Mihailovićevih pristalica. U Beogradu uhapšeno 80 komunista i sumnjivih lica.

– Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta

„Dolazak nemačkih trupa u Mionicu sačekali su major Aleksandar Mišić i Ivan Fregl... Prvi susret između Mišića, Fregla i Nemaca davao nam je nade da će nas ostaviti Nemci na miru. Ali smo se tu prevarili. Nemci su opkolili Mionicu i ja sam pokušao da odred povučem u pravcu Donje Toplice i pod komandom poručnika Matića uputio sam prvi odred, ali u Vrtoglavi smo naišli na streljačke nemačke strojeve pa smo se vratili u Mionicu. Tu su nas Nemci pretresli i oterali za Valjevo mene i 33 moja četnika sa oružjem.“

svedočenje Brajevića, na posleratnom suđenju u Beogradu.

„Bili smo zajedno ja i Mišić i bilo je 40 konjanika. Opkoljeni smo bili sa svih strana... Mi smo skliznuli jednom vododerinom i kad je naišao Mišić, on je, da bi mene spasio, rekao da je on oficir. To sam doznao od ljudi koji su se spasli. Ja sam ostao u žbunu do mraka, do pet sati uveče.“

Dragoljub Mihailović, saslušanje na suđenju

„Dobijam izveštaj da Nemci dolaze od Mionice i Valjeva i da smo opkoljeni sa svih strana. Mišić i ja razgledamo šta se dešava i u jednom momentu nemačka patrola nam dovikuje „Halt". Ležemo na zemlju. Ostojić je takođe tu. Nemci prema nama idu u streljačkom stroju pognute glave. Za vreme dok smo stajali i ležali oni nas nisu videli.“

Dragoljub Mihailović, završna reč na suđenju

6. decembra ujutro nemačka borbena grupa »Rot« (deo nemačke 342. pešadijske divizije) opkolila je selo Struganik (kod Valjeva) pošto je raspolagala podacima da se u tu nalazi štab Draže Mihailovića. Pukovnik Mihailović je uoči nemačke operacije naredio svojim jedinicama izvlačenje iz oblasti Ravne gore. Aleksandar Mišić navodno nije hteo da se sklanja od kuće s obzirom na njegov raniji sastanak sa Nemcima. Međutim, Nemci su zarobili majore Aleksandra Mišića i Ivana Fregla, sproveli u Valjevo i streljali 17. decembra 1941. Izgleda je Nemce u selo doveo četnički vojvoda Jovan Škavović, kojeg je nakon toga Mihailović proglasio izdajnikom.

Sutradan, 7. decembra nemačka borbena grupa »Straus« je upala u Štab Draže Mihailovića na Ravnoj gori ne našavši tamo nikog. Izvršili su detaljno čišćenje terena i posle nekoliko sati spaljuju obližnja sela. Najviše su stradala sela Struganik i Koštunići jer se u njima još od maja 1941. nalazila Dražina Komanda. Nemci su do temelja uništili kuću Aleksandra Mišića (sina vojvode Živojina Mišića), u kojoj se nalazila Dražina Komanda.

Britanski oficir za vezu Bil Hadson je stigao je na Ravnu goru noću između 7. i 8. decembra dok su Nemci opkoljavali i vršili napad na Mihailovićevu komandu. On kaže da su se četnici izvukli prelaskom u Nedićeve odrede:

Nisam našao nikakve ostatke Mihailovićevih ljudi, izuzev njega lično i nekoliko oficira. Svi drugi su se pretvorili u Nedićeve ljude i otišli, na potpuno razočaranje Švaba.

– Bil Hadson

Zbog nemačke potere, kapetan Dragoslav Račić po Dražinom prethodnom naređenju, prebacuje svoju Cersku brigadu sa planine Medvednik prema Drini, a potom preko Drine u Istočnu Bosnu, 12. decembra 1941., gde se pridružuje četnicima majora Jezdimira Dangića.

Nemačka poternica za pukovnikom Dražom Mihailovićem iz decembra 1941.

Nemačka komanda u završnom izveštaju navodi da su tokom operacije likvidirana 12 DM oficira i vojnika, zarobljeno 482 muškarca i 2 žene, zaplenjeno 317 pušaka, 21.000 metaka, 3 automobila, 37 konja, 2 telegrafske centrale, 1 kratkotalasnu radio-stanici i dr. Pošto nisu uhvatili četničkog vođu, Nemačka vojna komanda 9. decembra objavljuje poternicu za Dražom Mihailovićem u kojoj su mu ucenili glavu na 200.000 dinara, označali vođom odmetnika i optužili za dizanje ustanka protiv nemačkih okupatorskih snaga koji zbog toga na svojoj savesti nosi krv više hiljada Srba. U ratnom dnevnom biltenu Vrhovne komande Vermahta u Berlinu zavedeno je 10. decembra 1941. godine sledeće o operaciji Mihailović:

Akcija čišćenja i osiguranja saobraćajnice uz dolinu Zapadne Morave protiv pristalica Mihailovića je okončana. Mihailoviću je pošlo za rukom da sa malobrojnim pristalicama pobegne, ali je uhvaćen vođa štaba Mišić sa svojim ljudima. Time je razbijena najveća grupa nacionalnih ustanika na prostoru Srbije. Upućen proglas Srbima da je Mihailovićeva glava ucenjena na 200 000 dinara.

– Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 10. decembra

Nemci su pretpostavili da se Draža nalazi sa ovim snagama, pa su naveli u poternici „nalazi se u bekstvu, po svoj prilici u pravcu Bosne“. Međutim, Draža se tog 10. decembra nalazio podno Ravne gore, u selu Teočin, na istoj teritoriji gde je bio i pre početka operacije.

Draža se do 21. decembra 1941. godine nalazio u selu Teočin, gde su mu se pridružili potpukovnik Dragoslav Pavlović, major Mirko Lalatović, poručnici Nikola Kalabić i Zvonimir Vučković, radiotelegrafista Slobodan Likić, kao i britanski SOE kapetan Bil Hadson. U ovo doba, pukovniku Draži stižu dve vesti, prva da je na predlog izbegličke Jugoslovenske vlade generala Dušana Simovića, koja se nalazila u Londonu, Ukazom od 19. decembra 1941., kralj Petar II unapređen u čin brigadnog generala, i druga mnogo važnija za ishod rata da su Sjedinjene Američke Države objavile rat Japanu i Nemačkoj i njihovim saveznicima.

Mihailović je počeo da pušta bradu nakon što je na poternici objavljena fotografija sa njegovim likom.

Savezničko priznanje

Decembra 1941. poternice za Mihailovićem su prekrili Srbiju. Zbog sve veće opasnosti od nemačkih potera, on se prebacuje sa Komandom 22. decembra 1941. na planinu Vujan u selo Lunjevica, a potom, 12. januara 1942. nalazi trajniji smeštaj, u zimskom vajatu iznad sela Jablanica. U ovo doba, novi predsednik Jugoslovenske vlade u Londonu, Slobodan Jovanović, imenovao je Dražu za ministra vojske, vazduhoplovstva i mornarice, 11. januara 1942., zbog zasluga koje je postigao sa svojim gerilskim pokretom otpora i dizanjem ustanka protiv Nemaca. U kolibi na obroncima snegom zavejane planine Draža je, preko radio-aparata, u vestima Radio Londona saznao da je postavljen za ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva, što je svojim oficirima prokomentarisao u šaljivom tonu: "Biće dobro ako nam pošalju limuzinu da se više ne mučimo peške".

A jedan od Dražinih pratilaca napisao je ugljenom na zidu kolibe: Ministarstvo vojske, mornarice i vazduhoplovstva. Ovim su Četnički odredi Jugoslovenske vojske postali legitimna i međunarodno priznata oružana snaga Kraljevine Jugoslavije od strane Saveznika, jer su sve članice antihitlerove koalicije imale uspostavljene diplomatske odnose i akreditovane ambasadore (V. Britanija, SSSR, Poljska, Francuska, Grčka, Čehoslovačka i SAD) kod Jugoslovenske vlade čiji je ministar vojni bio Draža Mihailović.

Kralj Petar II ga je na osnovu Ukaza, 19. januara unapredio u čin divizijskog generala.

Povezano

• Ustanak u Srbiji 1941.
• Sastanak u Divcima 1941.
• Operacija Trio (10. – 25. april 1942.)
• Operacija Forstrat (15. maj – 3. jun 1942.)
• Spisak osovinskih operacija u Jugoslaviji

Vanjske veze

• „CRNE ŠAMIJE - ČETREDESET PRVA“ Arhivirano 2011-06-16 na Wayback Machine-u, Ravnogorska čitanka - druga epizoda, Film RTS-a. Od 40. minuta, u ovom dokumentarnom filmu govori se o Operaciji Mihailović.