Prijeđi na sadržaj

Neolitska Evropa

Izvor: Wikipedija
Širenje neolita u Evropu
Neolit u Evropi
Evropa oko 4500-4000. pne.
Karta evropskih kultura. Zeleno je označena Kultura Funnelbeaker (TRB). Plavo je označena linearna keramička kultura (LBK). Narančasto je označena kultura Lengyel, grimizno vinčanska kultura, crveno kultura Cucuteni.

Neolitska Evropa je izraz koji se koristi za vrijeme između perioda mezolita i brončanog doba u Evropi, otprilike između 7000. pne. (približno datiranje prvih zemljoradnjičkih zajednica u Grčkoj) do oko 1700. pne. (početak brončanog doba u sjeverozapadnoj Evropi). Trajanje neolita varira od mjesta do mjesta, kraj mu označava uvođenje brončanih predmeta: u jugoistočnoj Evropi je oko 4000 godina (od 7000. pne.–3000. pne.); u sjeverozapadnoj Evropi je ispod 3000 godina (cca. 4500. pne.–1700. pne.).

Neolit u Evropi

[uredi | uredi kod]

Kada je analizom C14 bilo moguće odrediti starost nalaza i uz poznatu udaljenost nalazišta od područja porijekla neolita (Jerihon), utvrđeno je da se neolit širio prosječnom brzinom od oko 1 km/god. - neolitska ekspanzija.

O pojavi i širenju neolita u Evropi prisutne su dvije teorije. Prva je teorija autohtonosti (kontinuiteta), koju zastupa manji broj autora.[1] Po njima, prelazak ljudskih zajednica iz mezolita u neolit je posljedica samostalnog (autohtonog) razvoja.[2]

Druga je teorija difuzije koja se realizuje kroz niz mogućnosti: postupno demografsko širenje, preseljavanje čitavih zajednica, selektivna kolonizacija brzim skokovima, infiltracija manjih skupina ljudi, granični dodiri, trgovina.[3][4][5]

Po evidenciji i vrsti vidljivo je da se neolitski materijal pronađen u Evropi raširio preko Anadolije,[2] i da je sličan onom u sjevernoj Africi i Pontskim stepama, gdje se raširio putem difuzije. Sva neolitska nalazišta u Evropi sadrže keramiku i biljne i životinjske vrste pripitomljene u jugozapadnoj Aziji (pšenica, ječam, leća, svinja, goveče, ovca)) Najstariji podatak govori da se sir proizvodio oko 5.500 pne u Kujawy, Poljska.

Rekonstrukcija neolitskog naselja u Tuzli, najstarijeg naselja u Bosni i Hercegovini
Rekonstrukcija neolitskog grada Tripolje kod Kijeva

Stara Evropa

[uredi | uredi kod]

Prve neolitske grupe pojavljuju se u jugoistočnoj Evropi, a najstariji nalazi datiraju su u vrijeme 6500. p.n.e. na ostrvu Kritu i na kopnu u Vashtëmi (Albanija).[6][7]

Najraniji kulturni neolitski kompleks ovih prostora je Sesklo kultura u Tesaliji. Odatle ide njeno širenje u dva pravca. Jedan je Jadranskim morem, a zatim obalama i ostrvima Mediterana u vidu Impresso kultura (drugi naziv je Cardium keramika, prema školjki koja je služila za ukrašavanje). Kultura u daljnjem razvoju prodire i u unutrašnjost, gdje se pojavljuju nove kulture: Danilo, Kakanjska, Butmirska, Hvarsko-lisičićka.

Drugi pravac širenja iz Tesalije ide prema Sjevernoj Makedonija sa Anzabegovo-Vršnik kulturom, Čavdar-Kremilovci-Karanovo u Bugarskoj i u pravcu centralnog Balkana i Podunavlja. Tu će se pojaviti Starčevačka kultura sa komponenton Kereš u Mađarskoj i komponentom Kriš u Rumuniji. Navedene kulture pripadaju grupi kultura pod nazivom FTN (First Temporate Neolithic), a odnosi se na najranije neolitske kulture u umjerenoj klimi Evrope.[8]

Daljnji razvoj neolita na ovim prostorima dovodi do stvaranja Vinčanske kulture (5.300-4000)[9], čije umjetničko stvaralaštvo predstavlja jedmu od najznačajnijih osobenosti u historiji neolitske Evrope u kojoj je, pema mišljenju Marije Gumbitas, unutar kulture, možda nastao i prvi oblik pismenosti (Vinčansko pismo, Vinčanski znakovi, Vinčanski simboli). Mnogi lingvisti i arheolozi osporavaju njenu teoriju.[10][11]

Sa prostora Starčevačko-kereške kulture u Mađarskoj neolit se širi uz Dunav, kroz Mađarsku, Slovačku i Češku, i prostor južne Poljske. Ovdje je nastala, na osnovama starčevačke keramike, keramika posebnih osobima, pa je taj period neolita u Evropi, između 5.500-4.500 pne nazvan Kultura trakaste keramike, ili skraćeno LBK (od njem: Linearbandkeramik). Arheolog Gordon Childe koristi naziv Dunavska kultura. Kultura se dijeli na dvije varijante, zapadnu i istočnu (na prostoru Mađarske). Daljnji razvoj dovodi do stvaranja Lenđel kulture u Austriji, Češkoj i Slovačkoj i Tisa kulture u Mađarskoj koja se smatra i početkom Bakarnog doba.

Širenjem starčevačkog kompleksa (Starčevačko-Kris kultura) u šestom milenijumu iz Podunavlja i Karpatskog bazena, neolitska ekonomija se razvija i na prostoru Moldavije i zapadne Ukrajine pod nazivom Dnjestar-Bug kultura. U petom milenijumu, pod uticajem Kulture trakaste keramike sa zapada i Boian kulture, ova kultura prelazi u fazu Cucuteni kulture (na ruskom Tripolje), koja se razvila u urbanu civilizaciju. Veliki grad južno od Kijeva imao je u periodu 4.000-3.500 pne oko 3.000 stambenih struktura u kojima je živjelo preko 20.000 stanovnika[12][13][14]

Ovaj period istorije Marija Gumbitas je nazvala Stara Evrope, na teritoriji od Egeja i Jadrana sa ostrvima na jugu, do Češke, Slovačke i južne Poljske na sjeveru i Moldavije i Ukrajine na zapadu. Izraz je uveden da bi se prepoznao zajednički identitet brojnih i različitih neolitskih grupa jugoistočne Evrope. Tokom sedmog, šestog i petog milenijuma p.n.e poljoprivrednici jugoistočne Evrope stvorili su kulturni obrazac uporediv sa istim takvim u Mesopotamiji, Anadoliji i Egiptu[4] Istovremeno stanovništvo ovog područja razvilo je daleko kompleksniju socijalnu organizaciju od njihovih zapadnih i sjevernih susjeda, izgradilo naselja koja su često bila mali gradovi, stvaralo religiju i vladajuće institucije.

Kulturu Stare Evrope moguće je podijeliti u 5 civilizacijskih varijanti: Egej i centralni Balkan, Jadran, srednji Dunav, istočni Balkan i Moldavija i zapadne Ukrajina.

Megalitski hram na Malti

Neolit u ostaloj Evropi

[uredi | uredi kod]

Širenje neolita kroz Evropu, od Egeja do Britanije trajao je oko 2.500 god. (6500. pne - 4000. pne).[9] Šireći se dalje uz Dunav neolit se pojavljuje u Njemačkoj uz gornji i srednji tok Rajne, najdalje do Holandije i Pariza u Francuskoj. Baltički region je u neolitu od oko 3.500. pne.

Konstrukcije od megalita zauzimaju značajno mjesto u periodu neolita. Pojavljuju se još u mezolitu, a trajaće do bronzanog doba.[15] Posebno je poznata Malta. Na UNESCO Listi svjetske baštine, Megalitski hramovi Malte, nalazi se sedam hramova. Izgrađeni su oko 3.500. pne i stariji su od piramida u Egiptu.[16][17]

Generalno, kolonizacija je išla po skokovitom obrascu od jednog do drugog aluvijalnog područja, zaobilazeći planinska područja. Arheolozi smatraju da su rane neolitske kulture relativno homogene, u poređenju sa kasnim mezolitom. DNA studije pokazuju da su mezolitske i neolitske populacije živjele jedna uz drugu nekoliko milenijuma u mnogim dijelovima Evrope, posebno na Iberijskom poluostrvu, duž Atlantske obale i na britanskim ostrvima.[5] Oko 4700 pne Impresso kultura (Mediteranski neolit) stigla je na istočni dio Iberijskog poluostrva. Naslijedila ju je La Amagra kultura, sa crveno-žutom bojom keramike, čije veze sa ostalin neolitskim kulturama nisu još uvijek jasne.[18]

Jedna druga teorija smatra da je neolit u Evropi posljedica autohtonog razvoja lokalnih mezolitskih kultura. Treća teorija smatra da je neolit u Evropu došao sa prostora istočne Evrope.

Lista kultura i nalazišta

[uredi | uredi kod]

Literatura

[uredi | uredi kod]
  • Bellwood, Peter. (2001). "Early Agriculturalist Population Diasporas? Farming, Languages, and Genes." Annual Review of Anthropology. 30:181-207.
  • Bellwood, Peter. (2004). First Farmers: The Origins of Agricultural Societies. Blackwell Publishers. ISBN 0-631-20566-7
  • Cavalli-Sforza, Luigi Luca, Paolo Menozzi, and Alberto Piazza. (1994). The History and Geography of Human Genes. Princeton University Press. ISBN 0-691-08750-4.
  • Cavalli-Sforza, Luigi Luca. (2001). Genes, Peoples, and Languages. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-22873-1.
  • Childe, V. Gordon. (1926). The Aryans: A Study of Indo-European Origins. London: Paul, Trench, Trubner.
  • Gimbutas, Marija (1991). The Civilization of the Goddess. San Francisco: Harper. ISBN 0-06-250337-5.
  • Gimbutas, Marija (1989). The Language of the Goddess. Harper & Row, Publishers. ISBN 0-06-250356-1.
  • Renfrew, Colin. (1987). Archaeology and Language. London: Jonathan Cape. ISBN 0-521-38675-6.

Povezano

[uredi | uredi kod]

Eksterni linkovi

[uredi | uredi kod]

Reference

[uredi | uredi kod]
  1. ↑ „Saša Buljević - Naselja i naseobinske strukture neolita na podruĉju Bosne i Hercegovine”. Filozofski fakultet u Sarajevu. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 „Dragoslav Srejović - Balkan i Anadolija u srednje i mlađe kameno doba”. Elektronsko izdanje Zajednički poduhvat TIA Janus i Ars Libri – Beograd 2001. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  3. ↑ 3,0 3,1 „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA - Kultovi sa Mediterana”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Arhivirano iz originala na datum 2019-10-01. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  4. ↑ 4,0 4,1 „Nenad N.Tasić - O značenju kvadrata i kruga u neolitskoj ornamentici”. ANUBIH – Godišnjak, Knjiga XXXVII, Sarajevo, 2008. Arhivirano iz originala na datum 2020-10-12. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  5. ↑ 5,0 5,1 „Matej Mitrović – Neolitik Bliskog Istoka i jugoistočne Europe”. SVEUČILIŠTE U ZADRU Odjel Za Arheologiju, 2014. Arhivirano iz originala na datum 2019-11-04. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  6. ↑ Dawn Fuller (April 16, 2012). „UC research reveals one of the earliest farming sites in Europe”. Phys.org. Pristupljeno April 18, 2012. 
  7. ↑ „One of Earliest Farming Sites in Europe Discovered”. ScienceDaily. April 16, 2012. Pristupljeno April 18, 2012. 
  8. ↑ „J. Balen, Rajna Šošić Klindžić, Tomislav Hršak - Starčevačka kultura”. Arheološki muzej u Zagrebu, 2014. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 „Marija Gimbutas - The Goddesses and Gods of Old Europe”. University of California Press - Berkeley, Los Anfeles. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  10. ↑ „Romanian History and Culture - The European Cradle. The Old European Script. TARTARIA TABLETS”. Arhivirano iz originala na datum 2019-12-18. Pristupljeno 2019-11-24. 
  11. ↑ Vinča symbols - World Heritage Encyclopedia[mrtav link]
  12. ↑ Diachenko, Aleksandr; Francesco Menotti (2012). „The gravity model: monitoring the formation and development of the Tripolye culture giant-settlements in Ukraine”. Journal of Archaeological Science 39: 2810–2817. DOI:10.1016/j.jas.2012.04.025. 
  13. ↑ Johannes Müller - High precision Tripolye settlement plans, demographic estimations and settlement organization
  14. ↑ „Johannes Müller - Trypillia Mega-Sites and European Prehistory: 4100–3400 BCE”. Taylor & Francis 22 January 2016. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  15. ↑ Johnson, W. (1908) p. 67. Retrieved July 28, 2018.
  16. ↑ De Soldanis, Gozo, Ancient and Modern, Religious and Profane, Book I, pp. 86–88 
  17. ↑ „3600BC Ggantija Temples on Gozo – Millennium before the Pyramids or Stonehenge”. Carnaval.com. Pristupljeno 25 September 2014. 
  18. ↑ Capel, J. - Red ochre decorations in Spanish Neolithic ceramics: amineralogical and technological study, October 11, 2011
  19. ↑ „Edina Kadić: ANALIZA PRAHISTORIJSKIH KERAMIČKIH ULOMAKA SA LOKALITETA DONJE PAPRATNICE – ZAGREBNICE KOD KAKNJA”. Filozofski fakultet Sarajevo, 2012. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  20. ↑ „Alojz Benac, Sarajevo 1964 –STUDIJE O KAMENOM I BAKARNOM DOBU SJEVEROZAPADNOG BALKANA”. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Neolitska_Evropa&oldid=42187306