Moravac (Aleksinac)

Za ostale upotrebe, v. Moravac.

Moravac
Seoski dom
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Nišavski
Opština	Aleksinac
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	1785
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	159 m
Moravac Moravac (Srbije)
Ostali podaci
Pozivni broj	018
Registarska oznaka	AL

Moravac je prigradsko naselje u Srbiji u opštini Aleksinac u Nišavskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 1785 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 1972 stanovnika). Do 2008. godine Moravac se ubrajao u sela kada dobija status prigradskog naselja. Zajedno sa prigradskim naseljima Žitkovcem i Prćilovicom čini jednu celinu kreirajući jedno od najmnogoljudnijih aleksinačkih naselja od oko 7000 stanovnika.

Položaj

Moravac je smešten u Aleksinačkoj kotlini sa leve strane toka Južne Morave. Geografski se nalazi na tromeđi između Kruševca, Niša i Sokobanje, a u neposrednoj je blizini grada Aleksinca.

Aleksinačka kotlina

Udaljenost od:

• Aleksinac: 3,2 km
• Niš: 23 km
• Kruševac: 25 km
• Sokobanja: 32 km

Istorija

Praistorija

Brojni arheološki nalazi u ataru Moravca pokazuju da je ovo podneblje bilo naseljeno još u praistoriji. Milutin Garašanin u svojoj knjizi „Praistorija na tlu Srbije“ pominje i Moravac: "u ataru ovog sela, na lokalitetu Konjarnik, pronađena je kamena sekira sa otvorom za držalju. Čuva se u Zavičajnom muzeju u Aleksincu, a pripada Starčevačkoj kulturi". Ostaci glinenih posuda koji potiču iz raznih perioda a najstariji među njima se vezuju za starevačku kulturu, mogu se naći u velikom broju u ataru Moravca. Ostaci se najviše primećuju u blizini Žitkovca, u delu gde je nekada bila obala izlivene Južne Morave, a u neposrednoj blizini Žitkovačke ciglane, gde je takođe pronađeno više urni.

Po Tihomiru Đorđeviću, sva sela aleksinačke opštine sa leve strane toka Južne Morave bila su nastanjena u praistoriji. Međutim, ozbiljnija arheološka istraživanja nikada nisu obavljena, usled nedostatka novca.

Rimski period

Rimski novčić pronađen u ataru Moravca

Trasa Rimskog vojnog puta ili Via militaris a preko današnje teritorije opštine Aleksinac nije pouzdano poznata. Neki od istoričara, među kojima je bio i Tihomir Đorević, su mišljenja da je ovaj put, koji je građen 33 godine i koji je povezivao Singidunum sa Konstantinopoljem, prolazio kroz Moravac.

U Moravcu su 1985. godine vršena arheološka istraživanja, prilikom kojih je iskopano 27 rimskih grobova koja datiraju iz ranog srednjeg veka. Pronađen je bakarni novčić Manojla Komnina, i više naušnica sa kolencima iz 9 -13 veka. Na osnovu nalaza arheolozi su konstatovali da se radi o srednjovekovnom groblju.

Srednji vek

Bitka za Moravac 1876. godine, autor Gravira Bajarski

Današnje naselje Moravac je sve do kraja 19. veka nosilo ime Mrsolj. U 16. veku postojala su sela Gornji i Donji Mrsolj. Oba se prvi put pominju 1516. godine u popisu koji Turci sprovode na teritoriji osvojene Srbije.

Godine 1833. selo Moravac kao i cela teritorija današnje opštine Aleksinac oslobađaju se od Turaka i ulaze u sastav Miloševe Srbije.

Tokom srpsko-turskog rata 1876—1878 Deligrad je branio Srbiju dok aleksinački kraj postaje najveće poprište bitaka. Svoju prvu bitku protiv Turaka na tlu Srbije, Nikolaj Rajevski je vodio upravo za selo Moravac 1876. godine. Glavni vojskovođa srpsko ruskih snaga bio je general Mihail Černjajev. Tokom žestoke borbe selo je nekoliko puta prelazilo iz „ruke u ruku“ da bi ga na kraju Turci zauzeli i spalili do temelja. Ova bitka je bila prethodnica čuvenoj bici na Šumatovcu i pobedi srpsko ruskih snaga. Tokom srpsko tuskog rata 1876—1878 beleži se veća migracija Moravaca ka severnim delovima Srbije.

Ekonomija

Zahvaljujući plodnom Južnom Pomoravlju Moravac je poznat po svojim poljoprivrednim proizvodima, koja se uglavnom plasiraju na pijacama Niša i Aleksinca. Naselje je posebno poznato po visokom kvalitetu zelene paprike, koja je jedna od najboljih u Srbiji. Od ukupno 527 domaćinstva 329 poseduju gazdinstvo, a prosečna površina zemljišta po domaćinstvu je 3,6 hektara. 14,3% posto Moravčana se bavi poljoprivredom, dok se 8,5% stanovništva bavi isključivo ovom delatnošću. 20,3% posto čine lica sa prihodom.

Godine 1885 zbog izuetnih odlika ovdašnjeg zemljišta, Vlada Kraljevine Srbije donosi odluku o izgradnji Monopola za preradu sirovog duvana. Iste godine sagrađena je i pruga Beograd - Niš.

Pored poljoprivrede zastupljena je i trgovina na veliko i malo kao i konfekcija.

Saobraćaj i infrastruktura

Auto-put E75 kod Aleksinca

• Kroz Moravac prolazi regionalni put Kruševac - Niš
• Udaljenost od Glavne „Železničke stanice Aleksinac“ je 200 metara.
• Udaljenost od najbližeg priključka na auto put Beograd - Niš E-75 je 3,5 km

U Moravcu saobraćaju autobusi „Niš Espresa“, koji povezuju Niš sa Aleksincem i Aleksinac sa jastrebačkim selom Vukanjom. Moravac ima dva autobuska stajališta-stanice, Moravac-Centar i Moravac-Mlin.

• Naselje raspolaže gradskim vodovodom, digitalnom telefonskom centralom, kablovskom televizijom i adsl internetom.

Kultura i obrazovanje

Crkva svetog Đorđa

Osnovna škola Vuk Karadžić

Slava Moravca je Đurđevdan. Uoči Đurđevdana, tradicionalno meštani noće pored seoske crkve posvećene Svetom Đorđu, koja je smeštena na Moravačkom brdu. Pored Moravčana dolaze i meštani okolnih sela koji se pridružuju slavlju. Svake godine se bira „domaćin“ ili „kolačar“ slavlja.

Kulturno Umetničko Društvo „Đurđevdan“ je kulturno društvo iz Moravca koje neguje srpski folklor i podržava sve lokalne kulturne događaje.

Moravac poseduje osnovnu školu "Vuk Karadžić" kao i jednu predškolsku ustanovu. Osnovna škola okuplja Đake do 4 razreda. Škola je sagrađena oko 1919. godine.

Govor Moravčana: Stari govor aleksinačkog južnog pomoravlja se umnogome razlikije od današnjeg. Jezik je evoluirao usled velikog broja srpskog življa sa juga Srbije koji naseljava ove krajeve nakon oslobođenja od Turaka 1833. godine a posebno nakon Drugog svetskog rata, šezdesetih i sedamdesetih godina. Najveći broj migranata dolazi iz predela Surdulice, Kosova i Metohije i Preševa. Kako su dolazili kolektivno, Srbi sa Juga uglavnom zadržavaju svoje običaje, ali i jezik namećući ga starosedeocima.

Sa druge strane, stari moravački govor se danas jedino može čuti kod starije populacije „domorodaca“. Taj govor je posve specifičan i jedinstven, i dosta se razlikuje od poznatog „niškog“ akcenta, iako većina lingvista pogrešno Aleksinac i Niš svrstavaju u „isto govorno područje“, povezujući ih sa Torlačkim dijalektom

Sport

Fudbalski klub sela Moravca je Morava Žitkovac koji je zapravo ujedinjeni klub moravačke Mladosti i žitkovačke Morave.

Demografija

Prema poslednjem popisu stanovništva održanog 2011. godine, u Moravcu živi 1857 punoletnih stanovnika u 506 domaćinstava od kojih se 301-dno bavi isključivo poljoprivredom.

Prema popisu iz 2002. godine U naselju Moravac živelo je 1437 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosila je 40,6 godina (39,2 kod muškaraca i 42,1 kod žena). U naselju je imalo 527 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu bio je 3,39.

Ovo naselje je skoro u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1504 1953. 1503 1961. 1564 1971. 1582 1981. 1932 1991. 1972 1880 2002. 1926 1785

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			1758	98.48%
Romi			13	0.72%
Crnogorci			2	0.11%
Rumuni			1	0.05%
Bugari			1	0.05%
nepoznato			9	0.50%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	10			13
80	21			23
75-79	21			41
70-74	38			54
65-69	51			82
60-64	51			50
55-59	39			29
50-54	72			54
45-49	73			75
40-44	69			61
35-39	57			60
30-34	55			50
25-29	64			54
20-24	67			55
15-19	52			59
10-14	57			47
5-9	48			49
0-4	47			37
prosek	39.2			42.1

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 352 368 391 426 505 532 527

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 91 98 90 109 72 44 17 5 1 - 3.39

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 740 208 467 53 12 - 760

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 120 478 144 17 1

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	340	101	-	1	66	3	64	19	4	38
Ženski	160	55	-	-	30	2	1	24	5	2
Oba	500	156	-	1	96	5	65	43	9	40
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	3	1	15	5	3	3	-	-	14
Ženski	2	3	5	8	19	3	-	-	1
Oba	5	4	20	13	22	6	-	-	15

Galerija slika

• 
  Osvetljeno igralište
• 
  Stara kuća, moravska arhitektura
• 
  Glavna ulica
• 
  Glavna ulica
• 
  Spomenik borcima iz Prvog i Drugog svetskog rata
• 
  Gornje moravačko polje i planina Leskovik
• 
  Buđenje

Literatura

• Spirić, Miodrag. Istorija Aleksinca i okoline. 

Spoljašnje veze

Moravac (Aleksinac) na Wikimedijinoj ostavi

• Moravac na internetu Arhivirano 2007-10-26 na Wayback Machine-u
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)