Meteci
Meteci (grčki: μέτοικοι) bili su u antičkoj Grčkoj građani jednog polisa koji su se kao stranci stalno nastanili u drugom polisu, u kojem nisu imali politička prava (koja su pripadala samo državljanima). Etimološki, u toj složenici predlog μετά označava promenu, a imenica οἶκος znači "dom".[1]
Status meteka svakako se razlikovao od jednog polisa do drugoga. Najviše podataka imamo za Atinu 5. i 4. veka pne., koja je ipak bila netipična po svojoj otvorenosti i privlačnosti za strance, a time i po velikom broju stranaca koji su se naselili na njenoj teritoriji. Meteka je, naime, 313. pne. bilo tek upola manje od (tada smanjenog) broja atinskih državljana, a tokom 5. veka pne. proporcionalno ih je verovatno bilo više.[2]
Značajnija migracija stranaca u Atinu počinje sa Solonom, koji je navodno ponudio atinsko državljanstvo[3][4] strancima koji se presele u Atinu da bi se tu bavili nekim zanatom; činjenica je da je proizvodnja atičke keramike doživela procvat u Solonovo doba.
U drugim polisima stranaca je bilo malo, s izuzetkom kosmopolitskog Korinta, ali tamošnji pravni položaj stranaca nije nam poznat. U Sparti i na Kritu strancima je, uz vrlo malo izuzetaka, bilo zabranjeno da se stalno nastanjuju (ksenelasija). Ima vesti i o strancima na dvorovima tirana i kraljeva u Tesaliji, Sirakuzi i Makedoniji, čiji je status određivao sam vladar. Status meteka imali su i oslobođeni robovi, koji su gotovo uvek bili stranog porekla, pa se mogu smatrati kao prisilnim imigrantima, koji su gotovo uvek poticali iz negrčkih oblasti, dok su meteci obično bili grčkoga porekla.
Meteci su uživali gotovo sva građanska prava (za razliku od političkih prava, koja uopšte nisu imali), osim što nisu mogli imati zemlju u vlasništvu i stupiti u zakoniti brak s atinskim državljanima. Plaćali su porez na imovinu (eisphora) po nešto višoj stopi, kao i glavarinu (metoikion), a imali su i sve druge dužnosti uobičajene i za građane, uključujući liturgije (osim trijerarhije) te vojnu i mornaričku službu (obično u posebnim jedinicima za strance, dok je pravo na službu s građanima bilo dodeljivano kao svojevrsna privilegija).[5]
Kao društvena grupa meteci su se najviše bavili trgovinom i zanatstvom, a posebno su značajnu ulogu imali u bankarstvu, brodogradnji, uvozu i preduzetništvu. Neki su, pak, bili lekari, filozofi, sofisti i govornici (npr. Aristotel, Protagora, Lisija, te komediografi Antifan i Filemon). Neki su bili siromašne zanatlije i oslobođenici, a neki su se ubrajali među najbogatije stanovnike Atine. Kako je državljanstvo bilo nasledno i nije zavisilo od mesta rođenja, metek je bio ili doseljenik ili potomak doseljenika. Bez obzira na to koliko je generacija njegove porodice živelo u gradu, metek nije mogao postati državljanin Atine, osim ako atinska skupština ne odluči da mu dodeli državljanstvo kao znak posebnog priznanja, što se događalo dosta retko. S kulturološke tačke gledišta, takav metek se po svom načinu života ni po čemu nije razlikovao od atinskog građanina i bio je u potpunosti inkorporiran u društveni i ekonomski život grada, premda nije bio deo političke zajednice Atinjana.
Termin "metek" postepeno je gubio značenje posebnog pravnog položaja u 4. veku pne., kada je metecima dopušteno da se sami pojavljuju na sudu bez formalnog pokrovitelja (prostates), da bi se to značenje sasvim izgubilo u helenističko doba, kada je kupovina državljanstva postala česta pojava. Na popisu koji je sproveo Demetrije Faleronski oko 317. pne. utvrđeno je da je u atinskoj državi živelo oko 21.000 građana, 10.000 meteka i 400.000 robova.[6] U grčko-rimskom svetu slobodni stranci koju su živeli na teritoriji nekog polisa zvali su se paroikoi (odatle eng. "parish", sh. "parohija" itd.), a u Maloj Aziji katoikoi.[7]
- ↑ Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon.
- ↑ The Oxford Classical Dictionary (3rd ed.), 2003, s.v. metics.
- ↑ Mary Clorinda Stieber, The poetics of appearance in the Attic korai Page 134 ISBN 0-292-70180-2
- ↑ Peter John Rhodes, Athenian Democracy Page 31 ISBN 0-7156-3220-5 (2004)
- ↑ M. C. Howatson, The Oxford Companion to Classical Literature, 1997, s.v. metics.
- ↑ Atenej, Deipnosophistae, VI, 272c.
- ↑ Encyclopedia of ancient Greece By Nigel Guy Wilson Page 470 ISBN 978-0-415-97334-2 (2006)
- Hansen M.H. 1987, The Athenian Democracy in the age of Demosthenes. Oxford.
- Whitehead D. 1977, The ideology of the Athenian metic. Cambridge.
- Garlan, Y 1988, Slavery in Ancient Greek. Ithaca. (trans. Janet Lloyd)