Kutnjaci
| Kutnjaci | |
|---|---|
| |
| Rentgenski snimak vilica (bočno). Levo su tri premolara, u sredini četiri molara i gornji retenirani umnjak, a desno jedna naušnica | |
| |
| Donji treći molar (umnjak) nakon ekstrakcije | |
| Latinski | dentes molares |
| Gray's | subject #242 1118 |
| Arterija | arteria alveolaris superior posterior |
Stalni kutnjaci ili molari su najveći zubi u ustima i istovremeno su najviše posteriorno locirani. Ime im potiče od latinske reči molaris, što znači mlinski kamen. Oni nisu supstituenti, jer izbijaju iza mlečnih zuba i od njih preuzimaju dominantnu ulogu u formiranju okluzalnih odnosa humane denticije. Obično ima dvanaest stalnih molara, po tri u svakom kvadrantu, a označavaju se kao prvi, drugi i treći stalni kutnjak. Zajedno sa premolarima, oni čine grupu bočnih zuba (lat. dentes posteriores s. transcanini).
- prvi gornji kutnjak – dens molaris primus superior (dexter et sinister);
- drugi gornji kutnjak - dens molaris secundus superior (dexter et sinister);
- treći gornji kutnjak (umnjak) - dens molaris tercius superior s. sapientiae (dexter et sinister);
- prvi donji kutnjak – dens molaris primus inferior (dexter et sinister);
- drugi donji kutnjak - dens molaris secundus inferior (dexter et sinister);
- treći donji kutnjak (umnjak) - dens molaris tercius inferior s. sapientiae (dexter et sinister).
Klasa kutnjaka formira se vremenski diskontinuirano. Naime, prvi kutnjak niče oko šeste godine života, drugi oko dvanaeste, a treći oko osamnaeste godine ili uopšte ne iznikne. To znači da je potrebno više od dvanaest godina da bi se kompletirala stalna denticija.
Prostrana okluzalna površina, jaka korenska podrška i odnos prema viličnom zglobu, čine klasu molara idealno prikladnom za funkciju mlevenja hrane. Oni imaju i estetsku i fonetsku ulogu, a takođe podupiru i vertikalnu dimenziju lica i strukture temporomandibularnog zgloba.
Postoje četiri karakteristična obeležja po kojima se klasa molara razlikuje od ostalih zuba:
- najveća okluzalna površina u dentalnim lukovima,
- prisustvo većeg broja kvržica (3-5) u unutrašnjem okluzalnom polju,
- prisustvo najmanje dve bukalne kvržice,
- prisustvo dve ili tri korenske grane, jedinstvene orijentacije i rasporeda.
Krune gornjih kutnjaka su kraće okluzo-cervikalno u odnosu na ostale zube, ali su veće u svim ostalim dimenzijama.
Konture spoljašnjeg okluzalnog polja su obično romboidnog oblika, a osnovna karakteristika unutrašnjeg okluzalnog polja je prisustvo tri veće i jedne manje kvržice. Glavne kvržice su: meziobukalna, distobukalna i meziopalatinalna, i one su uređene u trikuspalno-triangularnoj formi. Poslednje dve su obično povezane kosim grebenom (lat. crista obliqua), a preostala distopalatinalna kvržica je uvek najmanja i ponekad je u celosti odsutna.
Gornji molari imaju tri korena, dva bukalna i jedan palatinalni. Prvi gornji kutnjak je najveći i pokazuje najmanji opseg varijacija.
Slično gornjim antagonistima, donji molari su najveći i najjači zubi mandibularnog dentalnog luka. Prvi donji molar predstavlja "sidro" donjeg dentalnog luka sa aspekta okluzije.
Upoređivanjem gornjih i donjih molara, uočavaju se sledeće razlike:
- krune donjih molara su šire mezio-distalno nego buko-oralno, a kod gornjih molara je obrnut slučaj,
- veličina, raspored i broj kvržica su različiti,
- kod donjih molara kontura unutrašnjeg okluzalnog polja je pravougaonog ili petougaonog oblika, a kod gornjih kutnjaka ima oblik romba,
- donji molari imaju dve, a gornji tri korenske grane,
- donji kutnjaci pokazuju lingvalni nagib krune i sl.
Najveći pritisak pri žvakanju je u predelu molara, što određuje njihovu masivnost, broj i raspored kvržica, kao i broj i raspored korenova. Na taj način je obezbeđena dobra mehanička obrada hrane u ustima i olakšano varenje u ostalim delovima digestivnog trakta.
Posebno važno je naglasiti da je "šestica" prvi stalni zub koji izrasta u ljudskim ustima, a obzirom na uzrast deteta i čestu neinformisanost roditelja (koji obično misle da je u pitanju mlečni zub), on biva zapostavljen. Njegovim gubitkom dolazi do mnogih poremećaja u žvačnoj funkciji, poremećaja međuviličnih odnosa, te promene položaja okolnih zuba.
- Topografsko-anatomska obeležja zuba
- Posebne morfološke karakteristike zuba
- Dentalna nomenklatura
- Karijes
- Željko Martinović: Osnovi dentalne morfologije, 2. izdanje ("Službeni glasnik" Beograd, 2000.) ISBN 86-7549-175-1;
- Olga Janković, Verica Vunjak: Morfologija zuba, 7. izdanje ("Zavod za udžbenike i nastavna sredstva" Beograd, 2001.) ISBN 86-17-08912-1;
- Darinka Stanišić-Sinobad : Osnovi gnatologije, 1. izdanje ("BMG" Beograd, 2001.) ISBN 86-7330-139-4, COBISS-ID 94080780;
