Komitatensi
Ovaj članak je dio serije: Oružane snage Drevnog Rima | |||
| Strukturna historija | |||
| Rimska vojska (Tipovi jedinica i činovi, legije, pomoćne snage, Generali, Limitanei, Comitatenses) | |||
| Rimska mornarica (Flote, Admirali) | |||
| Historija pohoda | |||
| Popis ratova i bitaka | |||
| Odlikovanja i kazne | |||
| Tehnološka historija | |||
| Vojno inženjerstvo (castra, Opsadne sprave, Lukovi, Ceste/putevi) | |||
| Osobna oprema | |||
| Politička historija | |||
| Strategija i taktika | |||
| Pješadijske taktike | |||
| Granice i fortifikacije (limes, Hadrijanov zid) | |||
Komitatensi (lat. comitatenses [milites] = "pratioci"; od lat. comitatus = "pratnja") bili su pripadnici mobilne rimske vojske u poznoj antici. Naziv su dobili po administrativnom aparatu, koji je služio caru i pratio ga na putovanjima (lat. comitatus). Nisu bili vezani za određenu provinciju i mogli su da se priključe teritorijalnim trupama koje su se stalno nalazile u određenoj provinciji (lat. limitanei ili ripenses). Pokretnu vojsku je verovatno osnovao Dioklecijan. Međutim, veličina joj je bila ograničena. Konstantin ju je povećao i dao joj novo značenje. Stvorio je nove jedinice, ali im je priključio delove Dioklecijanove pokretne vojske i raspustio jedan deo pograničnih trupa. Nova pokretna vojska sastojala se od legija (od kojih su neke imale svega 1000 ljudi), novostvorenih jedinica pomoćne vojske (lat. auxilia) i konjičkih četa (lat. vexillationes).
Jedan zakon iz 325. godine n. e. podvukao je formalnu razliku između komitatensâ i pograničnih trupa. Komitatensima i limitancima je potvrđeno dvostruko oslobođenje od poreza (za vojnike i njihove žene) nakon dvadesetčetvorogodišnje službe i obično oslobođenje od poreza nakon dvadesetogodišnje službe. Međutim, komitatensima je davana prednost pri prevremenom otpuštanju iz službe iz medicinskih razloga. Jedan zakon iz 372. godine n. e. određuje da se regruti razmeštaju u komitatense i limitance prema fizičkim sposobnostima.
Komitatensima su komandovali "zapovednik pešadije" (lat. magister peditum) i "zapovednik konjice" (lat. magister equitum). U vreme tetrarhije komitatensi su bili podeljeni na različite vojske, od kojih je svaka imala svog zapovednika. Uz to, stvorene su i regionalne vojske pod komandom "zapovednikâ konjice" (lat. magistri equitum) i "vojnih komita" (lat. comites rei militaris). Međutim, jedinice ovih pokretnih vojski razlikovale su se od onih jedinica koje su direktno služile caru i zvale se "dvorani" (lat. palatini). Ponekad su vojnici iz pograničnih jedinica premeštani u pokretnu vojsku, ali to nije uticalo na njihov položaj. Pominju se prvi put 365. godine n. e. pod nazivom "pseudokomitatensi" (lat. pseudocomitatenses). Komitatensi su po pravilu bili razmešteni u gradovima.
Krajem Teodosijeve vladavine pokretna vojska istočne polovine Rimskog carstva sastojala se iz četiri jedinice, od kojih su dve služile cara, dok su ostale bile stacionirane u Trakiji, Iliriku i na istočnoj granici. Svakom od njih je komandovao "zapovednik obe vojske" (lat. magister utrius militiae). Na zapadu je najuticajniji zapovednik bio Stilihon (395—408), a najznačajnije pokretne vojske bile su stacionirane u Italiji i Galiji.
Razvijanje pokretne vojske u početku nije predstavljalo fundumentalnu promenu u rimskoj vojnoj strategiji. Limitanci su u početku bili organizovani isto onako kao pod Dioklecijanom. Uprkos tome, polako su im opadali i status i efektivnost, jer je car uvek više sredstava trošio na pokretnu vojsku, koja je kao prestižna sila mogla da fleksibilno odgovara na vojne izazove.
- Campbell, J. B. (1997). „Comitatenses”. Der Neue Pauly. 3. Stuttgart/Weimar. pp. 93-94.