Kartaginska Republika
| Upozorenje: Nije specificirana vrijednost za "ime_genitiv"
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Kartaginska Republika je bila neformalna hegemonija feničanskih gradova-država u Sjevernoj Africi i suvremenoj Španiji koja je postojala od oko 650. pne. (kada je stekla nezavisnost od metropole Tira) do 146. pne. Bila je više-manje pod nadzorom grada-države Kartagina nakon što je Tir pao u babilonske ruke. Na vrhuncu moći je imala hegemoniju nad zapadnim Mediteranom. Carstvo je kasnije došlo u sukob s Rimskom Republikom, što je dovelo do niza oružanih sukoba poznatih kao punski ratovi. Nakon trećeg i posljednjeg punskog rata, Kartagina je uništena i okupirana od rimskih snaga. Skoro cijelo carstvo se otada nalazilo pod rimskom vlašću.
|
|
Kartaginjanski ekonomski rast i njena zavisnost od moreplostva da obavlja većinu svoje trgovine, je dovelo do stvaranja moćne kartaginske mornarice.[1] Ovo je, u sprezi sa njenim uspesima i rastućom hegemonijom, dovelo Kartaginu u sve veći sukob sa Grcima iz Sirakuze, drugom velikom silom koja se nadmetala za kontrolu nad centralnim Mediteranom.[2]
Ostrvo Sicilija, koje je ležalo na pragu Kartagine, je postalo bojište na kom se odigrao ovaj sukob. Od najranijih dana, i Grke i Feničane su privlačila velika ostrva, duž čijih obala su osnivali kolonije i trgovačke stanice;[3] ratovi između ovih naseobina su vođene vekovima.
Do 480. p. n. e. sirakuški tiranin Gelon, koga su delimično podržavali drugi grčki polisi, je pokušao da ujedini ostrvo pod svojom vlašću.[4] Ova neposredna pretnja nije mogla biti ignorisana, i Kartagina je, možda kao deo saveza sa Persijom, poslala vojsku pod generalom Hamilkarom. Tradicionalni izvori, kao što su Herodot i Diodor, navode snagu Hamilkarove vojske od 300.000 ljudi; iako su ove brojke sigurno preuveličane, ona je sigurno bila zavidne veličine.[5]
Međutim, na putu do Sicilije, Hamilkar je doživeo gubitke (moguće teške) zbog lošeg vremena. Iskrcavši se kod Panorma (današnji Palermo)[6], Hamilkar je proveo 3 dana reorganizujući svoju vojsku i popravljajući oštećenu flotu. Kartaginjani su marširali obalom do Himere, i podigli su logor pre nego što su upustili u bitku kod Himere.[7] Hamilkar je ili poginuo u bici ili je izvršio samoubistvo zbog sramote.[8] Kao rezultat toga, plemstvo je pregovaralo o miru i zamenilo staru monariju republikom.[9]
Agastokle, sirakuški tiranin, je 315. p. n. e. osvojio grad Mesenu, današnju Mesinu. On je 311. p. n. e. napao poslednji kartaginski posed, kojim je prekršio uslove važećeg mira, i opseo Akragas. Hamilkar, unuk Hanona Moreplovca, je uspješno predvodio kartaginski protivnapad. Do. 310. p. n. e. on je kontrolisao skoro cijelu Siciliju i opseo samu Sirakuzu.
U očajanju, Agastokle je u tajnosti poveo ekpediciju od 14.000 ljudi na afričko kopno, nadajući se da će se spasiti vodeći kontranapad na samu Kartaginu. U ovome je imao uspjeha; Kartagina je bila prinuđena da povuče Hamilkara i većinu njegove vojske sa Sicilije da se suoče sa novom i neočekivanom pretnjom. Dve armije su se sukobile u bici izvan Kartagine. Kartaginska vojska, pod Hamilkarom i Hanonon, je poražena. Agastokle i njegova vojska su opseli Kartaginu, ali su ih njene neprobojne zidine odbile. Umjesto toga, Grci su se zadovoljili okupacijom sjevernog Tunisa sve dok nisu poraženi dvije godine kasnije 307. p. n. e. Sam Agastokle je pobjegao nazad na Siciliju i izborio mirovni sporazum sa Kartaginjanima, kojim je Sirakuza ostala centar grčke moći na Siciliji, mada je izgubila mnogo od svoje moći i strateški važan grad Mesenu.
|
Prvi punski rat (264. pne. — 241. pne.) bio je prvi od tri velika rata između Kartagine i Rimske republike. Dve sile su se 23 godine borile za prevlast u zapadnom Mediteranu. Rimljani su pobedili na kraju, namećući teške mirovne uslove i velike finansijske reparacije protiv Kartagine. Sicilija je postala prva rimska provincija. Kartagina je prestala da bude glavna pomorska sila, a Rim je preuzo kontrolu nad zapadnim Mediteranom.
Posle Prvog punskog rata je izbio Plaćenički rat - ustanak plaćenika u kartaginskoj službi protiv svojih poslodavaca, a kome su se priključili libijski gradovi pod kartaginskom vlašću. Uzrok pobune je bilo loše stanje kartaginskih finansija nakon isplate odštete Rimu posle poraza u Prvom punskom ratu, odnosno nesposobnost isplate velikog broja najamnika angažovanih u tom sukobu. Iako se ispočetka činilo da će Kartagina nakon nekog vremena moći isplatiti najamnike, pobuna je eskalirala kada su na njeno čelo stali Spendije i Mat i nagovorili Libijce da im se pridruže. Kartagina, finansijski, materijalno i ljudski iscrpljena našla se u teškoj situaciji i na početku sukoba trpela niz poraza, ali je angažman darovitog i iskusnog vojskovođe Hamilkara Barke doveo do pobede nad pobunjenicima i gušenja ustanka.
Posle toga uspeha, Hamilkar Barka je bio izuzetno popularan, da protivnici nisu mogli sprečiti njegov uspon skoro do samovlašća. Da bi kompemnzovao gubitak Sicilije i Sardinije, regrutovao je novu armiju, koju vodi na svoju vlastitu odgovornost u ekspediciju u Hispaniju 236. pne.. U Hispaniji je nameravao da stvori novu imperiju i novu bazu, odakle će jednom krenuti u kampanju osvete protiv Rima. Tokom osam godina oružjem i diplomatijom osigurao je velike teritorije u Hispaniji, ali prerana smrt ga je sprečila da završi osvajanja.
Drugi punski rat se vodio se od 218. pne. do 202. pne.. Rat je obeležio iznenađujući Hanibalov prelazak preko Alpa, prilikom kog je izgubio dosta vojnika, savez sa Galima, velika pobeda u bici kod Trebije i velika zaseda kod Trazimenskog jezera. Nakon ovih poraza, Rimljani su protiv Hanibala upotrebili taktiku izbegavanja borbe, ali zbog nepopularnosti ovakvog pristupa, Rimljani su ipak ponovo morali pribeći bitkama na otvorenima. Ishod toga je bio teški rimski poraz kod Kane, što je za posledicu imalo prelazak mnogih rimskih saveznika na stranu Kartagine, što je produžilo rat u Italiji za više od 10 godina, tokom kojih je još rimskih vojski bilo uništeno. Ipak, Rimljani su bili uspešniji u opsedanju gradova i osvojili su sve važnije gradove koji su se pridružili neprijateljima, a takođe su uspeli da spreče kartaginjanski pokušaj da Hanibalu pošalju pojačanje u bici kod Metaura. U međuvremenu na Iberijskom poluostrvu, koja je bila glavni izvor ljudstva za Hanibalovu vojsku, druga rimska ekspedicija na čelu sa Scipionom Afrikancem Starijim je zauzela Novu Kartaginu i okončalu kartaginjansku vladavinu nad Iberijom u bici kod Ilipa. Konačan okršaj je bila bitka kod Zame između Scipiona Afrikanca i Hanibala, okončana Hanibalovim porazom i nametanjem taških mirovnih uslova Kartagini, koja je prestala da bude velika sila i postala je rimski podanik.
Treći punski rat (149. pne. - 146. pne.) je bio poslednji od Punskih ratova. Rat završava potpunim uništenjem grada Kartagine. Sve te teritorije je okupira Rim, a stanovništvo ubio ili porobio.
Kartagom su u početku vladali kraljevi, ali je kasnije vlast preuređena u neku vrstu oligarhije i republike gde su vlast u rukama uglavnom imali bogati trgovci i aristokrati. Oni su činili Kartaški senat poznat još i kao Vrhovno veće. Izvršnu vlast su imali sufeti, koji su imali funkciju sličnu rimskim konzulima. Vrhovno veće (rimski i grčki izvori govore o "Senatu", i o " veću starešina "ili "geruzija"), koje je imalo širok raspon ovlašćenju, međutim, nije poznato da li je Suffeti izabrani u ovom veću ili skupštine ljudi. Sufeti su imali i pravosudne te sudske izvršne ovlašćenju, ali ne i vojnu. Iako je gradsku administraciju čvrsto kontrolisala oligarhija, možemo naći demokratske elemente poput biranja zakonodavaca, sindikata i mesta sastanaka.
Kartagina je bila ozloglašena od strane svojih neprijatelja, da praktikuje žrtvovanje beba i dece. Plutarh spominje tu praksu, kao što učinili Tertulijan, Orosije i Diodor sa Sicilije.[10] Polibije i Livije to ne spominju.
Moderna arheološka iskopavanja u bivšim kartaginnjaskim oblastima su pronašla groblja za decu i odojčad.[11] U jednom dečijem groblju zvanom Tofet otprilike 20000 urni su zakopane između 400. i 200. pne., a ta praksa se nastavila do ranih godina hrišćanskog perioda. Urne su sadržavale spaljene kosti novorođenčadi i u nekim slučajevima čak kosti fetusa i dvogodišnje dece.
Ponekad se tvrdi, međutim, da su ta tela samo kremirani ostaci umrle dece.[12] Neki moderni naučnici danas smatraju da je mnogo verovatnije da su te priče deo rimske propagande protiv Kartagine kako bi opravdali njihova osvajanja i razaranja.
Dok preživeli punski tekstovi ne spominju žrtvovanja dali su dovoljno detaljan portret vrlo dobro organizovane kaste, hramova i sveštenika koji obavljanju različite funkcije, za razne prigode. Kartagina je imala mnogo bogova. Vrhovni božanski par bio je boginja Tanit i bog Baal Hamon. Tanit je bila i boginja zaštitnica Kartagine pa se njen simbol nalazi skoro svuda. Sveštenici su bili potpuno obrijani za razliku od većine stanovništva. U prvim stolećima grada obredna slavlja uključivala su ritmički ples, izveden iz feničanke tradicije.
Izgleda da je boginja Astarte bila popularna u ranim razdobljima. Na vrhuncu svoje kosmopolitske ere Kartagina je izgleda prihvatila bogove i iz drugih civilizacija: Grčke, Egipta i etrurskih gradova-država.
- ↑ Fagan & Trundle 2010: str. 273
- ↑ Dodge 2012
- ↑ Gabriel 2008
- ↑ Angelis 2003: str. 66
- ↑ Ray 2009: str. 86
- ↑ Fine 1983
- ↑ Spence 2002: str. 166
- ↑ Burn 1984: str. 481
- ↑ Chan 2006: str. 47
- ↑ Diodorus Siculus. Trans. C.H. Oldfather. Diodorus of Sicily 1, VI, VIII, IX. Cambridge: Harvard University Press, 1954-1963 (The Loeb Classical Library).
- ↑ Lancel, Serge (1994). Carhtage a History. ISBN 978-1557864680.
- ↑ Sergio Ribichini, "Beliefs and Religious Life" in Moscati, Sabatino (ed), The Phoenicians, 1988, p.141
- New Perspectives on Ancient Warfare. BRILL. 31 July 2010. ISBN 978-90-04-18598-2. Pristupljeno 17 February 2013.
- Theodore Ayrault Dodge (4 August 2012). „III: Carthaginian Wars. 480-277 BC”. Hannibal: A History of the Art of War Among the Carthaginians and Romans Down to the Battle of Pydna, 168 B.C., With a Detailed Account of the Second Punic War. Tales End Press. ISBN 978-1-62358-005-6. Pristupljeno 12 February 2013.
- Richard A. Gabriel (2008). Scipio Africanus: Rome's Greatest General. Potomac Books, Inc.. ISBN 978-1-59797-998-6. Pristupljeno 3 April 2013.
- Franco De Angelis (2003). Megara Hyblaia and Selinous: the development of two Greek city-states in archaic Sicily. Oxford University, School of Archaeology. ISBN 978-0-947816-56-8. Pristupljeno 6 April 2013.
- Fred Eugene Ray (1 January 2009). Land Battles in 5th Century B. C. Greece: A History and Analysis of 173 Engagements. McFarland. ISBN 978-0-7864-5260-6. Pristupljeno 5 April 2013.
- John Van Antwerp Fine (1983). The Ancient Greeks: A Critical History. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03314-6. Pristupljeno 17 February 2013.
- Iain Spence (7 May 2002). Historical Dictionary of Ancient Greek Warfare. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6612-6. Pristupljeno 3 March 2013.
- Andŕew Robert Burn (1984). Persia & the Greeks: The Defense of the West, 546-478 B. C.. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1235-4. Pristupljeno 17 February 2013.
- Michael D. Chan (1 December 2006). Aristotle and Hamilton on Commerce and Statesmanship. University of Missouri Press. ISBN 978-0-8262-6516-6. Pristupljeno 1 March 2013.