Dema
Dema (grčki: δῆμος) bila je manja teritorijalna i upravna jedinica u okviru jednog polisa u staroj Grčkoj, nalik današnjim opštinama. U ovom značenju reč δῆμος nalazi se već u zapisima na linearu B, a kod Homera se nalazi i u ovom značenju i u značenju pripadnika deme (koje je pak povezano i s trećim značenjem, naime ukupni narod – demos, no taj semantički razvoj ipak predstavlja odvojenu temu).[1]
Najbolje dokumentovani sistem dema odnosi se na Atinu, gde je Klisten u okviru svojih ustavnih reformi 508. pne. ukinuo staru rodovsko-plemensku podelu na četiri file s njihovom podelom na fratrije i rodove i umesto nje rasporedio stanovništvo u deset teritorijalnih fila. Svaka od ovih fila delila se na tri tritije, a tritija na više dema. U svakoj fili jedna tritija je obuhvatala deme iz samoga grada, druga deme iz atičke unutrašnjosti, a treća deme iz priobalja.[2] Dema je sada predstavljala čisto teritorijalnu jedinicu. Svi građani bili su popisani prema mestu rođenja i označavani su ne po rodu kome su pripadali ranije, već po tome kojoj teritorijalnoj demi pripadaju. Tako su se kidale veze između članova pojedinih rodova. S druge strane, građani koji su se nalazili van rodova prvi put su u demama dobili pristup u samoupravu, pošto je svaka dema bila ne samo teritorijalna već i samoupravna jedinica. Dema je sebi birala demarha, posedovala je zemlju zajednice, raspolagala lokalnim prihodima, imala je svoje finansije i donosila je vlastite odluke (skupština deme zvala se agora). Deme su bile obavezne da vode popise svojih građana, a upisivanje osamnaestogodišnjaka u popis članova deme predstavljalo je glavni demarhov zadatak (druge su mu funkcije bile u oblasti finansija, vojske i religije). Prema Herodotu, broj dema ukupno je iznosio 100 (po 10 na jednu filu). Kasnije je taj broj postepeno rastao do 174: mala naselja udruživala su se u jednu demu.[3] Deme su se međusobno značajno razlikovale po veličini: neke su bile mali zaseoci, a neke gotovo gradovi, npr. Aharna i Eleusina, ali se njihov uticaj izjednačavao na nivou tritija i fila, uključujući i proporcionalnu zastupljenost u Veću pet stotina.[4] Nakon Klistena pripadnost demi (koja se označavala tako što se uz lično ime dodavalo ime deme, tzv. demotikon) postala je nasledna u muškoj liniji i nije se menjala s promenom mesta stanovanja.[5]
Sistem dema postojao je i u drugim grčkim polisima, npr. u Kalimnu, Halkidi, Kosu, Elidi, Eretriji, Histijeji, Rodosu, Stratonikeji itd. (ukupno se može nabrojati 24 polisa),[6] no bar polovina njih stoje bilo pod direktnim uticajem Atine (putem kleruhija) ili pod njenim indirektnim uticajem (kakav je npr. slučaj Mileta).[7]
Termin "dema" (δῆμος / dēmos) upotrebljavao se i u helenističko i rimsko doba. Do vremena Vizantijskog carstva tim su se terminom počele označavati četiri suparničke navijačke grupe u utrkama dvokolica: "crveni", "plavi", "zeleni" i "beli".
U današnjoj Grčkoj izrazom dēmos označavaju se opštine.
- ↑ The Oxford Classical Dictionary (3rd ed.), 2003, s.v. demes, dēmoi, str. 446.
- ↑ Mapa rasporeda atičkih dema (engleski)
- ↑ Mihail Rostovcev, Istorija starog sveta, Matica srpska, 1990, str. 74–75.
- ↑ The Oxford Classical Dictionary (3rd ed.), 2003, s.v. demes, dēmoi, str. 447.
- ↑ M. C. Howatson. The Oxford Companion to Classical Literature, 1997, s.v. deme, str. 177.
- ↑ N. F. Jones, Public Organization in Ancient Greece, 1987, passim.
- ↑ The Oxford Classical Dictionary (3rd ed.), 2003, s.v. demes, dēmoi, str. 447.