Arganija
| Arganija | |
|---|---|
| |
| Stablo Arganije | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | Plantae |
| Divizija: | Magnoliophyta |
| Razred: | Magnoliopsida |
| Red: | Ericales |
| Porodica: | Sapotaceae |
| Rod: | Sideroxylon |
| Vrsta: | S. spinosum |
| Dvojni naziv | |
| Sideroxylon spinosum Carolus Linnaeus | |
Arganija (lat: Argania spinosa) poznata i kao Marokansko željezno drvo i Argan je endemska vrsta stabla iz sušnih krajeva jugozapadnog Maroka i južnog Alžira.[1]
Arganija je dugovječno (150-200 godina) zimzeleno trnovito stablo, srednje veličine visoko 8 do 10 m (ponekad i do 20 m). Korijenje mu može doseći dubinu od 35 m, što biljci omogućuje da preživi sušu. Deblo je čvorasto i ima promjer do 1 m i nosi gustu krošnju. Listovi su mali, grozdasti sposobni apsorbirati bilo kakvu vlagu iz zraka. Cvjetovi su dvospolni, zelenkaste žute boje. Plodovi su jajolikeo mesnate koštunice kojima treba do godina dana da sazriju. Zelene su do jarko žute boje, a pulpa im sadrži mliječni lateks neugodan za ljude. Prilično su slični plodovima masline, ali su krupniji i okrugliji, i mogu sadržavati i do 3 sjemenki. Sjemenka arganije je orašasta i sadrži do 3 zrna, koje prešanjem daju 50% jestivog ulja.[1]
Arganija prve plodove nakon sadnje, daje nakon 5 do 8 godina, a punu plodnost ima nakon 60 godina. Nakon duže suše gubi lišće i hibernira po nekoliko godina. Cvate od maja do juna.[1]
_tree_in_Morocco.jpg)
Arganija je važan ekonomski resurs lokalnog stanovništva u Maroku, koje ga prvenstveno zgaja zbog jestivog ulja za kuhanje i salatu. Ulje arganije pojavilo se u Evropi tokom 18. vijeka, ali se nije prihvatilo, zbog maslinovog ulja koje je Mediterancima ostalo graže jer nema tako intenzivni okus.[1]
Njeno ulje ima vrijedan profil masnih kiselina jer sadrži 13% palmitinske kiseline i više od 80% mononezasićenih i polinezasićenih masnih kiselina, uključujući 48-59% oleinske i 30-40% linolne kiseline. Zna se da smanjuje štetni kolesterol i triglicerid, i sadrži velike količine Vitamina E. Pored tog ima i dobre dermatološke osobine, pa se odavno koristi za liječenje strija na trbuhu, kozica i akni.[1]
Danas se koristi u kozmetičkoj industriji za proizvodnju žutih sapuna, sredstava za njegu kose i kože.[1]
Sve do kraja 20. vijeka u Sjevernoj Americi se Arganiji i njenom ulju gotovo ništa nije znalo, kad se saznalo za njene blagodati naglo je postalo popularno i izuzetno skupo.[2]
Njeno tvrdo drvo naročito je otporno na insekte pa se puno koristi za u građevinarstvu i stolarstvu, od njeg se prave i posude. Koristi se kao ogrjevno drvo i to ne samo grane već i ljuske sjemenki.[1]
Arganijino stablo je glavni izvor hrane za ovce, koze i deve u Maroku. I to ne samo lišće koje stoka sama brsti (koze se veru po čitavoom stablu), već i plodovi pa čak i ostatci od prešanog ulja. .[1]
Raste od razine mora do nadmorske visine od 1500 m. Uspijeva na gotovo svim vrstama tla, ali ponajviše na pjeskovitom i suhom koje ne prima više od 100 do 500 mm godišnje kiše i tamo gdje nema mraza.[1] To se uglavnom svodi na Regiju Sus u Maroku i na susjednu alžirsku Pokrajinu Tinduf. Svojevremeno se pokušalo zasaditi Arganiju u Tunisu, Španjolskoj i Izraelu.[1]
U Maroku se 2013. arganija uzgajala na 830.000 hektara, pa je proizvedeno 4000 tona ulja, od čega je 60% izvezeno.[1]
U Maroku su zbog velikih suša početkom vijeka saharski nomadski stočari svoja stada sklanjali u gajeve Arganije koje bi gladna stoka ubrzo obrstila. Uz to je i lokalno stanovništvo pretjerano sjeklo stabla za gorivo, ali i da poveća količinu oranica, rezultat tog je smanjenje gustoće stabala (sa 100 na 30 stabala po / ha) u proteklih17 godina.[1]
UNESCO je 1998. u cilju očuvanja Arganije (relikvije iz tercijara) velik dio Regije Sus (2.560.000 hektara) u Maroku proglasio Rezervatom biosfere.[3]
Šumarci Arganije koji rastu uz granicu Sahare djeluju kao zaštitni pojas protiv dezertifikacije.[3]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 „Argan (Argania spinosa)” (engleski). Feedipedia. Pristupljeno 22. 06. 2020.
- ↑ „Argania spinosa” (engleski). Missouri Botanical Garden. Pristupljeno 22. 06. 2020.
- ↑ 3,0 3,1 „Biosphere Reserve Information” (engleski). Unesco MAB. Pristupljeno 20.6. 2020.
