Čongradska županija (bivša)
Za ostale upotrebe, v. Čongrad (razvrstavanje).
| Čongradska županija Comitatus Chongradiensis Csongrád vármegye Komitat Tschongrad | |||||||
| |||||||
| Geografija | |||||||
| Kontinent | Evropa | ||||||
| Regija | Srednja Evropa | ||||||
| Zemlja | Austrougarska - Ugarski deo Monarhije | ||||||
| Prestonica | Senteš | ||||||
| Površina | 3.569 km² | ||||||
| Stanovništvo | 325.568 (1910) gustina: 91,2 stan./km² | ||||||
| Društvo | |||||||
| Zvanični jezici | latinski, nemački, kasnije mađarski, govorni jezik: srpski | ||||||
| Religija | katolicizam, pravoslavlje | ||||||
| Vladavina | |||||||
| Titula vladara | Župan | ||||||
| Osnivanje | 11. vek / 17. vek | ||||||
| Prestanak | 16. vek / 1918. | ||||||
| Status | Bivša županija | ||||||
| Događaji | |||||||
| Prethodnici i naslednici | |||||||
| Prethodile su: | Nasledile su: | ||||||
|
.svg){kind=small}
| ||||||
| Portal:Istorija | |||||||
.svg)
.jpg)
Čongradska županija (lat. Comitatus Chongradiensis, mađ. Csongrád vármegye, nem. Komitat Tschongrad) je bila županija, odnosno upravna jedinica habzburške Kraljevine Ugarske između 17. i 20. veka. Upravno sedište županije bio je grad Senteš (danas u sastavu Mađarske).
Nekadašnji prostor ove županije danas je podeljen između Mađarske (najveći deo) i Srbije (sasvim mali deo oko Horgoša).
Površina županije bila je 3.569 km², a u vreme zadnjeg popisa pre njenog rasformiranja (1910. godine) Čongradska županija je imala 325.568 stanovnika (gustina 91,2 st./km²).
Čongradska županija nosila je naziv vezan za "pomađarenu“ reč južnoslovenskog porekla Crni grad ili crna tvrđava. Ona je prvobitno označavala grad Čongrad, koji se i danas nalazi u ovoj oblasti.
Čongradska županija se nalazila u središnjem delu Habzburške Ugarske.
Prostor županije pripadao je oblasti je u središnjem delu Panonske nizije. Prirodne granice županija je imala samo na jugoistoku, gde su to bile reke Tisa i Moriš.
Veći deo područja nekadašnje županije bio je plodno, ravničarsko tle južne Panonije, samo su na zapadu bila peščarna područja (Telečka peščara). Vodotoci su bili ravničarski (Tisa, Moriš), spori i često sa močvarnim okruženjem.
Prostor Bačke i Potisja ušao je u istorijske beleške u antičko doba. U ranom srednjem veku, ovim područjem su vladali Huni, Gepidi, Avari, Bugari i Moravski Sloveni. Sredinom srednjeg veka ovo je bio pogranični prostor između Ugarske i Vizantije. Ugarska je ovde u 11. veku obrazovala županiju pod današnjim nazivom. Potom je oko vek i po ovaj prostor bio u okviru Otomanskog carstva. Osmanlije su ukinule dotadašnju županiju i uspostavile Segedinski sandžak i Temišvarski pašaluk na ovom prostoru.
Habzburško carstvo preotelo je prostor Čongradske županije od Osmanlija krajem 17. veka. Odmah je uspostavljena nekadašnja Čongradska županija i priključena je Habzburškoj Kraljevini Ugarskoj. Deo ovog prostora uključen je u sastav Vojne granice. Prostor županije prvobitno je bio slabo naseljen, sa zajednicama Srba i Mađara, a postepeno je naseljen novim, pretežno mađarskim življem, dok su ostale zajednice potisnute asimilacijom. Ukidanjem jednog dela vojne granice, sredinom 18. veka, to područje se takođe priključuje Čongradskoj županiji.
Na kraju Prvog svetskog rata, 1918. godine, srpska vojska posela je Horgoš sa okolinom (krajnji južni deo nekadašnje županije), koji ulazi u sastav Banata, Bačke i Baranje, pokrajine u sastavu Kraljevine Srbije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Trijanonskim sporazumom iz 1920. godine potvrđena je linija razdvajanja kao nova granica.
U međuratnom razdoblju u okviru Mađarske ponovo je uspostavljena županija Čongrad, s tim što su njoj priključeni ostaci susednih županija, čija su nekadašnja područja većinom uključena u sastav okolnih država (Torontalska, Aradska, Čanadska).
Po poslednjem austrougarskom popisu iz 1910. godine na području županije živelo je 325.568 stanovnika.
Stanovništvo prema maternjem jeziku (Popis 1910.):
Početkom 20. veka, upravna podela Čongradske županije bila je sledeća:
| Kotari | |
|---|---|
| Kotar | Sedište |
| Izvantiski srez | Kiškundorožma |
| Potiski srez | Mindsent |
| Čongradski srez | Čongrad |
| Slobodni kraljevski gradovi | |
| Segedin | |
| Vašarhelj | |
| Gradovi - srezovi | |
| Senteš | |
