Za ostala značenja, vidi Velo misto (razvrstavanje).

Velo misto je naziv za popularnu TV-seriju Radiotelevizije Zagreb (Hrvatska radiotelevizija) iz 1980. godine te roman književnika Miljenka Smoje po kojoj je ta serija snimljena. Serija koja, kao i roman, opisuje, život u Splitu od 1910. do 1947. se često smatra neslužbenom historijom grada, kao i prvih decenija gradskog nogometnog kluba Hajduk. Uz Naše malo misto, humorističku TV-seriju koja je deset godina ranije također snimljena po Smojinom književnom predlošku, smatra se najpopularnijom TV-serijom na čakavskom narječju. O utjecaju i popularnosti serije svjedoči činjenica da su neke od fraza ušle u svakodnevni govor na području Hrvatske, pa i šire.

Roman

uredi

Roman se prvi put pojavio u nastavcima u tjedniku Nedjeljna Dalmacija, te je objavljivan usporedo s prvim prikazivanjem TV-serije na programu tadašnje Televizije Zagreb, odnosno JRT-a.

U obliku knjige ga je izdalo Znanje Zagreb u okviru biblioteke "Hit" 1981. godine.

Televizijska serija

uredi
Velo misto
FormatMiniserija
KreatorMiljenko Smoje
NastupajuBoris Dvornik
Mustafa Nadarević
Zdravka Krstulović
Špiro Guberina
Mira Furlan
Milan Štrljić
Aljoša Vučković
Ivica Vidović
Zemlja porijekla  SFRJ
Jezik/ciČakavština, srpskohrvatski, italijanski, njemački
Broj epizoda14 epizoda
Produkcija
Trajanjecca. 1260 min.
Emitiranje
Originalni kanalRadiotelevizija Zagreb
Originalno prikazivanje1980. – 1980.

Televizijska serija je snimana djelomično na originalnim lokacijama u Splitu i na obližnjem otoku Šolta, dijelom u studijima TV Zagreb, a dijelom u zagrebačkom Domu sportova (koji je "glumio" splitski Voćni trg).

Serija je podijeljena u 14 epizoda po 90 minuta. Do emitiranja serija kao što su Vuk Karadžić i Horvatov izbor, to je bila najduža i najskuplja mini-serija u historiji bivše Jugoslavije.

Epizode

uredi
  1. Praški studenti (1910)
  2. Konfužjun (1911)
  3. Leva (1913-1914)
  4. Morija mori (1917-1920)
  5. Kruva i rada! (1920-1922)
  6. Kriza (1926)
  7. Antikrst (1927)
  8. Simpatizer (1928)
  9. Nikad više kompletni (1932-1935)
  10. No pasaran (1936-1937)
  11. Poveli smo, Meštre (1937-1939)
  12. Okupacija (1941)
  13. Kapitulacija (1942-1943)
  14. Ispunjeno obećanje (1944-1947)

Opći pregled

uredi

Roman, kao i serija, započinju 1910. godine kada je Split pod vlašću austrijskog dijela Austro-Ugarske, a većina stalnih likova uglavnom mlada i oduševljena novotarijama koje donosi bezbrižni Belle epoque. Međutim, ispod te glazure tinja oštar klasni sukob između siromašnih ribara i težaka, te kapitalista, aristokracije i uglavnom tuđinske birokracije, a također se mogu vidjeti i napetosti između pro-italijanski raspoloženih autonomaša (tolomaša) i hrvatskih nacionalista koji zagovaraju ujedinjenje s ostatkom Hrvatske, odnosno stvaranje Jugoslavije.

Izbijanje prvog svjetskog rata Splitu donosi glad, siromaštvo, a na kraju i španjolsku gripu, da bi grad na kraju postao dijelom nove Kraljevine SHS. Vrlo brzo dolazi do razočaranja novom državom, a veliki dio stanovništva se - revoltiran sve većim socijalnim razlikama i ekonomskim krizama - pridružuje komunističkom radničkom pokretu. Od 1930-ih je Split pod sjenom nadolazećeg fašizma i italijanskih prisezanja koje će eskalirati s aprilskim ratom i okupacijom. Nakon kapitulacije Italije i kratkotrajnog oslobođenja Split doživljava svoje najteže dane pod njemačkom okupacijom i bespoštednim savezničkim bombardiranjem, da bi se nakon povratka partizana konačno zavladao mir i Split ušao u novo doba socijalističke Jugoslavije.

Svi ti događaji su prikazani iz vizure široke palete likova, od kojih je samo dio njihov aktivni učesnik, dok su većina obični "mali" ljudi koji nastoje živjeti mirnim životom, ali u tome često ne uspijevaju, jer su - neposredno ili posredno - zahvaćeni vrtlogom "velikih" historijskih zbivanja. Dio likova u romanu i seriji je fiktivan, a dio temeljen na jednoj ili više historijskih ličnosti.

Likovi

uredi
Glavni članak: Likovi u Velom mistu
Glumac Lik Temeljen na hist. ličnosti Profesija
Boris Dvornik Meštar Špiro Kanazir/Aleksandar Duka brijač.
Zdravka Krstulović Violeta fiktivan vlasnica plesne škole.
Mustafa Nadarević Duje Fabjan Kaliterna/Luka Kaliterna trener Hajduka.
Špiro Guberina Jozo fiktivan smetlar.
Mato Ergović Pučanstvo fiktivan gradski policajac, trgovac sličica svetaca.
Ines Fančović Mare fiktivan prodavačica povrća.
Mladen Barbarić Pegula fiktivan student, arhitekt, službenik Hajduka
Vlasta Knezović Marjeta fiktivan težakinja
Uglješa Kojadinović Profesor Ćiro Gamulin/Josip Barač profesor gimnazije
Milan Štrljić Tonči fiktivan student, oficir jugoslavenske kraljevske vojske
Mira Furlan Kate fiktivan domaćica
Danko Ljuština Mijo fiktivan gradski policajac, prodavač svetih sličica
Ivo Gregurević Netjak fiktivan smetlar, partizan
Aljoša Vučković Ferata fiktivan vozač poštanske kočije, sindikalni aktivist
Fabijan Šovagović Toma fiktivan težak
Boris Buzančić Dotur Vice Vicko Mihaljević gradonačelnik, odvjetnik
Ratko Buljan Toni fiktivan slikar
Mirjana Majurec Ane fiktivan težakinja, partizanka
Slobodan Aligrudić Major Stojan Stojan Trnokopović srpski, kasnije jugoslavenski oficir
Ivica Vidović Očalinko fiktivan brijački pomoćnik
Duško Valentić Papundek Germano Senjanović/Ante Jurjević Baja brijački pomoćnik, partizan, oficir OZNA-e
Etta Bortolazzi Baba Marta Marta Katunarić vidarka pustinjak
Antun Nalis Miotto fiktivan vlasnik staklarske radnje
Aleksandar Cvjetković Rico Nikola Gazdić-Janjčić igrač Hajduka
Vinko Kraljević Bakalar fiktivan brijački pomoćnik

Reference u politici i popularnoj kulturi

uredi

Iako je Miljenko Smoje početkom 1990-ih bio nepoćudan za službenu hrvatsku vlast a TV-serija bila skinuta s programa državne televizije sve do 1998. godine, popularnost serije se odražavala u nizu referenci, kako u politici, tako i u popularnoj kulturi.

Godine 1992. je Boris Dvornik kao kandidat Hrvatske demokratske zajednice u kampanji za Sabor tako parafrazirao najpoznatiju poštapalicu svog lika iz serije.

Godine 1995. je TV-spot za pjesmu Nostalgija grupe Magazin rekonstruirao neke od scena iz serije, a u njemu se pojavila i Zdravka Krstulović kao Violeta.

Jedna od najpopularnijih picerija u Splitu je dobila ime po TV-seriji, a isti naziv je dobila izborna lista splitskih poduzetnika - Lista Velog Mista - formirana pred lokalne izbore 2005. godine, koja je do 2009. sudjelovala u upravljanju gradom.

Vanjske veze

uredi