Tribun

Za ostala značenja, vidi Tribun (razvrstavanje).

Tribun (lat. tribunus) bio je naziv za nekoliko različitih magistrata te vojnih dužnosnika u Rimskoj Republici i Rimskom Carstvu. Taj su naziv u najstarije doba rimske istorije najverovatnije nosili predstavnici "triba" (tribus) na koje su se rimski građani delili u vojne svrhe i prilikom glasanja u skupštinama.

Drevni Rim
Članak je dio serije: Politika i uprava Drevnog Rima
Periodi
Rimsko Kraljevstvo 753. pne. – 510. pne. Rimska Republika 510. pne. – 27. pne. Rimsko Carstvo 27. pne. – 476. n.e./1453 Principat Zapadno Carstvo Dominat Istočno Carstvo
Redovni magistrati
Konzul Pretor Kvestor Promagistrat Edil Tribun Cenzor Guverner
Izvanredni magistrati
Diktator Magister Equitum Konzularni tribun Rex Triumviri Decemviri
Titule
Imperator Legatus Dux Officium Praefectus Vicarius Vigintisexviri Lictor Magister Militum Imperator Princeps senatus Pontifex Maximus Augustus Caesar Tetrarh
Institucije i pravo
Rimski Ustav Rimski Senat Cursus honorum Rimske skupštine Kolegijalnost Rimsko pravo Rimsko državljanstvo Auctoritas Imperium
Druge države

Narodni tribuni

Prema analističkoj predaji, jedan od najvažnijih događaja tokom borbe patricija i plebejaca bilo je stvaranje narodnih tribuna (tribuni plebis). Prema toj tradiciji, pošto su bili iscrpljeni vojnom službom, lošim ekonomskim uslovima i teškoćama uzrokovanim strogim zakonom o dugu, plebejci su se 494. god. st. e. kolektivno izdvojili na Sveto brdo (Mons Sacer), udaljeno oko pet kilometara od Rima. Tamo su podigli logor i izabrali sopstvene magistrate koji će ih štititi u budućnosti. Pošto je državi pretio nov napad neprijatelja, senat je bio prisiljen da plebejcima prizna pravo da biraju sopstvene magistrate ― narodne tribune.

U početku je bilo samo dva narodna tribuna, ali je njihov broj 471. god. st. e. povećan na pet, a 457. god. st. e. na deset. Oni nisu imali nikakvih spoljnih obeležja svoje vlasti (insignia), kao konzuli, ali su smatrani nepovredivima (sacrosancti): onaj ko bi ih fizički povredio mogao je biti nekažnjeno ubijen. Imali su pravo da se u ime svakog građanina mešaju u rad konzula i svih drugih magistrata osim cenzora i diktatora (ius intercessionis), ali je njihova vlast prestajala na oko jednu milju od pomerija (= unutrašnje granice grada Rima). Imali su pravo da sazivaju tributsku skupštinu (comitia tributa), poznatu i pod nazivom plebejski skup (concilium plebis), i da joj podnose zakonske predloge (ius agendi cum plebe), ali i pravo da sazivaju senat i njime predsedavaju (ius agendi cum patribus). Tribuni su pred skupštinom nastupali i kao tužioci protiv drugih magistrata koji su zloupotrebili svoju vlast, vršeći tako u ime drugih pravo pravo provokacije na narod. Takođe su mogli staviti veto na odluku drugog tribuna (veto znači "zabranjujem"). Dva su plebejska edila služila kao pomoćnici tribuna u gradskim poslovima. Premda su bili smatrani zaštitnicima naroda, ljudi koji su bili birani na položaj tribuna neretko su poticali iz aristokratskih porodica i uglavnom su bili naklonjeni očuvanju statusa quo. Ipak, mladi ambiciozni aristokrati mogli su taj položaj koristiti da bi postali poznati i popularni tako što su se suprotstavljali nobilitetu preuzimajući na sebe borbu za "narodne interese".

Naučnici se danas ne slažu u pogledu autentičnosti analističkog prikaza prve secesije plebejaca i stvaranja narodnog tribunata. Predaja predstavlja ovu secesiju kao prvu od tri, pri čemu druge dva stavlja u 449. i 287. god. st. e. Druga je secesija svakako fiktivna. Mnogi naučnici i prvu smatraju kasnijom invencijom analista, a samo treću prihvataju kao istorijsku. Mada tradicija prvu secesiju predstavlja u terminima koji nalikuju na uslove kasnije agrarne krize iz doba braće Tiberija i Gaja Grakha, s obzirom na strogost dužničkog zakona u ranom Rimu i na nestašice hrane koje izvori stavljaju u 492. i 488. god. st. e. (informacija koja je verovatno bila sačuvana u savremenim religijskim zapisima), socijalni i ekonomski nemiri mogli su doprineti osnivanju narodnog tribunata. Međutim, gradski i civilni karakter ovog položaja tako lepo dopunjuje vangradsku i vojnu prirodu konzulata da je možda prvobitno bilo zamišljeno da te dve magistrature funkcionišu u međusobnoj saradnji, kako bi se zadovoljile potrebe države, a ne da budu suprotstavljene jedna drugoj.

Pozna Republika i Carstvo

U doba Suline diktature (82―79. st. e.) ovlašćenja narodnih tribuna bila su znatno smanjena: oduzeto im je pravo veta, kao i pravo da tributskoj skupštini podnose zakonske predloge bez prethodne saglasnosti senata. Tokom konzulata Pompeja i Krasa tribunima su vraćena njihova puna ovlašćenja.

Tokom pozne republike ambiciozni pojedinci zloupotrebvljavali su svoj položaj narodnih tribuna u svrhu lične slave i koristi. Klodije i Milon su kao narodni tribuni koristili nasilje na sudovima i u državnim kancelarijama kako bi osigurali interese Pompeja i Cezara. Kada je senat odbio da odobri nova zemljišta za naseljavanje Cezarovih veterana i da Cezaru produži period uprave nad Galijom, Cezar se sa svojim zahtevima obratio tribunima, koji su mu ih i ispunili kroz narodne skupštine.

Narodni tribuni su se morali birati iz redova plebejaca, a ukoliko se neki patricij želeo kandidovati morala ga je usvojiti neka plebejska porodica. Koliko je poznato, to je prvi učinio Publije Klodije Pulher 59. st. e.

Prvi rimski car, Oktavijan Avgust kao patricij takođe nije mogao držati položaj tribuna, ali je zato dobio sva ovlašćenja narodnog tribuna (tribunicia potestas), koja su zatim postala jednim od dva ustavno-pravna stuba njegovog položaja u principatu (drugi je takav stub bila njegova prokonzulska vlast, tj. imperium proconsulare maius). Tribunska su ovlašćenja Avgustu i formalno dala pravo veta i pravo sazivanja senata. Takođe, on je po njima bio "nepovrediv" (sacrosanctus), imao je pravo mešanja u rad drugih magistrata i mogao je izricati smrtne presude.

Period vladavine većine careva računa se od trenutka kada su stekli tribunska ovlašćenja, premda su ih neki carevi, na primer Tiberije, Tit, Trajan, Marko Aurelije i drugi, stekli još tokom vladavine njihovih prethodnika. S druge strane, Avgustov vojskovođa Marko Vipsanije Agripa i Tiberijev sin Druz obojica su imali tribunska ovlašćenja iako nikada nisu bili carevi.

Vojni dužnosnici

Vojni tribun

Svake godine tributska skupština birala je 24 mladića koji su bili u kasnim dvadesetim i koji su imali političkih ambicija za vojne tribune (tribuni militum). Svakoj od četiri konzulske legije bila su dodeljena po šestorica vojnih tribuna kao viši zapovednici legije.

Svi srednji oficiri u legiji takođe su nazivani tribunima, ali su oni bili postavljani (dakle, ne birani u skupštinama) i potčinjeni vojnim tribunima.

Zapovednik kohorti

• Tribunus Cohortis: zapovednik pomoćne vojne jedinice.
  
• Tribunus Cohortis Urbanae: zapovednik gradske kohorte, koja je obavljala policijske funkcije.
  

Erarni tribun

Dužnosti erarnog tribuna (tribunus aerarii = "tribun državne blagajne") ponešto su nejasne. Izgleda da su ovi tribuni prvobitno bili zaduženi za isplatu vojnika, premda su legionari tokom rane i srednje republike zapravo plaćani iz plena koji bi dobili u ratovima i osvajanjima. Do pozne republike, međutim, i ovaj zadatak prešao je na kvestore.

Različita značenja

Tribunal: uzdignuta platforma sa koje su se vojskovođe obraćale vojnicima i na kojoj su se obavljala suđenja.
Tribunus: viši oficir.
Tribunus angusticlavius: "tribun s uskim prugama"; vojni oficir iz viteškog staleža, bilo ih petorica u svakoj legiji.
Tribunus comitiatus: oficir koji je za vojnog tribuna izabran na skupštini (comitia).
Tribunus laticlavius: "tribun sa širokim prugama"; vojni oficir iz senatorskog staleža, drugi po činu i pravu zapovedanja u legiji.
Tribunus militum: viši oficir u legiji.
Tribunus militum a populo: viši oficir u legiji koga je izabrala narodna skupština.
Tribunus rufulus: oficir koga je postavio vojni zapovednik.
Tribunus sexmestris: tribun koji se na dužnosti nalazi samo tokom šest meseci.
Tribunus vacans: tribun koji nije dodeljen nijednoj legiji.