Slavenski jezici
Slovenski ili slavenski jezici, grupa bliskih jezika kojim govore slovenski narodi (Sloveni), a predstavljaju podgrupu indoevropskih jezika. Uglavnom se govore u istočnoj Evropi, većem delu Balkana, delovima centralne Evrope, i sjevernom delu Azije.
| Slavenski | |
|---|---|
| Geografska distribucija: |
Istočna Evropa - |
| Genetska klasifikacija: |
Indoevropski Baltoslavenski Slavenski |
| Podjele: | |
| ISO 639-2: | sla |
.png)
Podjela
urediUsprkos veoma uočljivoj srodnosti slovenskih jezika i njihovoj velikoj tipološkoj sličnosti, slovenski svijet je znatno izrazitije izdiferenciran brojem književnih (standardnih) jezika nego kvalitetom i rasponom slavenskih međudijalekatsih razlika, pogotovu ako se u tom pogledu napravi poređenje sa jezičkom situacijom, na primjer, u Njemačkoj, Francuskoj ili Španjolskoj, gdje naspram većih regionalnih jezičkih razlika postoji samo po jedan književni jezik (u znatno užoj sferi upotrebe u Francuskoj postoji i oksitanski [ili provansalski], a u Španjolskoj katalonski). (Znatan izuzetak čini, prema knjizi Pavle Ivića Srpski narod i njegov jezik (Srpska književna zadruga, Beograd, 1971), relativno jasna granica između zapadne i istočne grane južnoslavenskih jezika.) Štaviše, tendencije ka izdvajanju novih književnih jezika u slavenskom jezičkom svijetu sežu do najnovije povijesti, čemu gotovo da nema paralele drugdje u Europi.
Živi slovenski jezici se dele na tri grupe prema srodnosti:
- Istočnoslovenska grupa obuhvata sledeće jezike:
- Ruteniski jezici
- ukrajinski (42,5 miliona)
- bjeloruski (9,3 miliona)
- rusinski (623.5 hiljade)
- ruski (159 miliona)
- Ruteniski jezici
- Zapadnoslovenska grupa obuhvata sledeće jezike:
- Lehitski jezici
- Čehoslovački jezici
- Lužičkosrpski jezici (oko 20 hiljada)
- donjolužičkosrpski (7 hiljada)
- gornjolužičkosrpski (13 hiljada)
- Južnoslovenska grupa obuhvata sledeće jezike:
- Istočna grupa
- bugarski (8 miliona)
- makedonski (2 miliona)
- Zapadna grupa
- slovenački (2 miliona)
- srpskohrvatski (17 miliona)[1]
- Istočna grupa
Izvorni slovenski lingvonimi su, prema izloženom redosledu: russkij jazyk, ukrajinsĭka mova, biełaruskaja mova, język polski, český jazyk (čeština), slovenský jazyk (slovenčina), hornjoserbščina, dolnoserbska reč (dolnoserbski jezik), srpskohrvatski jezik, bălgarski ezik, slovenski jezik (slovenščina), makedonski jazik.
Prema strukturi slovenski jezici su dosta sličniji od drugih jezičkih grupa, ali slovenski književni jezici se na više načina međusobno razlikuju.
U pogledu broja govornih predstavnika pojedinih jezika slovenski jezici obuhvataju i tako velike jezike kao što su ruski (jedini slovenski jezik koji je po razmerama u kojima funkcioniše i svetski jezik), ukrajinski ili poljski i, s druge strane, književne mikro jezike, kao što je, na primer, rusinski jezik u Jugoslaviji, ili jezik Gradišćanskih Hrvata u Austriji, ili jezik Moliških Slovena u oblasti Molize u srednjoj Italiji itd.
Poljskim jezikom govori u Poljskoj, pored Poljaka, i oko sto pedeset hiljada Kašuba (danas gotovo sasvim izmešanih sa Poljacima), koje neki smatraju zasebnim slovenskim narodom, dok su, prema (preovlađujućem) mišljenju drugih, Kašubi danas deo poljskog naroda.
Drukčiji je primer Lužičkih Srba. Taj slovenski narod ima dva književna jezika (gornjolužičkosrpski i donjolužičkosrpski) koji se u novijoj slavistici sa dosta osnova tretiraju i kao dve književne varijante istog jezika. Varijantna književnojezička podeljenost Lužičkih Srba u znatnoj meri je istorijski uslovljena njihovom konfesionalnom podeljenošću.
Slovenski jezici međusobno se razlikuju i u pogledu kontinuiteta književnojezičkog statusa. Najstariji slovenski književni jezik - staroslovenski jezik stvoren je još u 9. veku, a najmlađi, makedonski i rusinski, stekli su status književnog (standardnog) jezika u savremenom smislu reči tek posle drugog svetskog rata. Kontinuitet razvoja gotovo svih slovenskih književnih jezika bio je zbog nepovoljnih istorijskih okolnosti ometan ili čak u dužem periodu i prekidan, što najmanje važi za ruski književni jezik.
Savremeni slovenski jezici su, po prirodi stvari, živi jezici, ali u istoriji slovenskih jezika bilo je i takvih koji više ne postoje. Pored staroslovenskog jezika (v. o njemu poseban odeljak u knjizi), koji danas postoji kao bogoslužbeni jezik pravoslavnih slovenskih crkava (u tom slučaju se naziva crkvenoslovenski) pa se zato i ne može smatrati mrtvim jezikom u pravom smislu reči, u mrtve slovenske jezike spadaju zapadnoslovenski jezici: polapski i slovinski.
Polapskim jezikom govorilo se na širokoj teritoriji između donje i srednje Labe (Elbe) na zapadu i donje Odre na istoku. Od 10. veka Polapski Sloveni potpali su pod germansku vlast, u 18. veku su izgubili nacionalni identitet, a uskoro zatim nestali su i poslednji ljudi koji su govorili polapski jezik. Zahvaljujući nekolicini naučnika i amatera koji su posvetili izvesnu pažnju polapskom jeziku pre nego što je definitivno prestao da postoji, zapisani su tekstovi na tom jeziku i sastavljen mali rečnik, što je kasnije omogućilo njegovu gramatičku rekonstrukciju.
Slovinski jezik, prema nekim mišljenjima jedan od kašupskih dijalekata (danas grupa poljskih dijalekata), kojim su govorili Pomoranski Sloveni (oko jezera Leba i Gardno u poljskom Pomorju) održao se duže - do sredine 20. veka, iako su govorni predstavnici tog jezika takođe bili izloženi germanizaciji. Bolje je i potpunije opisan od polapskog jezika, a 1950. godine čak je napravljen i magnetofonski zapis govora jednog od poslednjih živih predstavnika tog jezika.
Slovenski jezici se međusobno razlikuju i prema tome kako je tekao proces formiranja književnog jezika u svakom pojedinom slučaju.
Povezano
urediReference
uredi- ↑ Podaci su navedeni prema knjizi: A. E. Suprun, Vvedenie v slavjanskuju filologinju, 2-e izdanie, pererabotannoe, Minsk, 1989, str. 13. Broj govornih predstavnika jednog jezika i broj predstavnika odgovarajućeg naroda nekad se ne podudara (upor. u odeljku Etnički aspekt) jer ima dosta primera da predstavnici jednog naroda svakodnevno govore jezikom koji im nije maternji i vladaju njime kao maternjim jezikom (što je, na primer, čest slučaj sa ruskim jezikom u Zajednici Nezavisnih Država, ili sa Ukrajincima u SAD i Kanadi, kojih ima oko pet miliona i koji govore engleski ili francuski jezik isto kao maternji jezik, a mnogi, verovatno, i bolje nego maternji, ukrajinski jezik). U Rusiji je 1989. godine bilo 119 865 946 Rusa (81,53%), čiji je maternji jezik ruski, 7 495 454 (5,1%) stanovnika Rusije koji nisu Rusi, a naveli su ruski kao maternji jezik i 16 405 826 stanovnika (11,1%) koji su ruski naveli kao svoj drugi jezik (prema knjizi Narodaj Rossii, 1994).
Literatura
uredi
- Izvorni tekst je preuzet iz knjige Uvod u slavistiku I Predraga Pipera. Knjiga se može naći u svom elektronskom izdanju na stranici[mrtav link] na projektu Rastko Arhivirano 2007-09-04 na Wayback Machine-u. Knjiga nema eksplicitnih restriktivnih autorskih prava koja zabranjuju njeno umnožavanje.