Negotin

Za ostale upotrebe, v. Negotin (razvrstavanje).

Negotin je gradsko naselje u opštini Negotin u Borskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 17758 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 17355 stanovnika).

Negotin
Negotin noću
Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Borski
Opština	Negotin
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	17758
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	89 m
Negotin Negotin (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	19300 19310
Pozivni broj	019
Registarska oznaka	NG

Negotin se nalazi blizu tromeđe Srbije, Rumunije i Bugarske. Ime Negotin je prvi put zabeleženo u 16. veku. Mesto nije imalo nikakvog značaja sve do 18. veka, kada je postalo važno vojno uporište. Negotin je od 1833. trajno ušao u sastav Srbije i otada počinje njegov brz razvoj, koji je trajao sve do početka Prvog svetskog rata.

Negotin je poznat kao rodno mesto kompozitora Stevana Mokranjca.

Geografija

Satelitski snimak Negotina

Teritorija opštine Negotin se danas geografski, uglavnom, poistovećuje sa Negotinskom krajinom. Krajina se nalazi na tromeđi Srbije, Rumunije i Bugarske. Ravnica, poznata pod imenom Negotinska nizija, proteže se između Timoka i Dunava do lučne brdovite kose Vidrovac-Badnjevo-Bratujevac. Iznad ove kose nastavlja se ravničarski plato sve do planina Deli Jovan i Stol, koje čitavo ovo područje prirodno odvajaju od centralne i zapadne Srbije. Sam grad je na oko 45 m iznad nivoa mora.

Klima

Negotin se nalazi u niziji okruženoj planinama. Nizija je otvorena sa istočne i južne strane što sve doprinosi specifičnoj klimi Negotina. Negotin predstavlja najkontinentalniju oblast Srbije sa toplim letima i hladnim zimama. Tokom zime temperatura se spušta i do -30 °C, a leti mogu se penju i do 40 °C u hladu.

U zimskom periodu najčešće duva zapadni i severozapadni vetar. Pošto dolazi preko Homoljskih planina uvek nailazi kao hladan vetar i donosi iznenadne i obilne padavine. Ovaj vetar je u narodu poznat kao „gornjak“ i predstavlja najznacajniji vetar i u letnjem periodu. On je najbitniji za klimu Negotina i vreme vrlo često zavisi od njega. Košava takođe često duva tokom zime. Ona je hladan vetar, slabiji od gornjaka, ali izaziva višednevno padanje sitnog snega. Još se javljaju i severac i jugo. Sneg je redovna pojava na teritoriji istočne Srbije. Kad oblačnost sa kišom dode sa Sredozemnog mora ili Atlantskog okeana Negotinska krajina dugo ostane bez snega, dok je centralna Srbija već pokrivena snegom. Obrnuto, kad vlažni i hladni talasi naiđu sa istoka ili severoistoka, Negotinska krajina dobije snežni pokrivač ranije od ostalih krajeva Srbije.

Klima Negotinske krajine je pogodna za uzgoj poljoprivrednih kultura poput vinove loze, bostana i pamuka.

Mesec	Jan	Feb	Mart	Apr	Maj	Jun	Jul	Avg	Sep	Okt	Nov	Dec
Prosečne temperature (°C)		1	6	11	16	20	22	21	18	11	5	1
Prosečne visoke temperature (°C)	2	3	10	16	21	25	27	27	23	16	7	3
Prosečne niske temperature (°C)	-2	-2	2	7	12	15	17	16	12	7	2	-1
Broj dana sa padavinama	13	13	13	12	12	10	7	7	7	9	12	13
Prosečne mesečne padavine (mm)	38	37	44	49	61	69	49	33	35	34	53	55
Izvor: Weatherbase

Istorija

Tragovi neolitskog čoveka, pronađeni na obali Dunava u selima Prahovo, Dušanovac i Radujevac, svedoče da je teritorija današnje Negotinske krajine bila naseljena još u kameno doba. Rezultati proučavanja arheološkog materijala nađenog u Lepenskom viru govore da su još pre više od šest hiljada godina na obalama Dunava u Đerdapu i njegovom neposrednom zaleđu živeli ljudi čija je materijalna kultura bila na zavidnoj visini. Mnogo je naroda kroz minule vekove živelo na današnjem istoku Srbije beležeci napredak, razvoj, nestajanje svojih civilizacija. Podaci o njima prekriveni su maglom vremena, ali ono što se pouzdano može tvrditi je da je Negotinska krajina, kao neposredno zaleđe Đerdapa, bila vazda u prošlosti most, a sam Đerdap kapija tog mosta između Vlaške nizije i Timočke doline, odnosno Balkana.

Stari i srednji vek

U vreme velikih seoba naroda, sa istoka su prodirala ratnička plemena i nije teško zamisliti pustoš koja je ostajala u predelu sadašnje Krajine posle svake vojne najezde. Iliri i Tračani (Tribali) se smatraju prvim stanovnicima Podunavlja. Ali zna se da su na prostoru Negotinske krajine svoj trag ostavili i Kelti (Skordisci) i došljaci iz Dakije, mezijska plemena Celegari i Timaci (po kojima je reka Timok, verovatno, dobila ime).

Rimljani su u prvom veku nove ere potisli Dačane, ali su tokom narednih vekova, sa promenjivom ratnom srećom, sadašnju istočnu Srbiju (ondašnju provinciju Meziju) branili od Gota, Sarmata i Slovena.

Vizantijski vladari, nemoćni pred najezdom, menjaju taktiku prema napadačima. Justinijan I je dozvolio nekim slovenskim plemenima da nasele predele od Velike Morave do Crnog mora. Na teritoriji današnje Negotinske krajine i duž Timoka prvi od Slovena naseljavaju se plemena Negoci i Timaci čime započinje slovenska istorija ovih krajeva.

Burna srednjovekovna istorija sadašnje Krajine obeležena je borbom za prevlast između Vizantije i Bugarske, a pod uticaj Srbije ovi krajevi dolaze tek u vreme kralja Milutina početkom 13. veka.

Turska vladavina

Smatra se da je Negotin naselje koje je nastalo u vreme pada srpske despotovine pod vlast Turaka, 1459. godine. Međutim, najstariji do sada poznati pisani istorijski izvori o Negotinu i Krajini potiču iz turskih popisnih knjiga Vidinskog sandžaka iz 16. veka. Negotin je 1530. godine, na osnovu tih izvora, bio malo seosko naselje sa 55 kuća.

Sva obeležja tipičnog sela Negotin ima do prve polovine 18. veka. Značajnije promene statusa Negotin beleži u vreme austrijske okupacije (1718-1739) kada je, po popisu iz 1736. godine, dostigao sto kuća. Sa porastom stanovništva Negotin je dobio i veći vojni značaj. Izgradnjom raznih odbrambenih objekata Austrijanci od Negotina stvaraju naselje koje ima status utvrđene varoši. U vreme austrijske vladavine prvi put se zvanično upotrebljava naziv Krajina. U mapama je obeležen Krajinski dištrikt koji tada ima 32 naselja.

Turci u Krajini ponovo uspostavljaju vlast 1739. godine, ali i oni nastavljaju utvrđivanje Grada tako da je Negotin i u turskim vojnim planovima sačuvao, pa čak i povećao, vojno-strateški značaj. U drugoj polovini 18. veka oblasti Krajine i Ključa predstavljaju sultanijin feud (pripadaju sultanovim kćerima) i kao takve čine oblast sa izvesnim stepenom autonomije jer u njima nisu sudili Turci nego srpski knezovi.

Prava i povlastice koje je Krajina stekla nakon austrijske okupacije 1739. godine Turci su postepeno ukidali. To je jedan od razloga da su u vreme Austrijsko-turskog rata (1788-91) krajinski kneževi pomagali Austriju šaljući odrede dobrovoljaca. Turska vojska je napustila Negotin 1789. godine, ali ni austrijska uprava nije trajala dugo. Nakon Svištovskog mira 1791. godine, Krajina je ponovo uključena u sastav Vidinskog sandžaka, kojim tada upravlja odmetnik od sultana Osman Pazvanoglu.

Negotin u modernoj Srbiji

Spomenik hajduk Veljku Petroviću u Negotinu

Negotinska krajina se nije odmah priključila ustanicima u Prvom srpskom ustanku. Tek poraz Pazvanoglua kod Banje 1806. godine, njegova smrt sledeće godine i srpsko-rusko vojna saradnja uključili su Krajinu u ustanak. Posle smrti negotinskog oborkneza Mihajla Karapandžića, Sovjet i Karađorđe su premestili hajduk-Veljka Petrovića iz Banje u Negotin gde je on kao vojvoda krajinski, čuvao istočnu granicu Srbije, utvrdio grad i šančeve oko njega. Na taj način Negotin je dobio značajnu ulogu u obezbeđenju srpske granice prema turskoj vidinskoj armiji. Veljko je poginuo u odbrani grada jula 1813. nakon čega su Turci osvojili Negotin i čitavu Krajinu.

Posle sloma ustanka istočni krajevi Srbije bili su pod neposrednom upravom turske vlasti. Takvo stanje ostaje do pobune i oslobođenja šest nahija 1833. godine. Odlučnost pobunjenika i intervencija kneza Miloša presekli su neuspešne pregovore Rusije i Turske o sudbini istočne Srbije i stavili Tursku pred svršen čin. Sultan je 1833. Hatišerifom potvrdio pripajanje šest nahija Kneževini Srbiji.

U novim teritorijalnim podelama Srbije, Negotin je zauzeo značajno mesto. Najpre je postao sedište Kapetanije, a od 1834. i sedište velikog sredarstva, zatim okružja i sedište jednog ili više srezova. Od 1835. Negotin je centar Dunavsko-timočke vojne oblasti.

Polovinom 19. veka Negotin ima preko 600 kuća i oko 2.700 stanovnika, a već 1866. broj kuća porastao je na 984, a broj stanovnika na 4.325. Razvojem zanatstva i trgovine Negotin je dobio niz značajnih kulturnih ustanova. Pored postojećih osnovnih škola u Krajini, Negotin 1839. godine dobija glavnu školu (polugimnaziju). Polovinom 19. veka u Negotinu je otvorena ženska škola, jedna od prvih u Srbiji tog vremena. Mnoge institucije u Negotinu su nastale istovremeno ili ubrzo nakon sličnih u Beogradu. Čitalište je osnovano 1846. godine, Prvo pozorišno-pevačko društvo 1853. godine, godinu dana nakon Prvog beogradskog pevačkog društva.

Svoj najveći napredak Negotin beleži do kraja 1860ih, od tada počinje da stagnira i ostaje u senci drugih varoši koje ga prestižu izgradnjom komunikacija i boljim i bližim vezama sa Beogradom. Ali i pored toga, Negotin je do početka 20. veka utrostručio broj stanovnika u odnosu na 1834. godinu, tako da je u Negotinu 1900 živelo 6.342 stanovnika.

20. vek

Negotinska Crkva svete trojice izgrađena u drugoj polovini 19. vela

Posle stvaranja Balkanskog saveza, naknadno usaglašavanje stavova o nekim vojnim aspektima srpsko-bugarskog vojnog saveza obavljeno je od 5. do 8. maja 1912. godine u Poljoprivrednoj školi “Bukovo” kod Negotina. Srpsku delegaciju na tim pregovorima predvodio je načelnik generalštaba Radomir Putnik, a Bugarsku general Ficev.

Krajinci su vodili borbu protiv Turaka u sastavu Timočke divizije i Druge srpske armije. Turska vojska je poražena na svim frontovima. Nezadovoljna podelom Makedonije, Bugarska je bez objave rata napala Srbiju i započela Drugi balkanski rat. Timočka divizija prvog poziva u ovom ratu vodi uspešne operacije na liniji fronta Sofija-Pirot-Niš. Najveće iznenađenje priredili su trećepozivci Timocke vojske koji su uspeli da zauzmu utvrđeni grad Belogradčik u Bugarskoj. Posle pobede srpske vojske na Bregalnici rat je završen pobedom Srbije.

U Prvom svetskom ratu, nakon povlačenja srpske vojske, Bugari su okupirali Negotin i Krajinu, uveli bugarski jezik kao zvanični u škole, doveli svoje nastavno osoblje, iz nastavnih programa izbacili sve sadržaje koji se odnose na srpsku kulturu, istoriju i jezik. Sve to, uz odgovarajuću propagandu, predstavlja pokušaj bugarizacije krajinskog stanovništva. Svi koji su na bilo koji nacin pružili tome otpor, bili su internirani u logore u Bugarskoj na prisilan rad.

Srpska vojska, nakon oporavka na grčkim ostrvima Vido i Krf, odlazi 1916. na Solunski front. U borbama koje su vođene na ovom frontu značajnu ulogu ima 13. pešadijski puk “Hajduk Veljko” u sastavu Druge armije, koja ima glavnu ulogu u proboju Solunskog fronta. Posle proboja Solunskog fronta, 1918. godine, 13. puk, kao ni druge srpske jedinice, nije mogao da ucestvuje u oslobađanju istočne Srbije. Taj zadatak dobijaju savezničke vojne jedinice pod komandom francuskog generala Žuinja Gambete, koji je 21. oktobra 1918. godine na čelu konjičke brigade i marokanskih jedinica ušao u Negotin.

Reorganizacijom državne uprave u novoj Kraljevini SHS 1922. godine, Negotin je izgubio status okružne varoši i ostao bez okružnih ustanova. Tek 1930. godine vraćen je Okružni sud u Negotin i još neke okružne i sreske institucije. Međutim, Negotin je konačno izgubio značaj administrativnog, vojnog i političkog centra istočne Srbije.

Prvu termoeelektranu Krajinci su pustili u rad 1924. godine i osvetlili Negotin. Izgradnjom prve elektrane 1924.godine, na putu za Radujevac, u blizini pružnog prelaza, konačno su sa negotinskih ulica “proterani” fenjeri, a bez posla su ostali i ljudi koji su o njima brinuli popularno zvani “patroldžije”. Pionir elektrifikacije u Srbiji, fizičar, astronom i graditelj prvih srpskih elektrana Đorđe Stanojević je rođeni Negotinac.

Nekoliko godina kasnije prošireno je parno javno kupatilo, a najveći poduhvat, započet 1930.godine, isušivanje negotinskog rita, koji je trovao život u gradu, završen je dve godine kasnije. Za đake učiteljske škole obezbeđen je internatski smeštaj, u samom centru je uređen veliki park sa spomenikom izginulim u oslobodilackim ratovima 1912-1918. godine, nova bolnica i vinarski podrum podignuti su od 1930. do 1932. godine, a glavna ulica je dobila kocku umesto kaldrme. Pojačane su saobraćajne veze rečnim saobraćajem preko Radujevca, najpre sa dva broda i dve linije nedeljno (1932), do putničkog rečnog saobraćaja svakog dana od 1935.godine. Prvi autobusi „Jugoslavija“ i „Car Nikola“ od 1930. godine saobraćali su na liniji Donji Milanovac-Negotin-Kladovo, a železnički saobracaj preko Niša za Beograd omogućavao je direktnu vezu sa ostalim krajevima tadašnje Jugoslavije. Zadržavanje sve tri srednje škole (gimnazija, poljoprivredna i učiteljska) i vraćanje garnizona Devetog pešadijskog puka u Negotin (1933) doveli su do naglog priliva stanovništva, pa je Negotin u to vreme i nazivan gradom đaka i vojnika.

Drugi svetski rat Negotinska krajina dočekala je podeljena u tri sreza: negotinski, krajinski (sa sedištem u Salašu) i kabukovački i sa nešto manje od 80.000 stanovnika. Uprkos podeljenosti Krajine, Negotin je sa sedam hiljada stanovnika i dalje ostao ekonomski, duhovni i kulturni centar ovog dela Srbije. Iako u okolini Negotina nisu vođene velike borbe, već u leto 1941. je zabeležen gerilski otpor. Većina partizanskih odreda je uništena tokom leta i jeseni 1941. Tokom ostatka rata nisu zabeležene veće borbe i zločini. Isto kao što su Nemci bez otpora ušli u grad 1941, isto to su učinili partizani i Crvena armija na svom putu ka Beogradu i dalje. Negotin je od Nemaca oslobođen 12. septembra 1944. godine, posle trogodišnje okupacije, i od tada nastavlja da se razvija kao centar sreza, pa zatim opštine sa 38 sela.

Demografija

U naselju Negotin živi 14014 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,7 godina (36,8 kod muškaraca i 38,6 kod žena). U naselju ima 6212 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,84.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 6143 1953. 6982 1961. 8635 1971. 11166 1981. 15311 1991. 17355 16868 2002. 19314 17758

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			16426	92.49%
Vlasi			266	1.49%
Romi			206	1.16%
Crnogorci			76	0.42%
Jugosloveni			62	0.34%
Makedonci			52	0.29%
Rumuni			49	0.27%
Bugari			32	0.18%
Albanci			30	0.16%
Hrvati			29	0.16%
Muslimani			14	0.07%
Mađari			12	0.06%
Slovenci			6	0.03%
Ukrajinci			4	0.02%
Bošnjaci			4	0.02%
Rusi			3	0.01%
Nemci			3	0.01%
nepoznato			338	1.90%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	91			112
80	95			119
75-79	171			249
70-74	255			348
65-69	348			401
60-64	362			420
55-59	496			460
50-54	759			817
45-49	791			800
40-44	672			746
35-39	561			646
30-34	569			651
25-29	638			670
20-24	658			597
15-19	656			609
10-14	582			531
5-9	538			534
0-4	425			381
prosek	36.8			38.6

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2074 2291 2874 3767 5075 5630 6212

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 1185 1557 1416 1449 392 153 45 11 2 2 2.84

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 7122 2064 4484 258 285 31 7645

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 1620 4496 921 596 12

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	3752	130	2	-	793	340	237	590	88	313
Ženski	3170	67	-	-	437	88	66	601	176	97
Oba	6922	197	2	-	1230	428	303	1191	264	410
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	51	161	321	152	138	124	-	-	312
Ženski	87	210	229	339	499	127	3	-	144
Oba	138	371	550	491	637	251	3	-	456

Privreda

Privreda Negotina i cele opštine je u vrlo lošem stanju. Većina preduzeća posluje sa gubitkom i proces privatizacije je u povoju. Likvidnost je jedan u nizu problema sa kojima se suočavaju preduzeća, nedostatak finansijskih sredstava i nepovoljna kreditna politika onemogućavaju revitalizaciju privrede. Pad kupovne moći stanovništva uslovljava pad prometa trgovinskih preduzeća. Siva ekonomija i nelojalna konkurencija otežavaju rad istih. Većina preduzeća je zabeležila pad obima proizvodnje kao i smanjenje iskorišćenosti kapaciteta. Mala privreda ima značajan udeo u ukupnoj ekonomskoj delatnosti opštine. Najveće preduzeće u opštini je Hemijska industrija „Prahovo“.

Stanovništvo sela oko Negotina uglavnom izdržavaju članovi porodice koji su na prviremenom radu u zemljama Evropske unije. Jedan od najznačajnijih prirodnih resursa u opštini Negotin je reka Dunav koja protiče na udaljenosti od oko 10 km od samog grada i predstavlja značajnu evropsku saobraćajnicu.

Takođe, velika površina poljoprivrednog zemljišta izuzetnih karakteristika kao i adekvatni klimatski uslovi pogoduju razvoju svih ratarskih, povrtarskih, voćarskih i vinogradarskih kultura. Naročito su značajne vinogradarske kulture po kojima je ovaj kraj bio poznat i u 19. veku. Sa 0.98 ha obradive zemlje po stanovniku, Krajina spada u područja sa izuzetnim pogodnostima za razvoj poljoprivrede.

Kultura

Negotin je rodno mesto kompozitora Stevana Mokranjca i u njegovu čast se svake godine održava muzička svečanost Mokranjčevi dani.

Obrazovanje

Osnovna škola u samom Negotinu otvorena je 1824. godine, gimnazija 15 godina kasnije, a Ženska škola 1851. godine.

Tri gradske, sedam osmorazrednih seoskih i specijalna osnovna škola, uz gimnaziju, poljoprivrednu, tehničku i muzičku (osnovnu i srednju) školu, čine obrazovnu mrežu opštine Negotin danas.

Negotin je, od 1910. godine pa do kraja 20. veka, imao i učiteljsku školu (Pedagošku akademiju), koja je poslednjih godina svoga rada transformisana u Višu školu za obrazovanje vaspitača, da bi odlukom Ministarstva prosvete 2001. godine bila konačno ukinuta.

Istorijski lokaliteti

Na 25 km zapadno od Negotina nalazi se kasnoantički lokalitet Vrelo Šarkamen. Ovaj rezidencijalno-memorijalni kompleks potiče s kraja 3. i početka 4. veka. Sam kompleks carske palate se prostire se na 25 ha. U jednom od pet vidljivih objekata - Mauzoleju carice majke je 1996. godine otkriven set zlatnog carskog nakita (nalazi se u Narodnom muzeju u Beogradu), sa elementima koji datiraju čitav kompleks u period izmedju 293. do 311.godine, odnosno u vreme vladavine Galerija i Maksimina Daje.

Drugi antički lokalitet u Krajini je rimski grad Ad Akvas, koji se nalazio na obali Dunava kod sela Prahova i u vreme svog najvećeg prosperiteta krajem 2. i početkom 3. veka brojao je između 15 i 20 hiljada žitelja. Pored Prahova nalazila se i velika luka u kojoj su pronađeni ostaci rimskih lađa i nekoliko nadgrobnih spomenika koji se danas nalaze u Muzeju Krajine u Negotinu.

Poznati Negotinci

• Hajduk Veljko Petrović, poginuo braneći Negotin 1813.
• Đorđe Stanojević, fizičar i projektant prvih hidroelektrana u Srbiji
• Stevan Mokranjac, kompozitor
• Petar Živković, premijer Jugoslavije za vreme Šestojanuarske diktature
• Predrag Rajković, fudbaler prvak Evrope u fudbalu s reprezentacijom Srbije za omladince
• Čučuk Stana, žena hajduk i žena Haduka Veljka

Vanjske veze

Negotin na Wikimedijinoj ostavi

• Radio televizija Bor
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain) Arhivirano 2008-12-21 na Wayback Machine-u
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Prezentacija opštine Negotin
• http://www.elmundosefarad.eu/wiki/wiki/index.php?title=Negotin Arhivirano 2008-02-21 na Wayback Machine-u