Los Angeles

Los Angeles (špan. Los Ángeles), poznat i pod skraćenicom LA, grad je u američkoj saveznoj državi Kalifornija. Smješten je uz obalu Tihog oceana. Po popisu stanovništva iz 2010. u njemu je živelo 3.792.621 stanovnika, što ga čini najvećim gradom u Kaliforniji i nakon New Yorka drugim najnaseljenijim gradom u SAD-u.

Los Angeles
Pogled na središte Los Angelesa
Zastava Grb
Osnovni podaci
Država	Sjedinjene Američke Države
Savezna država	Kalifornija
Okrug	Los Angeles
Osnovan	4. september 4, 1781.
Stanovništvo
Stanovništvo (2013.)	3.884.307
Geografija
Koordinate
Vremenska zona	UTC-8, leti UTC-7
Nadmorska visina	93 m
Lokacija u okrugu Los Angeles u državi Kalifornija
Los Angeles Los Angeles (Sjedinjenih Država)
Ostali podaci
Pozivni broj	213, 310, 424, 323, 661, 747, 818
ZIP kod	95001–90068, 90070–90084, 90086–90089, 90091, 90093–90097, 90099, 90101–90103, 90174, 90185, 90189, 90291–90293, 91040–91043, 91303–91308, 91342–91349, 91352–91353, 91356–91357, 91364–91367, 91401–91499, 91601–91609
FIPS kod	44000
GNIS kod	1662328, 2410877
Web-stranica	www.lacity.org

Los Anđeles je i sjedište okruga Los Anđeles, koji je 2005. imao populaciju od 10,226,506, što ga čini najnaseljenijim okrugom u SAD-u, a cijelo metropolitansko područje grada iste je godine imalo 17,545,623 stanovnika, čime je jedno od najvećih metropolitanskih područja na svijetu.

Los Angeles je poznat kao jedan od najvažnijih svjetskih privrednih, kulturnih i zabavnih centara. U gradu se nalaze brojni univerziteti, naučni instituti, teatri i muzeji. Los Angeles je središte filmske i televizijske industrije koja je smještena u njegovom predgrađu Hollywoodu, a uz to je i važno središte glazbene scene kao i industrije zrakoplova i svemirskih letjelica. Grad je osim toga dvaput bio i domaćin Olimpijskih igara koje su se u njemu održavale 1932. i 1984. godine.

Istorija

Ulica Flower Street u središtu Los Anđelesa

Los Angeles je kao naselje na području Tongvá indijanaca 4. septembra 1781. zajedno s 44 doseljenika osnovao španjolski guverner Kalifornije Felipe de Neve, a tada je to područje uglavnom služilo za bavljenje stočarstvom.

Ime Los Angeles na španjolskom znači anđeli i predstavlja skraćenicu izvornog naziva naselja koji na španjolskom glasi El Pueblo de Nuestra Señora la Reina de los Ángeles de Porciuncula ili u prijevodu Grad naše gospe, kraljice anđela od Porcijunkule. 1835. godine Los Angeles je postao gradom i istovremeno glavnim gradom najsjevernije meksičke regije Alta Kalifornije. Do sljedeće godine broj stanovnika je porastao na 2,228, ali se tada na neko vrijeme ponovno smanjio. Do sredine 19. stoljeća Los Anđeles je bio meksičko naselje koje se uglavnom sastojalo od američkih doseljenika, siromašnih kineskih radnika i malog broja dobrostojećih meksičkih zemljoposjednika. Tijekom meksičko-američkog rata između 1846. i 1848. američki vojnici okupirali su Alta Kaliforniju i Los Anđeles te ih pridružili SAD-u. 4. travnja 1850. naselje je u okviru osnovanja savezne države Kalifornije dobilo pravo da postane gradom, a tada je imalo populaciju od 1,610. Veliki rast grada počeo je nakon što je 1876. spojen na željezničku prugu Union Pacific Railroad, a zatim i gradnjom željezničke pruge prema Santa Feu 1885. godine te vađenjem ugljena i nafte početkom devedesetih godina 19. stoljeća. Grad je tada bio i sinonim za dobro zdravlje, čisti okoliš, veliku osunčanost i plantaže limuna.

Veliku skupinu migranata činili su doseljenici iz saveznih država Srednjega zapada poput Iowe i Indiane koji su kao nova politička vladarska klasa nadmašili meksičku elitu. Nekadašnje velike farme zamijenjene su parcelama i broj stanovništva je rastao te je grad 1900. već imao 100,000 stanovnika, a u sljedećih deset godina broj stanovnika se utrostručio. Između 1899. i 1914. izgrađena je velika luka, a budući da zalihe vode više nisu bile dovoljne, 1913. je u sjevernom dijelu grada izgrađen akvadukt. Nakon osnutka brojnih okolnih naselja gradsko područje Los Anđelesa obuhvatilo je i okolne gradove kao što su Wilmington, San Pedro, Hollywood, Sawtelle, Hyde Park, Eagle Rock, Venice, Watts, Barnes City i Tujunga. Santa Monica, Beverly Hills i San Fernando, koji se općenito smatraju gospodarskim i kulturalnim dijelovima Los Anđelesa, uspjeli su u administrativnom smislu do danas održati samostalnost. 1932. u Los Anđelesu su po prvi put održane Olimpijske igre, a brzonapredujuća filmska industrija mamila je brojne novopridošlice u grad. No, pravi boom se dogodio nakon Drugog svjetskog rata kada su se u gradu smjestili pogoni za proizvodnju zrakoplova i svemirskih letjelica.

1960. izgrađen je prvi visoki neboder u kojem su se nalazili uredi. U kolovozu 1965. je u pretežno crnačkom naselju Watts došlo do višednevnih rasnih nereda u kojima su poginule 34 osobe. 1984. u gradu su po drugi put održane Olimpijske igre.

U travnju 1992. je ponovno došlo do rasnih nereda, ovaj put izazvanih oslobađajućom presudom četvorici bijelih policajaca koji su godinu dana prije video-kamerom bili uhvaćeni prilikom zlostavljana crnca Rodneyja Kinga. U tim neredima poginulo je 58 ljudi.

Krajem listopada i početkom studenog 1993. u gradskom području su izbili veliki požari i uništili jedan dio grada dok je u siječnju 1994. grad pogodio potres jačine 6.7 prema Richterovoj ljestvici pri čemu je poginulo 57 ljudi, a oštećeno ili uništeno je bilo nekoliko tisuća zgrada i brojne prometnice. Sa završetkom Hladnog rata teško je pogođena jedna od važnih gospodarskih grana grada, industrija zrakoplova i svemirskih letjelica. Nezaposlenost, rastući kriminal i rasistički ispadi samo su neki od problema s kojima se danas bori Los Anđeles.

Geografija

Basen Los Anđelesa.

Los Anđeles je vrlo veliki grad, a obodi grana su vrlo udaljeni od centra i idu od plaža do planina. Grad je nepravilnog oblika i zauzima površinu od oko 1.302 km², od toga 1.214 km² kopna i 88 km² vodene površine. Grad se prostire dužinom od 71 km i širinom od 47 km. Obim grada je 550 km.

Los Anđeles je i ravan i brdovit. Planine Santa Monika Mountains se protežu kroz grad, deleći ga u dolinu San Fernando na severu i basen Los Anđelesa na jugu. Najviša tačka grada je Maunt Lukens sa visinom od 1.547 m koji se nalazi u severoistočnom delu doline San Fernando. Istočni kraj planine Santa Monika se proteže od centra Los Anđelesa do Tihog okeana. Drugi brdoviti krajevi Los Anđelesa su oblast Maunt Vašington severno od centra, istočni delovi kao što su Bojl Hajts, Krenšo oko Boldvin Hilsa i okrug San Pedro.

Reka Los Anđeles protiče kroz grad dužinom od 77 km. Reka je uglavnom sezonskog tipa i ona je glavni odvodni kanal u gradu. Reku je ispravio i dno betonirao Inžinjerijski korpus Armije SAD da bi funkcionisala kao kanal za kontrolu poplava. Reka izvire u okrugu Kanoga Park, teče na istok od doline San Fernando duž severne ivice planine Santa Monika i skreće na jug kroz centar grada i uliva se u Tihi okean u luci Long Biča. Manja reka Balona Krik se uliva u zaliv Santa Monika u Plaji del Rej.

Los Anđeles se pomera oko 6,3 mm na istok svake godine.

Topografija

Los Anđeles je nepravilnog oblika, i pokriva ukupnu površinu od 1291 km, koja obuhvata 1214 km² kopna, i 88 km² vodene površine. Grad se prostire 71 km po dužini, i 47 km po širini. Obim grada je 550 km. To je jedini veliki grad u Sjedinjenim Državama prepolovljen planinskim vencem.

Los Anđeles je ujedno i ravan i brdovit. Najviša tačka grada nalazi se na nadmorskoj visini od 1547 m, i to je Mount Lukens, koji se nalazi severoistočno od doline San Fernando. Brdoviti delovi Los Anđelesa uključuju planine Santa Monica, koje se protežu od centra grada (Downtown) pa do obale Pacifika, zatim planina Washington severno od centra grada, a takođe i istočne delove kao što su brda Baldwin i okrug San Pedra.

Reka Los Anđeles, koja je ujedno i najveća reka, osnovni je drenažni kanal. Reka počinje u okrugu parka Canoga i teče istočno od doline San Fernando, duž severne ivice planina Santa Monica, zatim na jug kroz centar grada, dalje kroz obližnji Vernon, do ušća na obali Pacifika.

Klima

Mekarturov park

Los Anđeles ima Subtropsku-Mediteransku klimu (Köppenova klasifikacija klime Csb na obali, Csa na ostrvu), i prima tek dovoljnu godišnju količinu padavina da se izbjegne bilo Kopenovu BSh ili BSk (polupustinjsku klima) klasifikaciju. Los Anđeles ima obilje sunčanih dana tokom cele godine, sa samo 35 dana godišnje sa merljivom precipitacijom.

Temperature na obalskom slivu premašuju 32 °C tokom desetak dana godišnje, od jednog dana mesečno u aprilu, maju, junu i novembru, do tri dana mesečno u julu, avgustu, oktobru i pet dana u septembru. Temperature u San Fernando i San Gabriel dolinama su znatno više. Temperature znatno variraju tokom dana; na ostrvskim oblastima razlika između prosečne dnevne niske i prosečne dnevne visoke temperature je preko 16 °C. Prosečna godišnja temperatura mora je 17 °C, od 14 °C u januaru do 20 °C u avgustu. Grad ima više od 3.000 sunčanih sati godišnje, od prosečno 7 sunčanih sati u decembru, do prosečno 12 u julu.

Klimatološki medijani za Los Angeles
Mjesec	jan-sij	feb-velj	mar-ožu	apr-tra	maj-svi	jun-lip	jul-srp	aug-kol	sep-ruj	okt-lis	nov-stu	dec-pro	godina
Srednji maksimum (°C)	20,1	20,9	21	22,8	23,6	26,4	28,8	29,3	28,5	26,1	22,9	20,4	24,2
Srednji minimum (°C)	9,2	10,2	10,9	12,4	14,4	16,3	18,1	18,7	18,1	15,5	11,4	9,1	13,7
Precipitacija (mm)	84,6	93,5	79,8	21,1	7,9	1,5	0,3	3,3	8,1	9,4	26,7	48,5	3846
Izvor: National Oceanic and Atmospheric Administration

Demografija

Los Anđeles

Prema popisu stanovništva iz 2010. u gradu je živelo 3.792.621 stanovnika, što je 97.801 (2,6%) stanovnika više nego 2000. godine.

Grupa	2000.	2010.
Belci	1.099.188 (29,7%)	1.086.908 (28,7%)
Crnci	415.195 (11,2%)	365.118 (9,6%)
Azijati	369.254 (10,0%)	426.959 (11,3%)
Hispanoamerikanci	1.719.073 (46,5%)	1.838.822 (48,5%)
Ukupno	3.694.820	3.792.621

Panorame

Panorama Los Anđelesa

Panorama od planina do okeana u Los Anđelesu

Gradovi pobratimi

Stejpls centar

Atina, Grčka (1984) Okland, Novi Zeland (1971) Bejrut, Liban (2006) Berlin, Nemačka (1967) Bordo, Francuska (1964) Busan, Južna Koreja (1971) Eilat, Izrael (1959) Giza, Egipat (1989) Guangdžou, Kina (1981) Ishija, Italija (2006) DŽakarta, Indonezija (1990) Kaunas, Litvanija (1991) Lusaka, Zambija (1968) Makati Siti, Filipini (1992)

Meksiko Siti, Meksiko (1969) Mumbaj, Indija (1972) Nagoja, Japan (1959) Salvador, Brazil (1962) San Salvador, Salvador (2005) Split, Hrvatska (1993) Sankt Peterburg, Rusija (1989) Tajpej, Tajvan (1979) Teheran, Iran (1972) Vankuver, Kanada (1986) Jerevan, Jermenija (2007)

Povezano

• Univerzitet u Kaliforniji, Los Angeles
• Spisak gradova u SAD po broju stanovnika

Literatura

• Gumprecht, Blake (March 2001). The Los Angeles River: Its Life, Death, and Possible Rebirth. JHU Press. str. 173. ISBN 978-0-8018-6642-5. Pristupljeno 3. 10. 2011. 
• Morris, Richard B. (1996). Encyclopedia of American History (Seventh izd.). Collins Reference. ISBN 0062700553. 
• Peter C. Mancall, Gary B. Nash, Allan M. Winkler, Charlene Mires, John W. Jeffries, ur. (2009). Encyclopedia of American History. Facts on File. ISBN 0816071365. 
• Stanley I. Kutler (2002). Dictionary of American History (Third izd.). Charles Scribners & Sons. ISBN 0684805332. 
• Paul S. Boyer (2001). The Oxford Companion to United States History. Oxford University Press. ISBN 0195082095. 
• Michael Kazin, Rebecca Edwards, Adam Rothman, ur. (2011). The Concise Princeton Encyclopedia of American Political History. Princeton University Press. ISBN 0691152071. 
• Kane, Joseph and Aiken, Charles (2004). The American Counties: Origins of County Names, Dates of Creation, and Population Data, 1950-2000. Scarecrow Press. ISBN 0-8108-5036-2. 
• Carey McWilliams (2009). Southern California: An Island on the Land (9th izd.). Peregrine Smith. ISBN 978-0-87905-007-8. 
• Richard White (1991). It's Your Misfortune and None of My Own: A New History of the American West. University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-2567-1. 
• David Rieff (1992). Los Angeles: Capital of the Third World. Touchstone. ISBN 978-0-671-79210-7. 
• Peter Theroux (1994). Translating LA: A Tour of the Rainbow City. Norton. ISBN 978-0-393-31394-9. 
• Paul Glover (1995). Los Angeles: A History of the Future. Greenplanners. ISBN 978-0-9622911-0-4. 
• Leonard Pitt & Dale Pitt (2000). Los Angeles A to Z: An Encyclopedia of the City and County. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-20530-7. 
• Kevin Starr and David Ulin (2009). Jim Heimann. ur. Los Angeles: Portrait of a City. Taschen America. ISBN 978-3-8365-0291-7. 
• Reyner Banham (2009). Los Angeles: The Architecture of Four Ecologies (2nd izd.). Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-26015-3. 
• Mike Davis (2006). City of Quartz. Verso. ISBN 978-1-84467-568-5. 
• Robert M. Fogelson (1993). The Fragmented Metropolis: Los Angeles 1850–1930. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-08230-4. 
• Norman M. Klein (1997). The History of Forgetting: Los Angeles and the Erasure of Memory. Verso. ISBN 978-1-84467-242-4. 
• Sam Hall Kaplan (2000). L.A. Lost & Found: An Architectural History of Los Angeles. Hennessey and Ingalls. ISBN 978-0-940512-23-8. 
• Wim de Wit and Christopher James Alexander (2013). Overdrive: L.A. Constructs the Future, 1940–1990. Getty Publications. ISBN 978-1-60606-128-2. 
• Rodolfo Acuña (1996). Anything but Mexican: Chicanos in contemporary Los Angeles. Verso. ISBN 978-1-85984-031-3. Pristupljeno September 30, 2011. 
• Lynell George (1992). No Crystal Stair: African Americans in the City of Angels. Verso. ISBN 978-0-86091-389-4. 
• Josh Sides (2006). L.A. City Limits: African American Los Angeles from the Great Depression to the Present. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-24830-4. 
• Eduardo Obregón Pagán (2006). Murder at the Sleepy Lagoon: Zoot Suits, Race, and Riot in Wartime L.A.. The University of North Carolina Press. ISBN 978-0-8078-5494-5. 
• R. J. Smith (2007). The Great Black Way: L.A. in the 1940s and the Last African American Renaissance. PublicAffairs. ISBN 978-1-58648-521-4. 
• Lillian Faderman and Stuart Timmons (2006). Gay L. A.: A History of Sexual Outlaws, Power Politics, And Lipstick Lesbians. Basic Books. ISBN 0-465-02288-X. 
• Daniel Hurewitz (2007). Bohemian Los Angeles: and the Making of Modern Politics. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-24925-9. 
• Marc Reisner (1986). Cadillac Desert: The American West and its Disappearing Water. Penguin Books. ISBN 978-0-14-017824-1. 
• Chip Jacobs and William Kelly (2008). Smogtown: The Lung-Burning History of Pollution in Los Angeles. Outlook Hardcover. ISBN 1-58567-860-0. 
• David L. Ulin, ur. (2002). Writing Los Angeles: A Literary Anthology. Library of America. ISBN 978-1-931082-27-3. 
• Cécile Whiting (2008). Pop L.A.: Art and the City in the 1960s. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-25634-7. 
• Reyner Banham, Los Angeles: The Architecture of the Four Ecologies, University of California Press, 1971.
• Torin Monahan, Los Angeles Studies: The Emergence of a Specialty Field, City & Society XIV (2): 155-184, 2002
• Stefan Bratzel: Extreme der Mobilität. Entwicklung und Folgen der Verkehrspolitik in Los Angeles. Birkhäuser, Basel 1995, ISBN 3-7643-5186-1.
• Mike Davis: City of Quartz. Ausgrabungen der Zukunft in Los Angeles. Verlag Schwarze Risse, Berlin 1994. ISBN 3-924737-23-1.
• Mike Davis: Ökologie der Angst. Piper, München 2004, ISBN 3-492-23819-X.
• Lung Ho Nu: Ballungsgebiete von Metropolen der Industriestaaten im Vergleich: London, Paris, Los Angeles, Tokyo, Minsk. 1992, ISBN 3-88091-580-6.
• Roger Keil: Weltstadt. Stadt der Welt. Internationalisierung und lokale Politik in Los Angeles. Verlag Westfälisches Dampfboot, Münster 2001, ISBN 3-924550-76-X.
• Bernd-Peter Lange (Hrsg.), Hans-Peter Rodenberg (Hrsg.): Die neuen Metropolen. Los Angeles – London. Argument Verlag, Hamburg 1994, ISBN 3-88619-713-1.
• Kühne, O. (2012): Stadt – Landschaft – Hybridität. Ästhetische Bezüge im postmodernen Los Angeles mit seinen modernen Persistenzen. Wiesbaden.
• Vincent Brook: Land of Smoke and Mirrors: A Cultural History of Los Angeles. Rutgers University Press, New Brunswick 2013, ISBN 978-0-8135-5458-7
• Herbert Gold und Thomas Höpker (auch Fotos): Die Zukunft sucht ihre Stadt. In: Geo-Magazin. Hamburg 1978,9, S.32-58. (Informativer, Erlebnisbericht) ISSN 0342-8311

Vanjske veze

Los Angeles na Wikimedijinoj ostavi

• Službene stranice grada Arhivirano 2013-05-13 na Wayback Machine-u
• Los Angeles Wiki Arhivirano 2021-05-06 na Wayback Machine-u
• Los Angeles Then and Now Arhivirano 2014-07-09 na Wayback Machine-u – slideshow by Life magazine
• Sitio oficial de la ciudad de Los Ángeles Arhivirano 2013-05-13 na Wayback Machine-u
• Oficial portal de turismo de la ciudad Los Ángeles en español
• Experimentando LA
• Almanaque de Los Ángeles (hechos y estadísticas)
• Cámara de comercio de Los Ángeles
• University of Phoenix, Los Angeles Campus Arhivirano 2007-09-27 na Wayback Machine-u
• Los Ángeles: Sitios históricos en línea Arhivirano 2006-05-21 na Wayback Machine-u
• Los Ángeles: Pasado, Presente y Futuro Arhivirano 2006-05-21 na Wayback Machine-u
• Corte Superior de Los Ángeles Arhivirano 2009-03-19 na Wayback Machine-u
• Línea de tiempo de Los Ángeles (cronología)
• Los Ángeles fotos y libro de carreteras Arhivirano 2007-11-07 na Wayback Machine-u
• La arquitectura de Los Ángeles Arhivirano 2016-12-11 na Wayback Machine-u
• Guía de Los Ángeles