Wikipedija

Yorkshire

(Preusmjereno sa stranice Jorkšir)
Ovo je članak o britanskoj grofoviji. Za ostalo v. Yorkshire (razvrstavanje).

Yorkshire je najveća od tradicionalna grofovija Velike Britanije, koja pokriva oko 15,000 km² (6000 kvadratnih milja) te u kojoj živi oko pet miliona stanovnika. Tradicionalno se dijeli na Zapadni, North i Istočni Riding (od staronordijske riječi þriðing, "trećina", što predstavlja naslijeđe od skandinavskih doseljenika iz 9. vijeka. York kao sjedište grofovije nije dio nijednog ridinga.

U moderno doba najveći dio Yorkshirea, zajedno s malim dijelom Lincolnshirea sačinjava Englesku regiju Yorkshire i Humber, te je podijeljen u nekoliko administrativnih grofovija (okruga). Yorkshire nikada nije bio jedinstvena administrativna grofovija.

Amblem Yorkshirea je Bijela ruža Kuće York, te se svakog 1.8. slavi Yorkshirski Dan. Postoji i "himna" grofovije u obliku narodne pjesme "On Ilkla Moor Baht'at".

Istorija

uredi

Keltska plemena

uredi

Prvi stanovnici Jorkšira su bili Kelti, koji su formirali dva odvojena plemena, Briganti i Parisi. Briganti su kontrolisali teritoriju koja će kasnije postati Severni Rajding Jorkšira i Zapadni Rajding Jorkšira. Ovo pleme je kontrolisalo najveći deo severne Engleske i više teritorije nego bilo koje drugo keltsko pleme u Engleskoj.[1] Da je oblast Jorkšira bilo u srcu njihove teritorije se vidi po tome da je Izurijim Brigatum (danas Aldboro) bio glavni grad njihovog civitasa za vreme rimske vladavina. Šest od devet brigantskih polisa opisanih u Geografiji Klaudija Ptolemeja se nalaze u okviru teritorije tradicionalne grofovije.[2][3] Parisi, koji su kontrolisali područje koje će postati Istočni Rajding Jorkšira, su možda srodni galskim Parisima u okoline Lutecije (po kojima je Pariz dobio ime).[4] Njihova prestonica je bila Petuarija, u blizini estuara Hambera. Iako je rimsko osvajanje Britanije počelo 43. godine, Briganti su u dužem periodu nastavili da vladaju svojim kraljevstvom kao vazalnom državom Rima, koji je vladao nad brigantskim monarsima Kartimanduom i njenim suprugom Venucijem. U početku je ova situacija odgovarala i Rimljanima i Brigantima, koji su bili čuveni kao najratobornije pleme u Britaniji.[5]

Rimski period

uredi

Kraljica Kartimandua je ostavila svog muža Venucija zarad njegovog štitonoše Velokata, što je pokrenulo lanac događaja kojim je izmenjena kontrola nad oblašću Jorkšira. Kartimandua je zbog svojih dobrih odnosa sa Rimljanima uspevala da zadrži kontrolu nad kraljevstvom. Međutim njen bivši suprug je organizovao pobune protiv nje i njenih rimskih saveznika.[6] U drugom pokušaju Venucije je preuzeo kraljevstvo, ali su Rimljani predvođeni generalom Petilijem Cerijalisom pokorili Brigante 71. godine.[7]

Pod rimskom vlašću oblast je nastavila da ima veliku važnost. Utvrđeni grad Eborakum (danas Jork) je izabran za glavni grad Donje Britanije i najvažniji grad cele Rimske Britanije.[8] Tokom dve godine pre svoje smrti, car Septimije Sever je upravljao Rimskim carstvom iz Eborakuma.

Drugi car, Konstancije Hlor, je umro u Jorkširu tokom posete 306. godine. U Eborakumu se njegov sin Konstantin Veliki proglasio za rimskog cara u gradu. Početkom 5. veka, rimska uprava je prestala sa povlačenjem poslednjih aktivnih rimskih vojnika. U ovoj fazi, Zapadno rimsko carstvo je bilo u teškoj krizi.[9]

Drugi keltski period i Angli

uredi

Nakon dolaska Rimljana pojavila su se mala keltska kraljevstva u Jorkširu: Kraljevstvo Ebrauk oko Jorka i poznatije Kraljevstvo Elmet u Zapadnom Jorkširu.[10][11] Elmet je ostao nezavistan od nortumbrijskih Angla sve do početka 7. veka kada je kralj Edvin proterao njegovog poslednjeg kralja Sertika i pripojio oblast. U svom najvećem obimu Nortumbrija se prostirala od Irskog mora do Severnog mora i od Edinburga do Halamšira u Južnom Jorkširu.[12]

Kraljevstvo Jorvik

uredi
Glavni članak: Jorvik
 
Novčić iz vremena vladavine Erika Krvave Sekire.

Vojska danskih vikinga, Velika poganska armija[13] kako su je neprijatelji često nazivali, je napala teritoriju Nortumbrije 866. Danci su osvojili i preuzeli današnji Jork, promenili mu ime u Jorvik i učinili ga prestonicom istoimenog danskog kraljevstva. Oblast koju je kraljevstvo obuhvatalo je uključivalo najveći deo južne Nortumbrije, što grubo odgovara granicama Joršira proširenim dalje na zapad.[14]

Danci su pokorili još veću oblast Engleske koja je nakon toga postala poznata kao Danelag; međutim samo je kraljevstvo Jorvik bila istinska vikinška teritorija ikada osnovana na britanskom ostrvu. Kraljevstvo je napredovalo, iskorišćavajući raširenu trgovačku mrežu vikinških naroda, i uspostavilo je trgovačke veze sa Britanskim ostrvima, severozapadnom Evropom, Sredozemljem i Bliskim istokom..[15]

Iako je kraljevstvo osnovao Danac Halfdan Ragnarson 875,[16] njime u najvećim delom vladali danski kraljevi i naseljeno porodicama i potomcima danskih Vikinga, vlast nad kraljevstvom je ipak prešlo norveške ruke pri kraju njegovog postojanja.[16] Erik Krvava Sekira, bivši kralje Norveške koji je bio poslednji nezavisni vikinški kralje Jorvika, je posebno važna osoba u jorkširskoj istoriji,[17] i njegov tiranski pristup vladavini su možda delimično odgovorni za ubeđivanje danskih stanovnika oblasti da prihvate engleski suverenitet u godinama koje su sledile

Nakon 100 godina svog krhkog postojanja, kraljevstvu Jorvik je konačno došao kralj. Kraljevstvo Veseks je sada bilo u usponu i uspostavilo je dominaiju na severu, postaviši Jorkšir opet u okvire Nortimbrije, koja je zadržala određenu količinu autonomiju kao skoro nezavisna grofovija. Veseški kraljevi Engleske su imali glas da poštuju nordijske običaje u Jorkširu i prepustil su donošenje zakona lokalnoj aristrokratiji.[18]

Normansko osvajanje

uredi
 
Katedrala u Jorku.

U nedeljama pre bitke kod Hejstingsa 1066, Haroldu Godvinsonu su pažnju odvukli događaji u Jorkširu. Njegov brat Tostig Godvinson i Harold Hardrada, kralj Norveške, pokušali su da izvedu prevrat na severu, pošto su pobedli u bici kod Falforda. Engleski kralj je marširao na sever gde su se dve vojske srele u bici na Stamford bridžu. Tostig i Hardrada su obojica poginuli u bici, a njihove vojske odlučno potučene. Međutim, Harold je bio promoran da odmas sa vojskom maršira nazad na jug gde se iskrcao Vilijam Osvajač. Kralj je bio poražen kod Hejstingsa i to je dovelo do normanskog osvajanja Engleske.

Narod sa severa se pobunio protiv normana u septembru 1069, uz pomoć Svena II. Oni su pokušali da povrate Jork, ali su ga Normani zapalili pre nego što su uspeli.[19] Usledio je Progon severa po Vilijamovom naređenju. Od Jorka do Darama letina, stoka i poljoprivredne alatke su uništavane. Mnoga sela između ovih gradova su spaljena i lokalno stanovništvo je bezobzirno ubijano.[20] Tokom zime koja je usledila, porodice su gladovale do smrti. Na hiljade seljaka je umrlo od hladnoće i gladi. Orderik Vitalis je procenio da je „više od 100.000 osoba“ sa seera umrlo od gladi.[21]

U narednim vekovima u Jorkširu su podignute mnoge opatije i priorati. Normanski zemljoposednici su želeli da uvećaju svoje prihode i osnovali su nove gradove kao što su Barnsli, Donkaster, Kingston na Halu, Lids, Skarboro, Šefild i drugi. Od gradova koji su postojali pre osvajanja samo su Bridlington, Poklington i Jork zadržali veći značaj.[22] Populacija Jorkšira se uvećavala sve dok je nije pogodila Velika glad iz 1315-1317. Velika glad između 1315. i 1322.[22]

Početkom 12. veka, stanovnici Jorkšira su morali da se bore protiv Škota u bici kod Standarda u Northalertonu. Predvođeni nadbiskupom Turstanom od Jorka, vojnici iz Jorkšira su porazili brojniju škotsku vojsku.[23]

Crna smrt je stigla do Jorkšira 1349. i ubila oko trećine njegovog stanovništva.[22]

Ratovi ruža

uredi
Glavni članci: Ratovi ruža i Dinastija Jork
 
Jorkovski kralj Ričard III je odrastao u Midlhajm.[24]

Kada je kralj Ričard II zbačen 1399, počelo je da izbija neprijateljstvo između dinastije Jork i dinastije Lankaster, obe ogranci kraljevske dinastije Plantagenet. Na kraju su se dve dinastije borile za presto Engleske u nizu građanski ratgrađanskih ratova, poznatih pod imenom Ratovi ruža. Neke bitke su se odigrale u Jorkširu, kao što su one kod Vejkfilda i Tautona, a ova druga je čuvena kao najkrvavija bitka ikada vođena na engleskom tlu.[25] Ričard III je bio poslednji jorkovski kralj.

Henri Tjudor, pristalica dinastije Lankaster, je porazio i ubio Ričarda u bici kod Bosvorta. Zatim je stupio na presto kao Henri VII i oženio se Elizabetom od Jorka, ćerkom Edvarda IV Jorka i time okončao ratove.[26] Dve ruže crvene i bele boje, simboli dinastija Lankaster i Jork su kombinovani u Tjudorsku ružu.[27] Ovo neprijateljstvo ozmeđu kraljevskih dinastija Jork i Lankaster je ušlo u popularnu kulturu kao rivalstvo grofovija Jorkšir i Lankašir, naročito na sportskom polju. Tako na primer se u kriketu igra Meč ruža, iako je uporište dinastije Lankaster bilo u Jorku, a dinastije Jork u Londonu. U fudbalu se utakmiče između Mančester junajteda i Lidsa se obično nazivaju „ratovima ruža“ zbog boja domaćih dresova ova dva kluba.

Reference

uredi
  1. ↑ „The Celtic Tribes of Britain”. Roman-Britain.org. Arhivirano iz originala na datum 2008-05-09. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  2. ↑ „The Brigantes”. Roman-Britain.org. Pristupljeno 24. 10. 2007. 
  3. ↑ Ptolemy, Geographia 2.1, 2.2
  4. ↑ „The Parisii”. Roman-Britain.org. Pristupljeno 24. 10. 2007. 
  5. ↑ „Romans In Britain”. Romans-In-Britain.org.uk. Arhivirano iz originala na datum 2007-10-17. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  6. ↑ „Cartimandua”. West Yorkshire Archaeology Advisory Service. 2007. Arhivirano iz originala na datum 2007-10-09. Pristupljeno 3. 10. 2008. 
  7. ↑ „The Brigantes”. House Shadow Drake. Arhivirano iz originala na datum 2006-10-21. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  8. ↑ „Lower (Britannia Inferior) and Upper Britain (Britannia Superior)”. VanderBilt.edu. Pristupljeno 24. 10. 2007. 
  9. ↑ „Roman York - a brief introduction to York's Roman History”. York Roman Festival. Arhivirano iz originala na datum 2007-10-08. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  10. ↑ „Ebrauc”. HistoryFiles.co.uk. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  11. ↑ „Elmet”. HistoryFiles.co.uk. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  12. ↑ „The Anglo-Saxons”. BBC. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  13. ↑ „What Happened to Them?”. Jorvik-Viking-Centre.co.uk. Arhivirano iz originala na datum 2007-10-12. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  14. ↑ „The Viking Kingdom of York”. Viking.no. 15. 4. 2000.. Pristupljeno 24. 10. 2007. 
  15. ↑ „Narrative History of York: Viking Times”. Britannia.com. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  16. ↑ 16,0 16,1 „Part Two - Jorvik and the Viking Age (866 AD – 1066 AD)”. NorthEastEngland.net. Arhivirano iz originala na datum 2007-10-29. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  17. ↑ „Eric Bloodaxe”. HistoryFiles.co.uk. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  18. ↑ „Narrative History of York: Late Saxon Times”. Britannia.com. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  19. ↑ „Resistance in the North East - 1069”. The Norman Conquest School Site. Arhivirano iz originala na datum 2008-10-26. Pristupljeno 3. 10. 2008. 
  20. ↑ „Harrying of the North”. The Norman Conquest School Site. Arhivirano iz originala na datum 2008-10-24. Pristupljeno 24. 10. 2007. 
  21. ↑ „Orderic's reaction”. The Norman Conquest School Site. Arhivirano iz originala na datum 2008-10-26. Pristupljeno 24. 10. 2007. 
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 „Yorkshire”. LocalHistories.org. Pristupljeno 24. 10. 2007. 
  23. ↑ „The Battle of the Standard”. Britain Express. Pristupljeno 25. 10. 2007. 
  24. ↑ „Middleham Castle”. RichardIII.com. Arhivirano iz originala na datum 2007-08-13. Pristupljeno 24 October 2007. 
  25. ↑ Gravett, Christopher (1999). Towton 1461: England's Bloodiest Battle. Osprey Publishing. ISBN 978-0-415-09378-1. [mrtav link]
  26. ↑ „Yorkists”. Stanford.edu. Pristupljeno 24 October 2007. [mrtav link]
  27. ↑ Hey, David (2005). History of Yorkshire: County of the Broad Acres. Carnegie Publishing. ISBN 978-1-85936-122-1. 

Literatura

uredi

Vanjske veze

uredi
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Yorkshire&oldid=41751994