Italija

Za ostale upotrebe, v. Italija (razvrstavanje).

Italija (ital. Italia [iˈtaːlja]; službeno Italijanska ili Talijanska Republika, ital. Repubblica Italiana), država na jugu Evrope. Italija obuhvata Apeninsko poluostrvo i tri velika ostrva na Sredozemnom moru: Siciliju, Sardiniju i Elbu. Jedinu kopnenu granicu ima na severu, na Alpima, gde se graniči sa Francuskom, Švajcarskom, Austrijom i Slovenijom. Nezavisne države San Marino i Vatikan nalaze se unutar teritorije Italije.

Italijanska Republika
Zastava Grb
Glavni grad	Rim 41°54′0″N, 12°29′0″E
Najveći grad	glavni grad
Službeni jezici	italijanskia
Demonim(i)	Italijani
Government
• predsjednik	Sergio Mattarella
• premijer	Giorgia Meloni
• Gornji dom	Senat
• Donji dom	Komora zastupnika
osnivanje
• ujedinjenje	17. mart 1861
•	2. jun 1946
• osnivanje EEZ (današnja Evropska unija)	1. januar 1958
Površina
• Ukupno	301,338 km2 (72..)
Stanovništvo
• Procjena za 2013	60,782.668 (23..)
• Popis iz 2011	59,433.744 (23..)
• Gustoća	201.7 /km2 (63..)
BDP (PPP)	procjena za 2014
• Ukupno	$2.066 trillion (12..)
• Per capita	34.455 $ (31..)
BDP (nominalni)	procjena za 2014
• Ukupno	2.13 bil. $ (8..)
• Per capita	35.512 $ (27..)
Gini (2011)	31.9 srednji
HDI (2013)	▬ 0.872 jako visok (26..)
Valuta	Euro (€)b (EUR)
Vremenska zona	UTC 1 (CET)
• Ljeti (DST)	UTC 2 (CEST)
Pozivni broj	39c
Veb-domena	.itd
Francuski je također službeni jezik u dolini Aoste; slovenski je također službeni u provinciji Trieste i provinciji Gorizia; njemački i ladinski su također službeni u Južnom Tirolu. Prije 2002. italijanska lira. Euro se koristi u Campione d'Italia, ali je službena valuta švicarski franak. Da bi se nazvao Campione d'Italia, potrebno je koristiti švicarski pozivni broj 41. Domena .eu se također koristi, odnosno dijeli sa drugim državama članicama Evropske unije.

Italija je mesto nastanka Rimskog carstva, jednog od najvećih carstava starog veka. Varvarske invazije uništile su Zapadno rimsko carstvo i omogućile stvaranje germanskih država na tlu Italije. Vizantija i Franačka su u ranom srednjem veku posedovale značajne delove Italije. Kasnija podela Italije na male države omogućile su Svetom rimskom carstvu, Francuskoj i Austriji da dominiraju italijanskom politikom. Italija je ujedinjena u drugoj polovini 19. veka. Od ujedinjenja pa do kraja Drugog svetskog rata, Kraljevina Italija je stvorila kolonijalno carstvo u Sredozemnom moru i istočnoj Africi. Od 1946. Italija je republika.

Veoma je poznata po kulinarskim sposobnostima, modi, dizajnu, odeći, arhitekturi, umetnosti, muzici i ostalim znamenitostima koje u velikom broju posećuju turisti. Italija je jedan od osnivača NATO-a, grupe G8 i Evropske ekonomske zajednice, današnje Evropske unije.

Povijest

Od praistorije ka Rimskoj državi

Grupe na Apeninskom poluostrvu u gvodenom dobu

Iskopavanja širom Italije pokazuju prisustvo modernog čoveka na ovim prostorima još od paleolita, otprilike pre oko 200.000 godina.

Današnji Italijani su potomci starih plemena koja su se još početkom prvog milenijuma p. n. e. nastanila u krajevima između Alpa, i po celom Apeninskom poluostrvu i Siciliji. Ovi narodi su bili različitog porekla. Najstariji su bili Liguri i Iliri, koje su italijanski preci potisnuli pred kraj 2. i početkom prvog milenijuma p. n. e. Negde u 8. veku p. n. e. između rijeke Arno i Tibar nastanili su se i Etrurci, koji su se u 7. veku p. n. e. proširili sve do reke Po i Korzike. U tim krajevima bili su nastanjeni još mnogi narodi. Tako su u područjima oko današnje Venecije živeli Veneti, tako da se danas italijanska regija u kojoj je živeo ovaj grad zove Veneto, Na Siciliji su živeli Siculi, Sicani i Elimi.

Sabinjani i Latini živeli su u Laciju, zajedno sa Faliscima, Ekvima, Hernicima i Ausonima. U Abrucu su živeli Vestini, Paeligni i Marsi. Frentani, Picenti i Marucini naseljavali su središnju obalu Jadrana. Samniti i Lucani živeli su u Molizeu i Basilikati. Jezgru nove nacije svakako su dali oni narodi i plemena po kojima su Italijani dobili ime, zvali su se Italici (ili Itali). Italici nisu bili jedno pleme, bijahu podijeljeni na 4 glavna plemena, to su: Latini, Falisci, Osci i Umbri (ili Umbrijci).

U 8. i 7. veku p. n. e. antički Grci su osnovali svoje kolonije duž obale Sicilije i u južnim delovima Apeninskog poluostrva. Rimljani su kasnije nazvali ovu oblast Velikom Grčkom, zbog velike brojnosti Grka.

Antički Rim

Koloseum u Rimu

Vizantijski mozaici u Raveni

Stari Rim je na početku bila mala poljoprivredna zajednica osnovana u 8. veku p. n. e. koja je tokom vekoma izrasla u džinovsko Rimsko carstvo koje je obuhvatalo celo Sredozemno more, u kojoj su se kulture Antičke Grčke i Rima spojile u jednu civilizaciju. Ova civilizacija je bila toliko uticajna da su delovi nje opstali u modernom pravu, administraciji, filozofiji i umetnosti, formiravši temelje na kom su zasnovane zapadne civilizacije. U 12 vekova svog postojanja, Antički Rim je prešao put od monarhije preko republike do carske autokratije. U polakom opadanju od 2. veka nove ere, Rimsko carstvo se 395. godine konačno podelilo na dva dela, Zapadno rimsko carstvo i Istočno rimsko carstvo. Zapadni deo ja pao pod pritiskom Gota, posle čega je Apeninsko poluostrvo podeljeno u male nezavisne kraljevine i gradove-države u narednih 14 vekova, dok je istočni deo postao jedini naslednik antičkog Rima.

Srednji vek

Gvozden kruna kojom su krunisani langobardski kraljevi

Od 493. godine Ostrogoti su ponovo ostvarili političko jedinstvo Italije. Od 535. do 553. godine teritorija Italije je bila poprište Gotskog rata, koji je vodio istočnorimski car Justinijan I protiv Ostrogotskog kraljevstva. Justinijan je osvajanje Italije okončao 553. godine konačnim porazom Ostrogota i aneksijom cele teritorije Ostrogotskog kraljevstva Istočnom rimskom carstvu. Sukob, koji je trajao gotovo dvadeset godina, razorio je celu zemlju i doveo do ozbiljne demografske, ekonomske, političke i socijalne krize.

Godine vladavine Istočnog rimskog carstva je potlačenima donelo pogoršanje životnih uslova poljoprivrednika zbog teških poreskih tereta, kao raseljavanje stanovništva zbog kuge između 559. i 562. godine. Oslabljen i osiromašen region nije mogao da se suprotstavi langobardskoj invaziji pod kraljem Alboinom. Između 568. i 569. Langobardi, često uz podršku lokalnog stanovništva ogorčenog zbog vizantijskog oporezivanja, zauzimaju veliki deo Italije: od ulaska u Friuli, uskoro su osvojili većinu centralne i severne Italije, oblast kojoj je nadenuto ime Velika Langobardija, i u južnoj Italiji, koja je prozvana Mala Langobardija. Kraljevstvo Langobarda je trajalo oko dva veka, kada ih je na severu savladao Karlo Veliki 774. godine, a kasnije na jugu Normani. I tokom narednih nekoliko vekova Vizantija je bila konstatna sila na Apeninskom poluostrvu, dovoljno jaka da spreči Arabljane, Sveto rimsko carstvo i Papsku državu da stave Italiju pod svoju vlast, ali previše slaba da istera uljeze.

Posledice ratova u prvih par vekova posle pada Zapadnog rimskog carstva su dovele do toga da, dok su severno od Alpa nastajale nacionalne države, političkom scenom Italije su dominirale na zavađeni gradove, mali tirani i strani napadači. Međutim, bilo je pokušaja da se se ponovo uspostavi nezavisnost Italije od Svetog rimskog carstva za vreme Berengara Furlanskog i Arduina Ivreovskog.

Politička mapa Italije iz 15. veka podeljena na male države

Novi vek

Leonardo da Vinči, kvintesencijalni Renaissance man (self portrait, ca. 1512)

U 14. i 15. veku, severna i srednja Italija je bila izdeljena u brojne zaraćene gradove-države, a ostatak poluostrva su obuhvatali Papska država i Napuljsko kraljevstvo. Najjače od tih gradova-država su postepeno apsorbovale okolne teritorije, što je dovelo do pojave sinjorija, regionalnih država na čijem čelu su bili trgovačke porodice koje su osnovale lokalne dinastije. Ratovi između gradova-država su bili endemski, a uglavnom su ih vodile plaćeničke vojske zvane kondotjeri, regrutovani širom Evrope, uglavnom iz Nemačke i Švajcarske, koje su uglavnom predvodili italijanski zapovednici. Decenije ratova su dovele da Firenca, Milano i Venecija postanu dominantne sile koje su sklopile mir iz Lodija 1454, koji je doneo relativan mir po prvi put u nekoliko vekova. Ovaj mir će potrajati sledećih 40 godina.

Renesansa, period oživljavanja umetnosti i kulture, se pojavila u Italiji, zahvaljujući brojnim činiocima, kao što su veliko bogatstvo koje su skupili trgovački gradovima, patronstvo dominatnih porodica kao što su Medičiji iz Firence. i dolazak grčkih učenjaka i tekstova u Italiju nakon pada Carigrada pod vlast Osmanskog carstva. Italijanska renesansa je dostigla vrhunac polovinom 16. veka kada su strane invazije dovele region u vihor Italijanskih ratova. Ideje i ideali renesanse su se uskoro proširili u severnu Evropu, Francusku, Englesku i veći deo Evrope. U međuvremenu, špansko otkriće Amerike, portugalsko otkriće novih pomorskih puteva ka Aziji i uspon Osmanskog carstva su umanjili tradicionalnu italijansku dominaciju u trgovini sa Istokom, što je izazvalo dugi privredni pad celog poluostrva.

Nakon Italijanskih ratova (1494—1559), koji su započeli zbog rivalstva Španije i Francuske, gradovi-države su postepeno gubili svoju nezavisnost i došli pod stranu dominaciju, prvo pod Španijom (1559—1713), a zatim pod Austrijom (1713—1796). Između 1639. i 1631. nova epidemija kuge je odnela oko 14% stanovništva Italije. Pored toga, Špansko carstvo je počelo da propada krajem 17. veka, što se odnosilo i na njegove posede u Napulju, Siciliji, Sardiniji i Milano. Južna Italija je naročito osiromašila i bila odsečena od važnih događaja u Evropi. Krajem 18. veka, kao posledica Rata za špansko nasleđe, Austrija je zamenila Španiju kao dominatna regionalna sila, dok se Savojska dinastija pojavila kao regionalna sila koja je ječala u Pijemontu i Sardiniji. U istom veku, dva veka duk privredni pad je prekinut privrednim i državnim reformama koje je sprovela vladajuća elita u nekoliko država. Tokom Napoleonskih ratova, severna i srednja Italija je okupirana i reorganizovana kao nova Kraljevina Italija, zavisna država Francuskog carstva, dok je južnim delom poluostrva upravljao Žoašen Mira, Napoleonov zet, koji je krunisan za napuljskog kralja. Bečki kongres iz 1815. je vratio stanje onako kako je bilo krajem 18. veka, ali ideali Francuske revolucije nisu mogli biti iskorenjeni, i uskoro su se ponovo pojavili tokom političkih revolucija koje su odlikovale prvu polovinu 19. veka.

Ujedinjenje Italije

Italija je postala kraljevina 17. marta 1861, kada se najveći deo država sa ovog poluostrva ujedinio pod uticajem kralja Viktora Emanuela II, iz dinastije Savoja, koji je vladao Sardinijom i Pijemontom. Rim je još jednu deceniju ostao pod papinom vlašću da bi i on postao deo države 20. septembra 1870.

Prvi svetski rat i posledice

Iako je bila jedna od Centralnih sila, Italija je uvučena u Prvi svetski rat obećanjem Saveznika o značajnim teritorijalnim proširenjima, koja uključuje Notranjsku, bivše Austrijsko primorje, Dalmaciju, kao i delove Osmanskog carstva, po tajnim odredbama Londonskog ugovora.

Rat je u početku bio katastrofa za Italiju. Italija je stalno napadala Austrougarsku, ali je imala malo uspeha i trpela je velike gubitke, a u nemačko-austrougarskoj kontraofanzivi bila je odbačena na zapad. Italijani su poovo napali oktobra 1918. Austrougarska vojska se raspala, a Italijani su ušli duboko u austrijsku teritoriju. Borbe su se okončale 3. novembra. Tokom rata poginulo je više od 650.000 vojnika i javni dug je porastao. Nekoliko hiljada Italijana je ostalo u granicama novoosnovane Kraljevine SHS, a oko pola miliona Južnih Slovena, uglavnom Slovenaca i Hrvata, i oko 200.000 Nemaca u Tirolu su postali deo Kraljevine Italije. Po odredbama mirovnih sporazuma iz Sen-Žermena, Rapala i Rima, Italija je dobila deo većinu obećanih teritorija, uključujući bivšu ugarsku luku Rijeku, ali ne i Dalmaciju (osim Zadra), zbog čega su italijanski nacionalisti opisivali pobedu „osakaćenom“.

Fašistički režim

Benito Musolini, duče fašističke Italije

Socijalistička agitovanja koja su usledila nakon razarajućeg Velikog rata, inspirisana Ruskom revolucijom, dovele su do nereda i anarhije širom Italije. Liberalska buržoazijka, plašeći se revolucije sovjetskog tipa, počela je da podržava malu Nacionalnu fašističku stranku, na čije čelu je bio Benito Musolini. U oktobru 1922. crnokošuljaši su pokušači da izvedu državni udar. Sam državni udar je bio neuspeh, ali je u poslednjem trenutku kralje Vitorio Emanuel III odbio da uvede vanredno stanje i imenovao je Musolinija za premijera Italije. Tokom narednih nekoliko godina, Musolini je zabranio sve političke partije i ograničio lične slobode, time stvorivši totalitarnu diktaturu, koja je privukla međunarodnu pažnju i posčužila kao inspiracija drugim državama u Evropi i svetu, među kojima su nacistička Nemačka i Frankova Španija.

Musolini je 1935. napao Etiopiju, što je dovelo međunarodne izolacije Italije i povlačenja Italije iz Društva naroda. Italija se stoga udružila sa nacističkom Nemačkom i Japanskim carstvom i snažno podržavala Fransiska Franka u Španskom građanskom ratu. Italija je 1939. anektirala Albaniju, de facto italijanski višedecenijski protektorat. Italija je stupila u Drugi svetski rat 10. juna 1940. Nakon početnih uspeha u Britanskom Somalilendu i Egiptu, Italijani su pretrpeli teške poraze u Grčkoj, Sovjetskom Savezu i severnoj Africi.

Zatim su zapadni Saveznici izvršili invaziju na Siciliju u julu 1943. što je dovelo do sloma fašističkog režima i Musolinijevog pada 25. jula 1943. Italija se predala 8. septembra 1943. Nemci su za kratko vreme uspeli da preuzmu kontrolu nad severnom i centralnom Italijom. Nemci su na severu osnovali marionetsku Italijansku socijalnu republiku sa Musolinijem na čelu. Period posle primirja je obeležio uspon masovnog antifašističkog pokreta otpora. Zemlja je ostala bojište do kraja rata, pošto su saveznici sporo napredovali sa juga. Borbe su se okončali 29. aprila 1945. kada su se predale nemačke snage u Italiji. Skoro pola miliona Italijana (uključujući civile) je umrlo u ratu, a italijanska privreda je bila uništena; dohodak po stanovniku je 1944. bio najniži od početka 20. veka. Nakon Pariska mirovna konferencijaPariske mirovne konferencija 1947. Italija je predala Jugoslaviji skoro sve istočne teritorije dobijene posle Prvog svetskog rata, Francuskoj Brigu i Tendu i izgubila sve kolonije osim Somalije.

Italijanska Republika (1946-danas)

Italija je postala republika nakon referenduma o monarhiji od 2. juna 1946. Ovaj referendum je takođe bila prva prilika kojom je ženama u Italiji dato pravo glasa. Umberto II, sin Vitorija Emanuela III, je bio primoran da abdicira i ode u izgnanstvo. Republikanski ustav je odobren 1. januara 1948. Prema mirovnim sporazumima sa Italijom, veći deo Julijske krajine je predat Jugoslaviji, a Slobodna Teritorija Trsta je podeljena između dve države. Italija je izgubila sve svoje kolonijalne posede, čime je formalno okončano Italijansko carstvo.

Strahovi u italijanskom izbornom telu od mogućeg komunističkog preuzimanja vlasti se pokazao kao ključnim za ishod prvih izbora 18. aprila 1948. kada je Hrišćanska demokratija, predvođena Alčideom De Gasperijem odnela ubedljivu pobedu. Stoga je Italija 1949. postala član NATO pakta. Maršalov plan je pomogao oživljavanju italijanske privrede, koja je do kraja 1960-ih uživala u periodu održivog ekonomskog razvoja koji se naziva „italijanski ekonomskim čudom“. Italija je 1957. fodine bila jedan od osnivača Evropske ekonomske zajednice, koja je prerasla u Evropsku uniju 1993.

Od kraja 1960-ih do početka 1980-ih, država je prolazila kroz period Olovnih godina, koje su odlikovale ekonomska kriza (naročito nakon naftne krize 1973), velikih društvenih sukoba i terorističkih napada koje su vršile suprotstavljene ekstremističke grupe uz umešanost američkih i sovjetskih obaveštajnih službi. Olovne godine su vrhunac imale sa ubistvom vođe Hrišćanske demokratije Alda Mora 1978. i masakra na bolonjskoj železničkoj stanici 1980.

Tokom osamdesetih, državu su prvi put od 1945. vodili premijeri koji nisu bili članovi Hrišćanske demokratije, jedan liberal (Đovani Spadolini) i jedan socijalista (Betino Kraksi), ali je Hrišćanska demokratija ostala važna stranka u vladi. Tokom Kraksijeve vlade privreda se oporavila i Italija je postala peta najjača industrijska država i ušla u klub G7. Međutim, kao posledica njegove politike ulaganja, italijanski nacionalni dug je strmoglavo narastao tokom Kraksijeve ere i ubrzo prešao 100% BDP.

Početkom 1990-ih, Italija se našla pred velikim izazovima, pošto su glasači — razoračarni političkom paralizom, velikim jvnim dugom i raširenim sistemom korupcijom (poznat pod imenom Tanđentopoli)- zahteali radikalne reforme. U skandalima su bile umešane sve velike stranke, naročito one u vladajućim koalicijama; hrišćanski demokrati, koji su vladali skoro 50 godina, prošli su kroz tešku krizu i na kraju su se raspali i podelili u nekoliko frakcija. Komunisti su se reorganizovali u socijaldemokrate. Tokom 1990-ih i 2000-ih, koalicije desnog centra (kojom je dominirao medijski magnat Silvio Berluskoni) i levog centra (predvođene univerzitetskim profesorom Romanom Prodijem) su naizmenično upravljale državom, koja je ušla u dugi period ekonomske stagnacije.

Politika

Glavni članak: Politika Italije Ustav iz 1948. ustanovio je dvodomni parlament (Parlamento), koji ima Zastupnički dom (Camera dei Deputati) i Senat (Senato della Repubblica), zasebno sudstvo, te izvršnu vlast utjelovljenu u Vijeću ministara (kabinetu), koje predvodi predsjednik vijeća (predsjednik vlade).

Predsjednik republike bira se svakih 7 godina, a bira ga parlament zajedno s malim brojem regionalnih poslanika. Predsjednik predlaže predsjednika vlade, koji predlaže ostale ministre (formalno ih imenuje predsjednik). Vijeće ministara (koje obično čine parlamentarni zastupnici) mora zadržati povjerenje (Fiducia) oba doma.

Zastupnici domova parlamenta biraju se izravno kroz opće izbore, a koristi se miješani većinsko-proporcionalni sustav. Prema zakonima iz 1993., 75% mjesta u parlamentu zauzimaju predstavnici okruga; preostalih 25% mjesta raspoređuje se proporcionalno. Zastupnički dom ima 630 zastupnika. Osim 315 zastupnika koji se biraju, Senat sadrži i bivše predsjednike, kao i razne druge osobe imenovane doživotno u skladu s posebnim ustavnim odredbama. Zastupnici oba doma biraju na najviše 5 godina, ali oba se doma mogu raspustiti i prije isteka tog roka. Zakoni se smiju predlagati iz oba doma, a mora ih prihvatiti većina u oba doma.

Talijansko se sudstvo zasniva na rimskom pravu, napoleonskom kodu i statutima. Ustavni sud (Corte Costituzionale), koji odlučuje o ustavnosti zakona, osnovan je tek nakon 2. svjetskog rata.

Regije

Glavni članak: Regije Italije

Karta Italije

Italija ima 20 regija (regioni, jednina regione), od kojih pet ima posebnu autonomiju, što je označeno zvjezdicom (*):

• Abruzzo
• Basilicata
• Calabria
• Campania
• Emilia-Romagna
• Friuli-Venezia Giulia*
• Lazio
• Liguria
• Lombardija
• Marche
• Molise
• Pijemont
• Puglia
• Sardinija (Sardegna)*
• Sicilija (Sicilia)*
• Toskana (Toscana)
• Trentino-Južni Tirol*
• Umbria
• Valle d'Aosta*
• Veneto

Regije se dalje dijele na pokrajine.

Geografija

Glavni članak: Zemljopis Italije Najveći dio Italije je velik poluotok u Sredozemnom moru, gdje zajedno s dva otoka - Sicilijom i Sardinijom - stvara zasebna mora, a to su Jadransko more na sjeveroistoku, Jonsko more na jugoistoku, Tirensko more na jugozapadu i Ligursko more na sjeverozapadu.

Apenini su gorski lanac koji se proteže duž čitavog poluotoka i na sjeverozapadu se spaja s planinskim lancem Alpa, koji polukružno zatvara Italiju na sjeveru. Na sjeveru je velika aluvijalna nizina rijeke Po i njezinih pritoka, koji se spuštaju s Alpa, Apenina i Dolomita. Ostale važne rijeke su Tiber, Adige i Arno.

Najviši vrh je Mont Blanc (Monte Bianco), koji ima 4,810 m. Italija ima dva slavna vulkana: ugasli Vezuv kod Napulja i aktivnu Etnu na Siciliji.

Položaj

Italija se nalazi u južnoj Evropi, između 35° i 47° severne geografske širine i 6° i 19° istočne geografske dužine. Italija obuhvata Apeninsko poluostrvo, tri velika ostrva na Sredozemnom moru: Siciliju, Sardiniju i Elbu, kao i nekoliko manjih. Jedinu kopnenu granicu ima na severu, na Alpima, gde se graniči sa Francuskom, Švajcarskom, Austrijom i Slovenijom. Kopnenu granicu grubo određuje alpska vododelnica, koja okružuje Padsku i Venecijsku niziju. Nezavisne države San Marino i Vatikan su enklave unutar teritorije Italije, dok je Kampione d’Italija italijanska esklava u Švajcarskoj. Oblik zemlje podseća na čizmu, a Sicilija asocira na trougao. Izlazi na pet mora: Jonsko, Jadransko, Ligursko, Tirensko i Sredozemno more.

Ukupna površina države iznosi 301.230 km², od čega je 294.020 km² kopno, a 7.210 km² je voda.

Geologija i reljef

Kroz celo poluostrvo prostiru se Apenini, a na severu jedan deo Alpa pripada Italiji. Najviši vrh Italije je Mon Blan de Kurmajor visine 4.748 m. Duž zapadne italijanske obale protežu se sa severa u pravcu juga sledeće rivijere: Italijanska rivijera u Liguriji, Etrurska rivijera u Toskani i Napuljska rivijera u Kampanji. Istočna obala je od Trsta na severu do Galjana na jugu (može se i reći do Otranskih vrata).

Vulkan Vezuv

Država se nalazi na granici Evroazijske i Afričke ploče, što doprinosi značajnoj seizmičkoj i vulkanskoj aktivnosti. U Italiji se nalazi 14 vulkana, od kojih su četiri aktivna: Etna na Siciliji, Stromboli, Vulkano i Vezuv. Vezuv je jedini aktivni vulkan u kontinentalnoj Evropi i poznat je zbog svoje erupcije koja je uništila Pompeju i Herkulaneum. Nekoliko ostrva i brda je stvoreno vulkanskom aktivnošću, a severozapadno od Napulja se nalazi prilično aktivna kaldera Kampi Flegreji.

Vode

Reke Italije otiču u Jadransko, Jonsko, Sredozemno, Tirensko, Ligursko, Crno i Severno more. Najduže reke su Po, Adiđe, Tibar, Ada, Oljo, Tanaro, Tičino i Arno. Po, sa 652 km je najduža italijanska reka, teče na od Alpa na zapadnoj granici sa Francuskoj i uliva se u Jadransko more. U najveća italijanska jezera ubrajaju se Garda (367,94 km²), Mađore (212.51 km², na granici sa Švajcarskom) i Komo (145,9 km²) u severnoj Italiji i Trazimensko jezero (124,29 km²) i Bolsena (113,55 km²) u srednjoj Italiji.

Klima

Detalj iz Toskane.

Klima Italije drastično varira od stereotipne mediteranske klime u zavisnosti od lokacije. Primorskim delovima Ligurije i većim delom Apeninskog poluostrva južno od Firence vlada klasična mediteranska klima. Veći deo severnih unutrašnjih oblasti Italije, oko Torina, Milana i Bolonje ima kontinentalnu klimu, koja se često po Kepenovoj klasifikaciji klimata klasifikuje i kao vlažna suptropska klima. Primorski delovi poluostrva mogu imati drastično drugačiju klimu od planina i dolina u unutrašnjosti, posebno tokom zimskih meseci, kada na planinskim delovima vladaju hladnoće i sneg. Primorski regioni imaju blage zime i topla i obično suva leta, mada i doline u unutrašnjosti mogu biti prilično tople leti.

Gospodarstvo

Glavni članak: Gospodarstvo Italije

Italija ima raznovrsno industrijalizirano gospodarstvo, a proizvodnja je ukupno i po glavi stanovnika otprilike ista kao u Francuskoj i Velikoj Britaniji. Kapitalistička ekonomija podijeljena je na razvijeni industrijski sjever, gdje prevladavaju privatne tvrtke, i manje razvijen poljoprivredni jug, s 20% nezaposlenih. U odnosu na zapadnoeuropske susjede, Italija ima velik broj malih i srednjih poduzeća (SME).

Uvozi se većina industrijskih sirovina i više od 75% energetskih potreba. Tijekom zadnjeg desetljeća, Italija je uvela strogu poreznu politiku kako bi ispunila gospodarske i monetarne uvjete Europe, snizila je stope kamata i inflacije, te je uvela euro 1999. godine.

Italija gospodarski zaostaje za glavnim europskim partenrima, pa sadašnja vlada uvodi brojne kratkoročne reforme kako bi povećala konkrentnost i dugoročni rast. S druge strane, vlada presporo uvodi potrebne strukturalne reforme, kao što su veće porezne olakšice i fleksibilnije tržište rada. Mirovinski je sustav preskup zbog usporavanja gospodarstva i loših odnosa sa sindikatima.

Stanovništvo

Glavni članak: Stanovništvo Italije

Italija je jezično i vjerski uglavnom homogena, ali je kulturno, gospodarski i politički vrlo raznolika. Peta je u Europi po gustoći stanovništva (198 stanovnika po četvornom kilometru). Nema velike manjine, a najveća je njemačka manjina u Južnom Tirolu (1991: 287,503 Nijemaca i 116,914 Talijana), te slovenska manjina oko Trsta.

Ostale manjine s djelomično službenim jezicima su francuska manjina u regiji Valle d'Aosta; sardski na Sardiniji); ladin u Dolomitima; furlanski u regiji Friuli-Venezia Giulia, što su sve romanski jezici. Osim toga, ima i jezika koji se govore lokalno, kao što su hrvatski u tri sela u regiji Molise; okcitanski u južnim dolinama Piemontea; katalonski u gradu Alghero na Sardiniji; albanski u selima regije Calabria i na Siciliji; stari grčki dijalekti u selima regije Calabria.

Iako je glavna vjera katoličanstvo (85% građana su nominalno katolici), postoje stare protestantske i židovske zajednice, kao i sve veća useljenička zajednica muslimana.

Religija

Milanska katedrala

80,2 % stanovništva su katolici, a samo 3,6 % pripada ostalim religijama od čega su 231.226 Jehovini svedoci, 35.000 su jevrejske veroispovesti, a ima i protestanata i muslimana. Katolička crkva je tradicionalno veoma jaka u Italiji.

Jezik

Pored službenog jezika, italijanskog, postoje još regionalni službeni jezici kao što su nemački u Južnom Tirolu, francuski i slovenački. Takođe postoje i druge manje grupe jezika koje su uredbom i zakonom iz 1999. godine zaštićene. To su sardinski, grčki, hrvatski, albanski i drugi.

Najveći gradovi

Mapa Italije sa najvažnijim gradovima

Kultura

Glavni članak: Kultura Italije

Italija je znamenita zbog svoje umjetnosti, kulture i brojnih spomenika, od kojih su najslavniji kosi toranj u Pisi i Koloseum u Rimu, a poznata je i po dobroj hrani (pizza, špageti itd.), vinu, modi, dizajnu, operi i mnogo čemu drugome.

Italija je začela europsku renesansu tijekom 14. i 15. stoljeća. Pečat na zapadnoj kulturi ostavili su bezbrojni talijanski geniji. Ovo su samo neki od njih: pjesnici Dante i Petrarca, pisci Boccaccio, Machiavelli i Castiglione, slikari Leonardo da Vinci, Raffaello i Michelangelo, arhitekti Bernini i Palladio, skladatelji Vivaldi, Paganini, Puccini, Rossini i Verdi, filmski redatelji Antonioni i Fellini, filozof Giordano Bruno. Ne zaboravimo i Casanovu.

Od modernih pjevača poznat je Eros Ramazzotti.

Umetnost

Galerija Ufici u Firenci

Umetnost u Italiji obuhvata umetnička dela nastala od praistorije pa do danas. Italija je bila centar i žarište mnogih pravaca evropske umetnosti (videti renesansa). U antici zahvaljujući svom položaju u centru Mediterana, u Italiji se prepliću kulturni uticaji iz različitih područja. Ti pretežno grčki i helenistički uticaji stapaju se sa autohtonim likovnim izrazima Italije i stvaraju originalnu rimsku umetnost, koja ipak nije dostigla umetničke visine klasične grčke umetnosti.

Film

Sofija Loren na dodeli Oskara 2009

Mediji

Italija raspolaže velikom mrežom mas-medija. Pored tradicionalnih novina i televizije, sve više koristi se Internet. Veliki uspeh doživeli su mobilni telefoni koji su sve više zastupljeni, jer su pripeid i postpeid tarife jeftinije nego u drugim zemljama Evropske unije.

Novine

Postoji široka ponuda dnevnih italijanskih novina i listova. Naravno, ima određenih sličnosti i razlike među njima. Poznate dnevne novine su: La Repubblica u Rimu, Il Corriere della Sera u Milanu, La Stampa u Torinu, La Nazione u Firenci, Il Mattino u Napulju. U Italiji se dnevne novine čitaju mnogo manje nego u ostalim evropskim zemljama. S druge strane, italijanski nedeljni časopisi mogu se porediti sa nemačkim. Po izuzetnom kvalitetu poznati su Oggi, Gente i La Domenica del Corriere.

Radio i televizija

Tri nacionalne radio-televizije su RAI Uno, RAI Due i RAI Tre i one pripadaju organizaciji RAI-TV. Takođe postoji veliki broj različitih privatnih stanica koje se nalaze gotovo u svakom velikom gradu. One opstaju emitujući veliki broj reklama. Inače uglavnom puštaju muziku i šou program. Kvalitet privatnih televizija je različit. Mnoge su se proširile, a one manje uspešne sklone su emitovanju filmova slabijeg kvaliteta. Italija raspolaže sa 1.700 televizijskih stanica i oko 30 miliona gledalaca.

Takođe vrlo uticajna osoba u medijima je bivši premijer Silvio Berluskoni u čijem se vlasništvu nalaze tri televizijske stanice (Canale 5, Italia 1 i Rete 4) pod zajedničkim imenom Mediaset koje je kupio u periodu između 1980. i 1984. godine. One dnevno dostižu više od milion gledalaca pretežno zbog Reality Shows programa i sportskih prenosa.

Državni praznici (neradni dani)

datum	srpskohrvatski naziv	lokalni naziv	napomene
1. siječnja	Nova godina	Capodanno
6. siječnja	Sveta tri kralja	Epifania
dan nakon Uskrsa	Uskrsni ponedjeljak	Lunedi di Pasqua
25. travnja	Dan oslobođenja	Liberazione	od 1945.
1. svibnja	Praznik rada	Festa del Lavoro
2. lipnja	Praznik Republike	Festa della Repubblica	od 1946.
15. kolovoza	Velika Gospa	Assunzione
1. studenog	Svi sveti	Tutti i Santi
8. prosinca	Bezgrešno začeće	Immacolata
25. prosinca	Božić	Natale
26. prosinca	Sveti Stjepan	Santo Stefano
31. prosinca	Silvestrovo	San Silvestro

Literatura

• Mussi, Margherita (2001). Earliest Italy: An Overview of the Italian Paleolithic and Mesolithic. Springer. ISBN 978-0-306-46463-8. 
• Cerchiai, Luca; Janelli, Lorena; Longo, Fausto (2004). The Greek Cities of Magna Graecia and Sicily. Oxford University Press, Incorporated. ISBN 978-0-89236-751-1. 
• Woodhead, Arthur Geoffrey (1962). The Greeks: in the West. Frederick A. Praeger Publishers. 
• Hehn, Paul N. (2005). A Low, Dishonest Decade: The Great Powers, Eastern Europe and the Economic Origins of World War II. Continuum. ISBN 978-0-8264-1761-9. 
• Mortara, G (1925). La Salute pubblica in Italia durante e dopo la Guerra. New Haven: Yale University Press. 

Spoljašnje veze

Italija na Wikimedijinoj ostavi

• Predsednik
• Parlament
• [https://web.archive.org/web/20060813134515/http://www.governo.it/Presidente/index.html Arhivirano 2006-08-13 na Wayback Machine-u Predsednik savjeta ministara]
• Vlada
• Glavni portal
• [https://web.archive.org/web/20160202063811/http://www.esteri.it/mae/en Arhivirano 2016-02-02 na Wayback Machine-u Ministarstvo spoljnih poslova]
• Nacionalni parkovi
• [https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ Arhivirano 2009-12-07 na Wayback Machine-u Statistički institut]