Edinburgh
Za ostala značenja, vidi Edinburgh (razvrstavanje).
Edinburgh (škotsko-gelski: Dùn Èideann) je glavni grad Škotske od 482,005 stanovnika.[1] on je drugi po veličini grad Škotske, kog zbog izgleda i utjecaja zovu Atenom sjevera.
Edinburgh
Dùn Èideann | |||
|---|---|---|---|
 | |||
|
|||
| Koordinate: 55°57′N 3°11′W / 55.950°N 3.183°W | |||
| Država |  Ujedinjeno Kraljevstvo
| ||
| Sastavna država | Škotska | ||
| Područni savjet | Vijeće grada Edinburgha | ||
| Površina | |||
| - Ukupna | 123.84 km²[1] | ||
| Stanovništvo (2011.) | |||
| - Grad | 482,005[1] | ||
| - Gustoća | 3,892.2[1] | ||
| Vremenska zona | UTC 0 (UTC) | ||
| Poštanski broj | EH1-17, EH28-30 | ||
| Pozivni broj | 0131 | ||
| Službene stranice http://www.edinburgh.gov.uk/ | |||
| Karta | |||
  Edinburgh | |||
Pretpostavlja se da u širem metropolitanskom području živi 778,000 ljudi. stanovnika[2] Edinburgh je sjedište Škotskog parlamenta, politički, kulturni i financijski centar zemlje. On je i administrativni centar Područnog vijeća (council area) i Namjesništva (lieutenancy area) - Vijeće grada Edinburgha.
Geografske karakteristike
urediEdinburgh leži na jugoistoku Škotske sa centrom pored južne obale Firth of Forth, rukavca Sjevernog mora. Grad i njegova neposredna okolica administrativno pripadaju Područnom vijeću Edinburgh, dok njegova luka Leith na Firth of Forthu, podpada pod Midlothian, a zapadno predgrađe Queensferry pod Zapadni Lothian.[3]
Fizički Edinburgh je grad koji liči na teatarsku pozornicu, stisnut između stijena i brda, grad visokih građevina i tornjeva od tamna kamena. Edinburgh je bio vojna utvrda, glavni grad nezavisne države, i intelektualni centar zemlje. Iako je u više navrata doživio kojekakve nesreće, uvijek se uspio obnoviti. Danas je sjedište škotskog parlamenta i vlade, i nadalje je najveći financijski centar Škotske, i velika turistička destinacija. On je i centar škotskog zakonodavstva, obrazovanja i kulture.[3]
Iako je Edinburgh između 1856. - 1920. apsorbirao sva okolna naselja i luke na Firth of Forthu, njegov estetski i politički centar leži još uvijek leži u njegovoj maloj historijskoj jezgri, koja se sastoji od Starog i Novog grada. Stari grad je izgrađen u srednjem vijeku, na brdu - Castle Rock, koje domira nad ravnicom, kada je strah od napada bio svakodnevan. Za razliku od njega - Novi grad, širi se kaskadno po terasama u veličanstvenom nizu ulica. Srednjovjekovni Stari grad Edinburgh i neoklasicistički Novi grad uvršteni su na UNESCO-vu Listu mjesta svjetske baštine u Evropi 1995.[4]
Edinburgh se prostire u dužinu od oko 11 km, između sjevernih padina masiva Pentland i širokog estuarija Firth of Forth, gdje se spaja sa nekad zasebnim gradom i lukom Leith. Unutar plohe grada ima par vulkanskih naslaga lave jedna od njih - Arthur Seat, dominira svojom visinom od 251 metara kraljevskim parkom i jugoistokom grada. Edinburgh je izgrađen po tim brdima i dolinama nastalim glacijacijom u pleistocenu. Sam centar ima spektakularni izgled - kao mješavina surove prirode i ljudske intervencije.
Sjeverozapadna granica Novog grada je rijeke Water of Leith. Ona je nekad pokretala brojne mlinove sela; Dalry, Dean, Stockbridge, Silvermills i Canonmills, koja su doživjela značajan rast od početka 17. vijeka naovamo. Ta sela transformirala su u industrijska predgrađa sa tvornicama papira i tekstila, ali se tokom 19. vijeka grad proširio do njih, pa su pretvorena u rezidencijalne zone.
U Edinburghu se nalazi preko 4,500 zaštićenih nacionalnih spomenika, u maju 2010. imao je 40 zaštićenih konzervatorskih područja koja su pokrivala 23% zgrada i uključivala 23% stanovništva, najveći postotak među svim gradovima Ujedinjenog Kraljevstva.[3]
Klimatske karakteristike
urediEdinburgh ima Oceansku klimu po Köppenovoj klasifikaciji klime, sa relativno toplim zimama, - prosječne minimalne dnevne temperature su iznad nule, a ljeta su relativno hladna, s temperaturama koje rijetko prelaze 21 ° C. Prevladavaju istočni vjetrovi koji su često hladni i relativno suhi, topliji jugozapadni vjetrovi dolaze od Sjevernoatlantske struje i često donose kišu.[3]
Godišnja količina oborina je umjerena, prosječno iznosi 685 mm, te je ravnomjerno raspoređena na cijelu godinu. Edinburgh ima relativno malo trajno sunčanih dana, ali se oblaci često vrlo brzo raziđu, ali i ponovo nadviju nad grad u istom danu po nekoliko puta.[3]
| Klimatološki medijani za Edinburgh | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 7,0 | 7,5 | 9,5 | 11,8 | 14,7 | 17,2 | 19,1 | 18,9 | 16,5 | 13,1 | 9,6 | 7,0 | 12,66 |
| Srednji minimum (°C) | 1,4 | 1,5 | 2,8 | 4,3 | 6,8 | 9,7 | 11,5 | 11,4 | 9,4 | 6,5 | 3,7 | 1,3 | 5,86 |
| Precipitacija (mm) | 67,5 | 47,0 | 51,7 | 40,5 | 48,9 | 61,3 | 65,0 | 60,2 | 63,7 | 75,6 | 62,1 | 60,8 | 7043 |
| Izvor: [5] | |||||||||||||
Historija
urediArheološka iskapanja na Castle Rocku krajem 1980-ih pokazala su da je to brdo bilo naseljeno već za 3. milenija pne..[3]
Rimljani su uočili stratešku važnost edinburgške ravnice između masiva Pentland i Fortha. pa su tokom tri ili četiri dekade druge polovice 2. vijeka podigli Antoninov zid, koji se proteže preko Škotske između rijeke Clyde i estuarija Firth of Forth, kao najsjeverniju obranu Rimske Britanije. Njihov glavni garnizon na Rijeci Forth bio je Cramond, danas predgrađe Edinburgha, u kom je 1990-ih iskopana skulptura lavice, koja datira iz 2. ili 3. vijek.[3]
Votadini dominantno keltsko pleme u Lothianu, s kojim su Rimljani održavali relativno dobre odnose, imali su svoju prijestolnicu na brdu Traprain Law, udaljenom oko 30 km istočno od današnjeg centra grada. Izgleda da su oni oko 500., nakon što su se Rimljani povukli iz Britanije, svoju prijestolnicu premjestili na mjesto gdje danas leži Edinburški zamak. Velška pjesma nastala oko 600. opisuje kako je skupina Gododdina (kako se Velšani nazivali - Votadine), iz okolice mjesta zvanog Din Eidyn, napala i uništila vojsku Angla kod Cattericka u Yorkshireu. Din Eidyn - je brdo Castle Rock. U narednim vijekovima Anglikanski osvajači nadjačali su Gododdine, pa se od 854. Din Eidyn - zove Edwinesburh (burh znači tvrđava ili utvrđeni grad). Taj naziv dao je povoda pretpostavci da nortumbrijski princ po imenu Edwin osnovao grad. Ipak starija velška pjesma, dokazuje da je ime grada starije, nastalo prije anglikanske okupacije.[3]
Početkom 12. vijek tadašnji Edinburgh bio je mali burg na na brdu Castle Rock gdje se danas nalazi Edinburški zamak, stisnut između kapele sv Margarete i vrata Netherbow (kod Opatija Holyrood), sa tadašnjom malom katedralom sv Gilesa u sredini.[3]
Negdje oko 1127. ili nešto prije - David I dodjelio je Edinburghu status kraljevskog grada, privilegij koji mu je omogućavao da organizira sajmove i postane centar za manufakturnu proizvodnju (naročito tkanina). David je pokrenuo izradu prvih škotskih kovanica, jedna od kraljevskih kovnica nalazila se u Edinburghu. On je poklonio zemljište na brdu Holyrood redovnicima da podignu svoju Opatiju Holyrood i samostalno upravljaju njome.[3]
Kralj Robert I (vladao 1306. - 1329.) izdao je 1329. povelju kojom je Edinburghu potvrdio privilegije kraljevskog grada.[3] Grad je profitirao nakon razaranja Berwicka (do tog doba glavne škotske luke) koji je stradao od Engleza u Ratu za nezavisnost (1296. - 1328). James II (vladao 1437. - 1460.), bio je okrunjen u Holyroodu, a u njegovom zamku je održana i većina zasjedanja njegovog parlamenta. On se nalazio na mjestu gdje je kasnije - 1466. podignuta Palača Tolbooth.[3] Nakon rata za nezavisnost, Edinburgh se brzo razvio kao najveći škotski trgovački centar. Za vladavine Jamesa III (1460. -1488.) - Edinburgh je i službeno postao škotska prijestolnica jer je on izdao povelju kojim ga proglašava glavnim u zemlji.[3]
Srednjovjekovni Edinburgh, bio je većinom sagrađen od drva i to podjednako crkve, kao i kuće za stanovanje, svega je par solidno izgrađenih objekata imalo staklo u prozorima i vrata od drva.[3]
Grad je doživio umjereni prosperitet za vladavine kralja Jamesa IV (vladao 1488. - 1513.) u to vrijeme grad je imao dodir sa evropskom renesansom. On je podjednako bio mecena umjetnosti i ratovanja, oko 1501. započeo je gradnju dvorca pokraj Opatije Holyrood, kog je nastavio njegov sin James V (vladao 1513. -1542.). On je također 1507. pomogao osnivanje prve škotske štamparije u ulici Cowgate.[3] Nakon katastrofalnog škotskog poraza od Engleza u Bitci kod Floddena (Northumberland - 1513.), edimburški Stari grad opasan je bedemima (dijelovi su još uvijek vidljivi kod Pleasanca). Oni su se pokazali slabim, jer ih je 1544. engleski komandant grof od Hertforda probio i devastirao dijelove grada, među ostalima Canongate i Leith.[3]
Za vladavine Jamesa V Edinburgh je bio sjedište ne samo kraljevskog dvora, već i njegovog tajnog savjeta, parlamenta i suda, kog je upravo on usnovao 1532. U to vrijeme bogati feudalci počeli graditi kuće po ulici Canongate, ali ne više drvene, već puno solidnije od kamena.[3]
Između 1500. - 1640. porastao je broj edimburških stanovnika, jer je grad kao prijestolnica imao monopol u trgovini sa inozemstvom, a porastao je i broj dvorske administracije. 1579. Mladi kralj James VI (od 1603. i Engleski kralj James I) izgradio je dvor na Holyroodu. Taj urbani dvorac otvorio je Edinburgh evropskim kulturnim uticajima, ali i aristokratskom nasilju u borbi za poziciju na dvoru. Izbijale su brojne svađe, ubojstva i pravi mali ulični ratovi između suparničkih plemićkih bandi. James VI nije zaboravio na obrazovanje, pa je 1582. izdao povelju kojom je poticao izgradnju objekata za učenje humanizma, filozofije, teologije, medicine i prava. To je potaknulo otvaranje koledža sljedeće godine iz kojeg je kasnije izrastao Univerzitet.[3]
Nakon 1603. kad je James VI stupio na engleski tron i otišao na jug, Edinburgh je izgubio svoj dotadašnji politički i kulturni značaj. Iako je i nadalje rastao, na prijelazu iz 16. do kraja 17. vijeka, stanovništvo grada se učetverostručilo i doseglo brojku od oko 50.000 stanovnika.[3] U to vrijeme 1605. otvorena je prva ženska škola - Mary Erskine, a nakon tog je 1628. zlatar, financijer i filantrop George Heriot započeo izgradnju druge škole koja danas nosi njegovo ime. Tad se započela graditi i palača parlamenta, na mjestu groblja sv. Gilesa, koja je dovršena - 1639. i bila sjedište škotskog parlamenta sve do njegova ukidanja 1707.[3]
Do sredine 17. vijeka, područje oko Katedrale sv Gilesa postalo je centar prijestolnice. Odmah nešto zapadnije od nje stajao je - Tolbooth, građevina koja je imala višestruku namjenu, kao gradska vijećnica, zatvor i mjesto egzekucija. Na jugu se nalazila palača parlamenta i zgrada suda.[3]
Krajem 17. vijek neke od škotskih tradicionalnih trgovačkih ruta po Baltiku i Francuskoj počele su propadati, pa je krajem tog vijeka Engleska, po prvi put postala glavni škotski trgovinski partner. U to vrijeme osnovana je kompanija, čiji je cilj bio osnivanje škotske kolonije na panamskoj prevlaci kod Dariena, koja nije uspjela u svojim namjerama.
Velika promjena za grad dogodila se 1707. kad je u u podrumu na Trgu Parlamenta potpisan Zakon o Uniji sa Engleskom jer je Edinburgh izgubio svoj politički značaj i ostao bez parlamenta i vlade, iako je i nadalje bio administrativni centar.[3]
Mogućnosti za povećanu trgovinu na britanskom zajedničkom tržištu od tadašnjih sedam milijuna ljudi, nije se odrazila na Edinburgh jer nije imao adekvatnu proizvodnju. Ipak je u prvoj polovici 18. vijeka, udvostručio broj svojih stanovnika, jer su se brojni nezaposleni sa sjevera selili u Edinburgh.[3]
Unatoč prenatrpanosti Starog grada, nakon ujedinjenja - uslijedio je val obnove i podizanja novih građevina unutar njegovih zidina. Velik dio Parlamentarnog trga, koji je teško oštećen u požaru 1700., obnovljen je 1715. Nova stambena krila dvora izgrađena u Lawnmarketu 1720-ih. Prva bolnica otvorena je 1729. a nakon tog dograđena 1748. Tek nakon izgradnje Sjevernog mosta 1772. grad se počeo širiti izvan bedema.[3]
Nekoliko dekada ranije - 1720-ih, grad je reformirao svoj Univerzitet po sistemu fakultetske nastave, pa je 1726. pokrenut - Medicinski fakultet kao nezavisna institucija.
Ova promjena omogućila je gradu intelektualni i kulturni prosperitet poznat kao škotsko prosvjeteljstvo, kad je dao veliki doprinos poznat u svjetskim razmjerima. David Hume je shvatio da se ništa ne događa bez uzroka, Adam Smith spoznao prednosti podjele rada, a Adam Ferguson opasnost od otuđenja u takvom radnom procesu, William Robertson (koji je napisao veliki rad o historiji Škotske i prvu historiju Amerike) shvatio da faktori okoline utiču na ekonomsku historiju, Joseph Black otkrio princip latentne topline, a geolog James Hutton enormnu starost zemlje.[3]
Edinburgh je 1768. bio rodno mjesto Enciklopedije Britannice, koju su osmislili Andrew Bell i Colin Macfarquhar; njeno prvo izdanje uredio je uglavnom William Smellie. Enciklopedija je Prvih devet izdanja enciklopedije objavljena su u Edinburghu.[3]
Krajem 18. vijek, svi oni koji su si mogli priuštiti kuću u Novom gradu napustili su Stari grad. Po prvi put u pet vijekova, Edinburgh je postao grad socijalne segregacije. Uticaj francuske revolucije na gradsku intelektualnu elitu, bio je negativan - jer je postala autoritarna i duboko sumnjičava prema svim radikalnim promjenama. U prve tri dekade 19. vijek, Edinburgh i dalje dominirao britanskom literaturom, na čelu sa Walterom Scottom, pionirom historijskog romana, ali je negdje s početkom vladavine kraljice Viktorije 1837. taj položaj izgubio.[3]
Tempo socijalne segregacije usporen je 1833. jer je Gradsko vijeće, koje je sponzoriralo izgradnju Novog grada - bankrotiralo.[3]
Od oko 1830. do Prvoga svjetskog rata, Edinburgh se razvio u industrijski centar. Ogroman porast gradskog proleterijata, imao je za posljedicu probleme prenaseljenosti, pothranjenosti i čestih epidemija. To su bile destilerije, pekare, štamparije, pivovare, tvornice žice, kočija i strojeva za brojne tvornice papira niklih uz rijeke Water of Leith i Esk. Pogoni kemijske, farmaceutske i gumarske industrija niknuli su kasnije.[3]
Do 1850-ih dijelovi Staroga grada postali su ozloglašeni zbog prenaseljenosti i nedostatka sanitarija.[3]
Prvi pokušaj revitalizacije Starog grada zbio se 1890., kad je Patrick Geddes, polimat i pionir urbanizma, pokušao privući natrag pripadnike srednje klase da žive u njemu pa je podigao naselje - Ramsay Gardens. Kuće u njemu bile su mješavina tipične engleske kuće i škotskog baronskog stila.[3]
Period od 1920-ih do 1930-ih zove se i renesansa škotske kulture, to je bilo doba kad su patriotski nastrojeni književnici na čelu sa pjesnikom Hugh MacDiarmidom željeli dijalekt Lowlandsa oživiti i etablirati kao Škotski jezik. Pokret je ponovo oživio 1960-ih, kad je narasla svjest o škotskoj individualnosti.[3]
Nakon Drugog svjetskog rata Edinburgh je doživio ekspanziju visokog obrazovanja. Univerzitet u Edinburghu se od kasnih 1920-ih nadalje etablirao kao svjetski lider u području naprednih istraživanja poput medicine i kirurgije, elektronike i umjetne inteligencije.[3]
Grad je doživio i ekspanizuju kulturnog života, nakon osnivanja Edinburgškog međunarodnog festivala - 1947. pa su osnovane i pokrenute brojne institucije poput teatra Traverse, Škotske nacionalne galerije moderne umjetnosti, Galerije Demarco, Škotskog baroknog ansambla. Tad je restauracijom pretvorena dotadašnja kapela Ease u koncertnu dvoranu koja je dom Škotskog komornog orkestra.[3]
Formiranjem novog Škotskog parlamenta i vlade 1999. godine, grad je povratio svoju ulogu političkog sjedišta Škotske.
Stanovnici Edinburgha bili su vrlo vatreni i skloni bunama, naročito oko religijskih pitanja, tako je vatreni protestantski propovjednik John Knox pokušao 1561. provaliti u privatnu kapelu u Palači Holyrood, u kojoj je kraljica Mary (1542. -1567.) koja se tek vratila iz Francuske, prisustvovala rimokatoličkoj misi.[3] Još veći neredi izbili su 1637. u Katedrali sv Gilesa u znak protesta protiv nove liturgije, oni su izazvali škotsku bunu protiv Charlesa I. kao uvod u Ratove tri kraljevstva i Engleski građanski rat, koji je zahvatio cijelu Britaniju, i završio Charlesovim pogubljenjem. Grad je bio poprište i potpuno neočekivanih provala bijesa, tako je 1736. gotovo izgubio status kraljevskog grada nakon linča nad Johnom Porteousom kapetanom gradske straže.[3]
Znamenitosti
uredi| Stari i Novi grad Edinburgh | |
|---|---|
 Svjetska baština – UNESCO | |
 | |
 Ujedinjeno Kraljevstvo | |
| Registriran: | 1995. (19. zasjedanje) |
| Vrsta: | Kulturno dobro |
| Mjerilo: | ii, iv |
| Ugroženost: | no |
| Referenca: | UNESCO |
Stari grad (Old Town)
Najimpresivniji spomenik Staroga grada je Edinburški zamak, podignut na bazaltnoj stijeni Castle Rock koja sa svojih 135 metara, dominira gradom. Arheološka istraživanja su pokazala da je Castle Rock bio naseljen već od 3. milenija pne., a ne kao što se donedavno mislilo tek od 6. vijeka.[3] Prvi dokumentirani zapisi o njemu kao kraljevskom zamku potječu iz vremena vladavine kralja Malcolma III (1058. - 1093.), ali je nakon tog često rušen i obnavljan, tako da u njemu ima vrlo malo detalja nastalih prije vladavine Jamesa IV (1488. - 1513.). Mala kapela sv Margarete (najstariji objekt u zamku), posvećena ženi kralja Malcolma III, na najvišoj točki stijene, vjerojatno datira iz doba vladavine njenog najmlađeg sina Davida I (1124. - 1153.).[3]
U vijekovima koji su protekli između osnivanja Starog grada i početka izgradnje Novog grada, Edinburgh se polako spuštao u dolinu preko južnih obronaka. Ispočetka su se sve njegove trgovine nalazile duž High Streeta. Do 1330-ih niknula je i druga paralelna ulica - Cowgate (ona se ispočetka zvala Southgate) izgrađena na nižoj razini, ispod strme padine prema jugu. Na pola puta niz Cowgate stajao je Kraljev Zid, prvi poznati bedem Starog grada, podignut sredinom 15. vijeka. Na zapadnom kraju Cowgate, nalazi se Grassmarket sagrađen u sjeni Castle Rocka, on je 17. vijeku bio glavni stočni sajam i mjesto za izvršenje javnih pogubljenja. Tadašnji Edinburgh bio je grad podjeljen na dva dijela, a strme padine između dviju glavnih ulica bile su uvijek teške za uspon.
Srce Staroga grada je Royal Mile, splet ulica koji počinje od parka Edinburškog zamka i spušta se do Palače Holyrood na istoku. To su nekoliko ulica srednjovjekovnog porijekla; Castle Hill, Lawnmarket (gdje su seljaci prodavali svoju robu), High Street i Canongate (nazvana po augustinskim redovnicima).
Nekoliko važnih građevina leži na Royal Milu, u samom centru je Katedrala sv Gilesa (High Kirk of Edinburgh) to je bazilika sa kasno gotičkim brodom i veličanstvenim zvonikom iz 15. vijeka, na vrhu kojeg je otvorena kupola u obliku krune koju nosi osam kontrafora. Nažalost dobar dio njezinog kamenog eksterijera upropašten je lošom restauracijom izvedenom u 19. vijeku.
Iza katedrale, na Trgu Parlamenta, nalazi se stara Palača parlamenta, podignuta između 1632 i 1639.
Daleko od gužve Gornjeg grada, na donjem kraju Royal Mile, leži augustinska Opatija Holyrood, osnovana 1128., obnovljena oko 1220. Pored nje leži Palača Holyrood, čije su prvo krilo u 16. vijeku, podigli francuski i škotski zidari. Danas je službena rezidencija britanskih monarha u Škotskoj. Nasuprot njoj na ulici Holyrood leži kompleks novog škotskog parlamenta, koji je službeno otvoren u oktobru 2004.
Kako je prostor Starog grada bio vrlo mali, svega 57 hektara, stanovnici su bili prisiljeni graditi visoke kuće, naročito nakon velikog povećanja stanovništva tokom 16. i 17. vijeka. Stari grad je tek nakon 1600. dobio svoje današnje karakteristične tornjeve od 6, 10, pa čak i 12 katova, i uske uličice u koje ne dopire danje svijetlo.
Čitav niz vjekova prepreka za širenje grada prema sjeveru bilo jezero - North Loch i močvara pored njega u kotlini ispod stijene Castle Rock. To umjetno jezero stvoreno je za vladavine Jamesa II radi odbrane bedema. Čak i kad je isušeno kotlina je ostala nepremostiva prepreka sve do 1772. kad je izgrađen 21 metara visoki i 344 metara dug - Sjeverni most. Današnji most od čelika podignut je 1895.[3] Novi grad
Leži nekih 180 metara sjeverno od Castle Rocka, preko doline koja je danas Park Princes Street, to je kvart koji je planiran i izgrađen u uzastopnim fazama između 1767. i 1833. u duhu neoklasicizma.
Gradsko vijeće Edinburgha je 1767. odobrilo planove arhitekta Jamesa Craiga za izgradnju Novog grada kao prigradskog rezidencijalnog kvarta, za imućne građane. On je osmislio rešetku od 5 x 7 ulica, koje su završavale velikim trgovima. Crkva sv. Georgija (St. George) na zapadu i crkva sv. Andrije (St. Andrew) na istoku, markirale su granice tog kvarta. Kad je podignut - Novi grad namjerno nije imao trgovina i mjesta za zabavu, jer je trebao osigurati svojim stanovnicima privatnost i otmjenost, a pretrpani Stari grad je i nadalje trebao ostati trgovačko - poslovni centar. Te planove poremetio je dolazak željeznice, tad su se stambene zgrade u ulici Princes, postepeno pretvorile u hotele i trgovine, pa je ona danas glavna trgovačka ulica u gradu
Arhitekt Robert Adam uredio je Trg Charlotte u neoklasicističkom stilu, na njemu se nalazi rezidencija škotskog premijera, Bute House. Sredinom 19. vijeka u tom kvartu je podignuta Škotska nacionalna galerija i Kraljevska škotska akademija iznad nasipa nekadašnjeg močvarnog kanala.
Obrazovanje
urediUniverzitet u Edinburghu osnovan 1583. je najveći gradski univerzitet, velikog međunarodnog ugleda.[3]
Pored njega u gradu djeluje i Univerzitet Heriot-Watt, koji datira iz najranijih dana industrijske revolucije, on je bio jedna od prvih novih britanskih visokoškolskih ustanova posvećena tehnologiji. Danas je njegov najveći dio prebačen u satelitski kampus izvan centra grada - Riccarton. Univerzitet Napier, osnovan 1964. godine kao Napier koledž, dobio je univerzitetski status 1992. Jewel i Esk Valley koledž ima čitav niz strukovnih kolegija. Edinburški umjetnički koledž nudi kolegije iz likovne umjetnosti, dizajna i arhitektura.[3]
Kultura
urediGlavna kulturna institucija u gradu su Škotske nacionalne galerije, muzejski karlel u kom su Škotska nacionalna galerija (stari majstori), Škotska nacionalna galerija portreta i Škotska nacionalna galerija moderne umjetnosti. Druga velika institucija su Nacionalni muzeji Škotske, u sklopu kojih rade prirodoslovni Kraljevski muzej (Royal Museum), historijski Muzej Škotske (Museum of Scotland), Nacionalni ratni muzej (National War Museum) on se nalazi u Edinburškom zamku i Muzej letenja koji se nalazi 30 km od centra grada.[3]
Edinburgh je dom Škotskog nacionalnog kraljevskog orkestra, koji koncertrira u Dvorani Usher. Grad ima tri veća teatra od kojih je najpoznatiji - Traverse, po svojoj nekonvecionalnosti i suvremenosti. Edinburgh je poznat po svom obnovljenom Teatarskom festivalu, koji djeluje od 1892.
Privreda
urediSuvremeni Edinburgh je kao što je to bio u 18. vijeku, grad uslužnih djelatnosti. Manje od jedne desetine njegovih zaposlenih radi u proizvodnom sektoru, dok u sektoru usluga radi gotovo sedam osmina svih zaposlenih. Stare industrije koje su egzistirale prije Drugog svjetskog rata pivovare, pekare i štamparije ne postoje više. Danas se većina zaposlenih bavi električnim i elektroničkim inženjeringom i istraživanjima, od kojih je dosta vezano uz odbranu. Puno istraživalačkih centara vezano je uz Univerzitet koji je postao najveći poslodavac. Glavne uslužne djelatnosti su javna uprava, pravo, medicina, [[financije|financijske usluge, obrazovanje i turizam.[3]
Edinburgh je nakon Londona najveća turistička destinacija Ujedinjenog Kraljevstva.[3]
Edinburgh je već dugo važan centar financijskih i pravnih usluga. Edimburške banke financirale su dobar dio razvoja zapada Sjedinjenih Američkih Država podizanje; rančeva, željezničkih pruga, eksploataciju drva i ruda, pa i danas imaju koristi od toga. Kao centar Škotske pravnog sistema, Edinburgh doživljava procvat advokatura, jer je to nakon bankarstva najbolje plaćeni posao.[3]
U gradu se nalazi veliki Međunarodni konferencijski centar, izgrađen 1995, koji dobro posluje.[3]
Transport
urediGrad je odlično povezan željeznicom i autoputevima sa ostalim britanskim gradovima. Nema metro ali ima tramvaj i autobuse koji služe za javni transport.
Iz luke Leith koja se nalazi oko 50 km od otvorenog mora, se još uvijek izvozi ugljen, whisky i metal, a uvozi hrana, žito i vuna. Luka je temeljito modernizirana 1970-ih, ali ima sve manje prometa, pa se sve više pretvara u stambenu zonu. Iz luke Rosyth plove trajekti za Belgiju.[3]
Edinburgh ima aerodrom (IATA: EDI, ICAO: EGPH) kod Inglistona (9 km od centra) sa vezama prema svim većim britanskim i svjetskim aerodromima.
Gradovi prijatelji
urediEdinburgh ima ugovore o prijateljstvu sa slijedećim gradovima;
Sport
urediU Edinburghu djeluju dva nogometna kluba, Heart of Midlothian (protestantski) i Hibernian (katolički), koji igraju u škotskoj prvoj ligi. U gradu djeluju i ragbi klub Edinburgh Rugby, hokejaški klub Edinburgh Capitals, Škotska kriket reprezentacija, bejzbol klub Edinburgh Diamond Devils.
U Edinburghu su održana i mnoga važna sportska natkecanja poput Univerzijade, poznant je i Edinburški maraton koji se održava od 2003.
Poznati sugrađani
uredi
|
|
Izvori
uredi- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „United Kingdom: Urban Areas” (engleski). City population. Pristupljeno 19. 12. 2014.
- ↑ „United Kingdom: Urban Areas” (engleski). City population. Pristupljeno 08. 12. 2014.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 3,23 3,24 3,25 3,26 3,27 3,28 3,29 3,30 3,31 3,32 3,33 3,34 3,35 3,36 3,37 3,38 3,39 3,40 3,41 3,42 3,43 3,44 3,45 3,46 „Edinburgh” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 20. 12. 2014.
- ↑ „Old and New Towns of Edinburgh” (engleski). Unesco. Pristupljeno 20. 12. 2014.
- ↑ „Royal Botanic Gardens Edinburgh climate”. Met Office. Pristupljeno 19. 12. 2014.
