Bihaćka Republika

Bihaćka republika je bila prostrana partizanska slobodna teritorija nastala nakon bihaćke operacije i oslobođenja Bihaća 4. novembra 1942. godine, spajanjem oslobođenih teritorija Bosanske krajine i susednih oblasti Hrvatske.

Bihaćka republika krajem 1942. godine.

Bihać je od početka novembra 1942. do kraja januara 1943. bio centar slobodne jugoslovenske teritorije koja se prostirala se od prilaza Karlovcu i Zagrebu, do reke Bosne i Neretve, zahvatajući oko 50.000 km².

Razvitak narodnooslobodilačkog pokreta, dostigao je na ovoj teritoriji najviši stepen. Tu su u novembru 1942. formirane prve divizije i korpusi NOVJ čija je dejstva usperavao Vrhovni štab.

Teritorija Bihaćke republike bila je poprište velike zimske operacije Weiss, poznate kao četvrta neprijateljska ofanziva, koju su početkom 1943. godine vodile udružene okupatorsko-kvinsliške snage.

Stvaranje

Partizani u oslobođenom Bihaću.

Veliki narodni zbor povodom oslobođenja Bihaća 1942.

Prodorom proleterskih brigada u Zapadnu Bosnu, na zapad Jugoslavije se prebacilo težište ustaničkih borbi. Od sredine 1942. godine vođene su teške borbe za Livno, borbe za Jajce, napad NOVJ na Bosanski Novi novembra 1942. i napad NOVJ na Sanski Most decembra 1942. godine.

Oslobođenjem Bihaća 4. novembra 1942. godine i spajanjem slobodnih teritorija Bosanske krajine i susednih oblasti Hrvatske, stvorena je prostrana Bihaćka republika. Bihać je od početka novembra do kraja januara 1943. bio sedište Vrhovnog štaba NOV i POJ i centar slobodne jugoslovenske teritorije.

Ofanzivnim dejstvom NOVJ, posebno u srednjoj Bosni, ova slobodna teritorija je proširivana do sredine januara 1943. godine. Prostirala se od prilaza Karlovcu i Zagrebu, do reke Bosne i Neretve i zahvatala je oko 50.000 km².

Unutarnje uređenje

Onivanjem Privremenog upravnog odseka pri Vrhovnom štabu, 22. oktobra, koji je trebao da usmerava rad NO odbora i vojno-teritorijalnih organa, a zatim Izvršnog odbora AVNOJ-a. 26/27. novembra 1942., na ovoj tertoriji je bio izgrađen jedinstven sistem vlasti. Na teritoriji 30 srezova sprovedeni su izbori za mesne, opštinske i sreske, a u nekim krajevima i okružne narodnooslobodilačke odbore — komandi mesta i komandi područja.

Na inicijativu Izvršnog odbora AVNOJ-a razvijena je politička, privredna i prosveta aktivnost. Podstaknut je razvoj proizvodnje, organizovanja razmena i saobraćaj, sprovedena kampanja prikupljanja dobrovoljnih priloga naroda za snabdevanje vojnih jedinica, akcija otvaranja osnovnih škola i drugih oblika prosvećivanja naroda, odnovano je Pozorište narodnog oslobođenja, unapređena zdravstvena služba i razni oblici socijalne zaštite (zbrinjavanje izbeglica, osnivanje domova za nezbrinutu decu i dr.). Pored ovih aktivnosti NOO i KPJ je radila na razvijanju antifašističke organizacije žena i omladine. Održani su osnovačka konferencija AFŽ Jugoslavije u Bosanskom Petrovcu od 6. do 8. decembra i osnivački kongres USAOJ-a u Bihaću, od 27. do 29. decembra 1942. godine.

Međunarodni odjek

U Američkoj štampi izišle vesti o ustavotvornoj Skupštini i obrazovanju vlade u Bihaću. Čak iz Moskve prenose pozdrave Bihaćke Vlade upućene šefovima stranih vlada. Javite ima li osnova ovim vestima.

– Zahtev predsedništva izbegličke jugoslovenske vlade od 17. decembra 1942. Draži Mihailoviću za proveru podataka o formiranju AVNOJ-a

Kao izraz izvojevanih pobeda u ratu protiv okupatora i domaćih kolaboracionista i stepena razvitka NOP-a, Bihaćka republika je uticala na jačanje međunarodnog položaja NOP-a. Nastala je u doba prelomnih bitaka na sovjetsko-nemačkom frontu i na frontu u Africi, ona je pobudila zanimanje sila Osovine i sila antihitlerovske koalicije.

Operacija protiv Bihaćke republike

Ulazak nemačkih trupa u Bihać 29. januara 1943.

Računajući s mogućnošću skore invazije anglo-američkih trupa na evropsko Sredozemlje i pre svega na Balkan, Hitler je smatrao da bi NOV mogla da ugrozi odbranu Balkana. Zato je doneo odluku o zimskim operacijama Vajs (Weiss) za uništenje „Titove države“ kako je sam nazivao oslobođenu tritoriju s centrom u Bihaću. Sa istog stanovišta poraslo je i zanimanje za događaje u Jugoslaviji kod vlada antihitlerovske koalicije. To de pokazalo, u pojačanom nastojanju britanske vlade da odvrati četnike Draže Mihailovića od saradnje sa okupatorom i s druge strane, u njenoj odluci da stupi u kontakt sa Vrhovnim štabom NOV i POJ.

Oslanjajući se na izbvojevane pobede i stepen razvitka NOP-a, u vreme Bihaćke republike, CK KPJ, još odlučnije kreće u borbu za mađunarodno priznanje NOP-a, što je bilo izraženo i osnovanjem AVNOJ-a i posebno prvom notom koju su Izvršni odbor AVNOJ-a i Vrhovni štab NOV i POJ uputili vladama sila antifašističke koalicije iz Bihaća januara 1943. godine. U toj noti su otvoreno postavili pitanje izdajničke aktivnosti vlade Kraljevine Jugoslavije u izbeglištvu.

Literatura

• BIHAĆKA REPUBLIKA, knjiga I - ZBORNIK ČLANAKA. Bihać: Muzeja Avnoja i Pounja. 1965. 
• BIHAĆKA REPUBLIKA, knjiga II - ZBORNIK DOKUMENATA. Bihać: Muzeja Avnoja i Pounja. 1965. 
• P. Kačavenda, Razvoj i aktivnost narodne vlasti na velikoj oslobođenoj teritoriji Jugolvije u drugoj polovini 1942, Istorija radničkog pokreta, Zbornik radova, Beograd 1968, 5, str 339—433;
• Prvo zasedanje AVNOJ-a, Zbornik radova, Bihać 1968.
• Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, knjiga 1 – Vojnoistorijski institut, Beograd 1957

Povezano

• Bihaćka operacija
• AVNOJ
• Užička Republika