Aberdeen

Aberdeen (škotsko-gelski: Obar Dheathain) je grad na istoku Škotske od 195,021 stanovnika u užem centru, a sa svojih 227,130 stanovnika u metropolskom području je treći po veličini grad škotske. On je komercijalni centar i najveća luka sjeveroistočne Škotske. Danas ga zovu "Naftnom prijestolnicom Evrope", jer je 1970-ih postao centar za ekspolataciju nafte iz Sjevernog mora.

Aberdeen Obar Dheathain
Panorama grada i njegove luke Panorama grada i njegove luke
Zastava Grb
Koordinate: 57°9′N 2°6′W
Država	Ujedinjeno Kraljevstvo
Sastavna država	Škotska
Područni savjet	Gradsko vijeće Aberdena
Površina
- Urbano područje	56.46 km²
- Područje utjecaja	186 km²
Stanovništvo (2011.)
- Urbano područje	195,021
- Urbana gustoća	3,454.1
- Područje utjecaja	227,130
- Gustoća područja utjecaja	1,221.1
Vremenska zona	UTC 0 (UTC)
Poštanski broj	AB10-AB13 (djelomično), AB15, AB16, AB21-AB25
Pozivni broj	01224
Karta
Aberdeen

Aberdeen je i administrativni centar područnih vijeća (council area) i namjesništava (lieutenancy area) - Aberden i Aberdeenshire.

Geografske karakteristike

Aberdeen leži na ušću rijeka Dee i Don u Sjeverno more.

Historija

Aberdeen je nastao od dva razdvojena grada, Starog Aberdeena na ušću reke Don i Novog Aberdeena, koji je bio ribarsko i trgovačko naselje na ušću Denberna u estuarij Dia. Najranija povelja je iz 1179. od kralja Wilijama I od Škotske. Robert Bruce je velikom poveljom iz 1319. omogućio da Aberdeen postane finansijski nezavisna zajednica. Građani Aberdeena su bili zahvalni Robertu Bruceu, pa su ga sakrivali kad je bio progonjen, a i pomogli su mu u borbi protiv Engleza. Aberdeenu je dao i obližnju šumu Stoket. Engleski kralj Edward III je spalio grad 1336. Aberdeen je brzo ponovo izgrađen i zvao se Novi Aberdeen. Vekovima je grad bio na udaru okolnih plemića i zato je bio jako utvrđen. Za vreme Škotskog građanskog rata 1644.- 1647. obe strane su pljačkale grad. Posle bitke kod Aberdeena 1644. opljačkali su ga rojalisti. Kuga je izbila 1647 i četvrtina stanovništva je poglegla kugi.

U 18. vijeku sagrađena je nova gradska skupština, ukrašena mramornim kaminima iz Holandije. U 19. vijeku Aberdeen je značajno napredovao. Postao je značajan zbog brodogradnje i ribarstva, pa je luka bitno proširena i izgrađena. Zbog velikih građevinskih zahvata grad je 1817. dospeo na ivicu bankrotstva. Ali nakon napoleonskih ratova usledilo je razdoblje opšteg ekonomskog oporavka. Ulična rasveta popravlja se 1824. upotrebom plina, a vodoopskrba 1830. Zatvorena kanalizacija je izvedena 1865. Oko 1901. grad je imao 153.000 stanovnika.

Industrija i istorija industrije

Aberdeen je jedan od najprosperitetnijih gradova Škotske. Dugo je bio poznat po jako trajnom sivom granitu, koji se seče već 300 godina. Izvozi se u sve krajeve sveta. Delovi parlamenta u Londonu i poznatih mostova bili su od toga granita. Kamenolom granita je prestao sa radom 1971. Ribolov je postao glavna grana i zbog unapređenja postojećih tehnologija donosio je sve veću zaradu. Međutim preveliki ulov i zagađenje luke naftnim brodovima smanjio je količinu ribe. Aberdeen je ipak ostao značajna ribarska luka, ali sada severnije luke pretiču Aberdeen u ribolovu. Rovetov istraživački institut je svetski poznat po izučavanjima hrane. Aberdeen je dosad imao tri nosioca Nobelove nagrade i ima veliku koncentraciju naučnika u oblasti biloških nauka. Vodeće industrije pre 1970. poticale su iz 18. veka, a to su bile prerada vune, pamuka i konoplje. Industrija papira je jedna od najstarijih, a započela je radom 1694. Dve velike fabrike papira su zatvorene 2001. i 2005. Aberdeen je bio poznat po brodogradnji, a poslednje veliko brodogradilište zatvoreno je kasnih osamdesetih.

Otkrićem rezervi nafte u Severnom moru Aberdeen je postao centar evropske naftne industrije. Aberdeenova luka je posluživala velike naftne platforme. Oko pola miliona zaposlenih je u i oko Aberdeena zaposleno u energetskom sektoru. Mnogo ljudi je 1988. stradalo u nesreći na jednoj naftnoj platformi.

Obrazovanje, i arhitektura

Prvi univerziteti su osnovani 1495. i 1593. To su bili Kings koledž i Marišal koledž. Sadašnji univerzitet u Aberdeenu stvoren je spajanjem ta dva koledža 1860.

Marišal Koledž, otvoren 1905., predstavlja posle Eskorijala drugu najveću granitnu zgradu na svetu. Gradska skupština je građena u francusko-škotskom gotičkom stilu i predstavlja jednu od najveličanstvenijih granitnih građevina u Škotskoj.

Gradovi pobratimi

• Bjelorusija - Gomel (1990)
• Norveška - Stavanger (1990)
• Zimbabve - Bulavajo (1986)
• Francuska - Clermont-Ferrand (1983)
• Njemačka - Regensburg (1955)

Vanjske veze

Aberdeen na Wikimedijinoj ostavi

• Aberdeen City Council Arhivirano 2005-10-29 na Wayback Machine-u
• Aberdeen Facts
• Guide to Aberdeen and Aberdeenshire
• Aberdeen Built Ships Arhivirano 2007-12-21 na Wayback Machine-u
• The World Festival of Youth Arts - based in Aberdeen
• A brief history of Aberdeen Arhivirano 2010-12-24 na Wayback Machine-u