Tertenia

Tertenia
Nùmene ufitziale:	Tertenia
Istadu:	Itàlia
Regione:	Sardigna
Provìntzia:	Ogiastra (OG)
Ladiore:	39° 42' 0 Nord
Longhiore:	9° 35' 0" Est
Artiore:	129 m. subra su mare
Tirada:	117,77 km²
Populatzione:	3.783 32,1 biv./km²
Comunes lacanantes:	Cardedu, Gàiru, Iersu, Lanusè, Loceri, Osini, Ulassa
Còdighe postale:	08047
Prefissu telefònicu:	0782
Còdighe istat:	091089
Còdighe catastale:	L140
Bividores:	terteniesos
Patronu:  - Santu  - Die	Santu Serbestianu 20 Jannarzu
Giassu web:	www.comunetertenia.it

Tertenìa est una bidda de 3.726 abitantes de sa Provìntzia de s'Ogiastra. S'agatat a is pees de su monte Tacu Mannu in sa badde de su riu de Cirra a 130 metros subra su mare, giughet unu territòriu de 177,17 Km^2. Su territòriu suu arribat a su mare peroe sa bidda non godet sa bida de su mare pro ite ca b'at sa serra de sa Piodadi chi dda dibidet de sa marina chi si narat Sàrrala. Is montes prus artos sunt su Monti de Ferru (875m) e su Monti Arbu (811m) a is pees de su cale b'at su notu padente de su Crabiolu, is rios prus importantes sunt su riu Mannu o riu de Cirra e su riu de Corongiu. Tertenìa allacanat cun is biddas de: Cardedu, Gàiru, Iersu, Lanusè, Loceri, Osini ,Ulassa e Biddeputzi

Istòria

Tertenia dae atesu

Is primas rastas de insediamentos umanos in su territòriu de Tertenìa sunt de su Neolitico. Is ritrovamentos de trastos, de buncones de stergios e àstulas de pedra cròbina in unas grutas in sa zona de Giuilea sunt is testimònias de su naradu (Cannas, 1989). Ma is rastas prus importantes sunt de su Eneolitico, sunt testimongios is 67 nuraghes ispainaos in totu su territòriu e is numerosas tumbas de Giigantes. Segundu Spano, unu de sos pagos istòricos chi faeddant de Tertenìa, su nòmene Tertenìa derivat dae su fenìciu Tzar, chi cheret nàrrere fortetza, pro ite sa bidda s'agatat in costa, segundu àteros istòricos, derivat dae "dardanos" o "tartanos" (àteru nòmene de sos trojanos). Segundu La Marmora, intra sos Sarcopitanos (abitantes de su Sarrabus) e sos Sulsitanos (abitantes de sa zona de Tortuelie) bi fiant sos Saralapenses, abitantes de Saralapis dae su cale derivat su nòmene Sàrrala (sa marina terteniesa). Custu est atzertau dae una còpia de carta de Tolomeo de su 1462 in sa cale s'agatat Sarala. Segundu sa traditzione de su logu in antis sa bidda fiat in sa marina e petzi a pustis de is incursiones de sos Vandalos e de sos moros est istada abbandonada dae sos abitantes suos chi aiant preferiu logos prus seguros a s'internu dae custas popolatziones sunt naschidas Tertenìa e Gàiru (segundu sa traditzione). Tertenìa in antis fiat in sa costa prus arta mutia Giuilea, abbandonada a pustis pro ite ca su terrinu no fiat istabile mansimu in s'jerru pro s'ispostare prus a jossu in ue s'agatat in die de oe.

Natura e territòriu

Su territòriu terteniesu est infustu dae su mare Tirrenu pro 12 km, chi andant dae capo Sferracavallo finas a Barisoni. In custas costas galu a tesu dae is flussos turìsticos mannos, agatat domo una fauna ecetzionale: astore pellegrinu (leporàrgiu), pugiones de mare (cormoranos e corbos marinos). Domo pro sa fauna terrestre sunt sos padentes de ilighes de su Monti de Ferru (875m) in ue bivent su sirbone, s'irbirru (martora), su gatu areste, sa perdighe sarda, s'abila reale e cussa de Bonelli. Sa vegetatzione de custu territòriu est cumpònnia dae suergios, ogiastros, silibbas, laueros, ilighes e chercos chi si bient dae su nivellu de mare a is cucuros de is montes prus artos, su sutta boscu est cumpònniu dae liones, issipire, chessa, sinneberu rubiu. S'ammentent intra is arbores de sa flora medas endemismos comente: Helichrysum saxtile, Seseli bocconii, Scrophularia trifoliata e Psoralea morisiana, Orchis brancifortii, Polygala sardoa, Cymbalaria equitriloba etc.

Artistas

Intra sos artistas terteniesos sunt de ammentare: Albino Manca, Armandino Demurtas, Giò Pisu, Gian Battista Loi, Ottavio Manca, Pierpaolo Loi, Tommaso Loi.

Usos e costùmenes

Tertenìa, a metade intra mare e monte cunservat cun orgogliu traditziones chi mustrant custa duplicidade de sa cultura de sa bidda. Sa coghina est sòbria ma saboria, sighit is istagiones e is tziclos de sa terra. Intra is produtos ammentamus is culurgiones, sa cordula, sa cocoi prena, is pardulas, sa petza a rustu, su pische a rustu, su pane pintau, e urtimu su famosu casu.

Is festas printzipales

Is festas printzipales de Tertenìa sunt partende dae Ghennàrgiu:

• Santu Serbestianu (santu patronu de sa bidda) su 20 de Ghennàrgiu
• Corpus Domini in sa cale die si faghet sa protzessione a caddu
• Santu Perdu in su mese de Làmpadas
• Santa Sufia sa prima die de su mese de Cabudanni.

In s'istiu si faghent medas festas, intra custas sunt dae ammentare sa

• Sagra de sa berbeghe e
• su Biginau Antigu (in custas dies si aperint is domos antigas e totus sos artigianos, sos pastores e massajos mustrant comente fiat sa vida e is trabaglios in s'antigu).