Igrèsias

Custu artìculu est iscritu in sa grafia campidanesa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

logudoresu · LSC · nugoresu

Igrèsias
Nùmene ufitziale:	Iglesias
Istadu:	Itàlia
Regione:	Sardigna
Provìntzia:	Sulcis Igresiente (CI)
Ladiore:	39°19′0″ Nord
Longhiore:	8°32′0″ Est
Artiore:	200 m. subra su mare
Tirada:	206,275 km²
Populatzione:	27.493 31/12/2010 133,28 biv./km²
Apendìtzios:	Barega, Bindua, Corongiu, Masua, Monte Agruxiau, Monteponi, Nebida, San Benedetto, San Giovanni Miniera, Tanì
Comunes lacanantes:	Buggerru, Carbònia, Domusnoas, Frùmini Mayori, Gonnesa, Musei, Narcao, Siliqua (CA), Vallermosa (CA), Villacidro (VS), Villamassargia
Còdighe postale:	09016
Prefissu telefònicu:	0781
Còdighe istat:	107009
Còdighe catastale:	E281
Bividores:	iglesienti
Patronu:  - Santu  - Die	Santa Chiara 11 austu
Giassu web:	Giassu Istitutzionale

Igrèsias o Bidd'e Cresia est una citàdi de 27.773 abitàntis de sa Sardìnia sud-occidentàli, in su Sùlcis-Igresiènti. Est capu de lògu in pari cun Carbònia de sa provìntzia de su Sulcis Igresiente e seu obispali (diocesi de Igresias).

Sa Storia

Sa storia de Igresias est antìga meda, risalènti a tràcias preistòricas installàdas in su territòriu: is tracciàs prus antìgas de su insediamentu umànu risàlint a sa Cultura Neolitica de Santu Micheli de Ozieri, cun tùmbas a fossa, is famòsas Domus de Janas, in sa parti montuosa de Santu Benedetu.

Sìghint àtras tracias de frequentatziònis nuràgicas (ascantu Nuràghis is moi sciùsciàus funt presèntis in su tèrritoriu), e no màncant rèstus archeologicus de ceramicas feniciu-pùnicas.

In s’epoca Romana nci fìant medas frequentatziònis, subratotu po cantu pertocat is minièras de Argentu in su Territòriu.

Fòntis nant de Metalla, una bella citadi pèrdia, fròtzis in su confini tra Igresias e Frùmini Majori, logu principali de estratzioni mineraria in su Tèrritoriu.

In s’Artu Medioevu si funt pèrdias is tràcias urbànas, in sa prima mètadi.

De VIII Seculu d.C. funt torràdas a si biri tràcias cun sa Crèsia Bizantina de Santu Sàrbaroi, restauràda e recuperàda de pag'ora, est una testimonia de sa presentzia de s’esercitu de Bisantziu.

In su bàsciu Medioevu: in antis Villa di Chiesa (in latinu Villa Ecclesiae) in su domìniu pisànu e poi Iglesias cun sa dominatzioni de is Aragonesus in su VIV sèculu, sa citadi incumenzàt a tenni una certa importantzia de su XIII seculu a sutta sa dominayzioni de Pisa gràtzias a s’estratzioni de su carboni, da sa blenda (minerali de su zincu) e de sa galena minerali de prumbu e de ascàntus cantidàdis de prata.

Sa familia pisana de sa Gherardesca at fatu unu casteddu (cambiàu e restauràu cun is sèculus) e finantziendi po sa costrutzioni de ascàntu crèsias, sa prima fìat sa crèsia de Nostra Signora de Valverdi in su 1200; medas àtras crèsias fìant fàtas in is annus a sighi, tanti de determinài su nòmini de sa citadi. Su prus importanti de sa citadi est su Breve di Villa di Chiesa, su Codici prus antìgu de lèis de sa citadi, esistenti in sceti una copia de su 1327, perfetamenti allogàda e custodìda in s’Archìviu Storicu Comunali.

Is minieras

Igresias at conotu èpocas bònas e màlas in totu sa storia po curpa de s’economia sceti de is minieras. Is èpocas prus bònas po is minieras fìant in sa dominatzioni pisana e aragonèsi (sa testimonia fìat sa presentzia de una zecca aùndi si coniàt una moneda in mistùra de prata tzerriàda "Alfonsìnu"), in su dòminiu sàbaudu in sa segùnda metàdi de su XVIII sèculu, a sa fini de su XIX sèculu (Quintino Sella) fìat promodòri de s’estratzioni mineraria e s’est meresciu unu monumentu in in pratza manna de citadi), e in su bintenniu mussolinianu.

Est a nai ca in su sfrutamentu de is minièras po esigentzias de traballu e de trasportu de is mineràlis in is galleriàs, is ingenièris de cuss’edàdi ant inventàu s’escavadori a pàia o a cullèra e cust’inventu s’at spraxiu in totu su mundu, cumenti s’Autopaia de Montibècciu.

In su XXI sèculu, accabat po sempri sa richesa mineraria (pàgus minièras ancora in peis), Igresias est cunvertendisì in citadi turistica po mèritus de is attratziònis de epoca medievali.

Mèdas initziativas funt nàscias (cortèu medievali, tornèu de is balestrièris, partìdas a scacus vivèntis ecc..), e sa citadi est fadèndi de totu po assimbilài sempri de prus a cussa de settixetus annus fait.

In Ispannia nc’est una bidda ca si nàrat Iglesias chi est in is Asturias.

Riònis e cuartieris

A pustis de is cuatru cuartièris stòricus ca compònint su centru medievali de sa citàdi: Funtàna, Castèddu, Santa Chiara e Cuartieri de Mesu, funti atrus rionis modernus, Campu Pisanu, Campu Romanu, Col di Lana, Montecrèsia, Monte Fìgus, Montepòni, Palmàri, Serra Perdòsa, Sant’Antòi, Santu Sarbaròi, Serra Perdòsa, Vergine Maria.

Rìtus de Cida Santa

Meda suggestìvus funt is rìtus de sa cida de Pasca organitzàus de s’Arcicunfraternita de su Santu Monti.

Sa Cunfraternita est in bida de cincu sèculus cumenti nant is cronacas de su ‘600, si ligit ca su 16/06/1616 arribàt s’elevatziòni de su rangu de s’Arcicunfraternita.

S’atividàdi de cussa si manifèstat in tempus antìgus cumenti s’assistentzia de is cundannàus a morti e a is malàrius oi cun s’agiùdu de sa genti prus bisognosa ca funt a sòlus in sa sociedàdi.

Is ritus de Cida Santa no ant tèntiu meda cambius in totu custus sèculus e assimbìlant meda a cùssas antìgas, is pàgus novidadis funt essentziàlis.

Is "confràdis" ca fòrmant s’associatzioni fìant nòbilis e fìant de familias prus importàntis de sa citàdi.

Sa gerarchia interna de sa cunfraternita fìat cumpòsta de unu Cunservadòri, unu vice Cunservadòri, unu Tesorièri, unu Segretàriu e de su Sacrista Maggiori ca regolànt is atividàdis ca fìant dirètas e realitzàdas de su Corpu de is Cunfràris e "Germànus".

Sa bistimènta de cùstus ùrtimus in is ritus fìant de sigùru de ispiratzioni spanniola, fìat biàncu, longu fìntzas a is pèis e in conca tenìant unu capeddu cun sa visiera abasciàda aùndi si bidìant sceti dus stàmpus po is ògus.

Su Martis Santu si svòlgit sa Processiòni de "Is Misterus", si portant seti simulacrus ca arregòrdant sa passioni de Cristu, rappresèntant Gesù preghèndi in is òrtus de is olìas, sa catura, sa fragellatziòni, s’Ecce Homo, s’artziàda de su Calvàriu, sa Crocifissiòni e sa Maria Addolorada.

Is stàtuas funt portàdas in is spàllas de is "Baballòtis", funt sa figura de is ritus igresientis.

Su Mèrcuris Santu si benedìxit e si dònat a is fedelis ràmus de olìas ca addòbant sa statua de Gesù preghendi in sa processioni de is misterus.

Su giòbias Santu a merì su Santissimu Sacramentu si espònit in fòras.

A su solitu si vìsitant cùstas cappèllas de sa Repositzioni.

Po custu motìvu, antìga traditzioni, su Santu Monti bènit fata bessìri in sa processioni po fai custu atu de piedàdi e de fidi accumpangiàu de àtras cunfraternitas de sa citàdi (Santissimu Sacramentu de Santu Giusepi).

A custa processioni fàint parti pipìus e mannus cun sa traditzionali bistimènta de is baballòtis: custa bistimenta arregòrdat cussu de is antìgus fragellantis de su XIII seculu e fìant cun sa presentzia insoru is principalis momentus de fidi de sa citàdi. Fìant incapuciàus, cumènti a is Germanus de su Santu monti, sfilèndi in is arrùgas de sa parti becia de sa citàdi in arregolimèntu religiosu, a palas de su simulacru de sa Vergini Addoloràda.

Su tàmburu e is matràcas (cun cùssas mànnas ca obèrrint su cortèu) avvìsant àundi àndat su cortèu.

Su Cenàbada Santu est de siguru sa dì prùs spettacolàri de sa Cida Santa, is Germànus pònint a is tres de merì su crocifissu e cumèntzant is preparativus po sa processioni de su "Descènsu" a merì tradu in is arrùgas de su centru storicu cun làmpadas allùtas accanta de is mùrus, su cortèu cumènzat cun sa presentzia de "Is Vexillas" cun strumentus de sa Passioni de Cristu, poi tòcat a Santu Giuanni, a sa Maddalena, duus pipìus bistìus cun fògias de orienti accumpangiàus de is Obrieris de su Descensu ca funt is dus Germanus responsàbilis de sa depositziòni de su Crocifissu e de is detàllius organitzàtivus de custa processioni, poi pàssant "Is Varonis" ca ràppresentant is figùras de Giuseppi de Arimatèa e Nicodèmu accumpangiàus de duus sèrvus, poi tòcat a su baldachinu de Gesus mortu portàu in is pàlas de is fidelis, sa statua est a artesa de òmini, opera artistica de su XVII seculu.

A palas de su baldachinu cun Gesus mortu, sa statua de sa Addolorada scortàda de is componentis de s’Arcicunfraternita, a palas de cùssus sa cruxi manna de lina portada de is "Penitentis".

Corteu storicu medievali

Tra is vàrias manifestatziònis stòricas ca si svòlgint in Igresias, sa prus importanti est rappresentàda de su "Cortèu storicu medievali" ca si svòlgit in is arrùgas de sa citàdi mineraria su 13 de Aùstu.

Su corteu est un evèntu mera particolari e suggestivu po sa bellèsa de is bistimèntas medievalis indossàdas de medas partecipàntis.

Sa manifestatzioni si fàit in su centru de sa citàdi medievali in is arrùgas de su centru storicu, is partecipantis sfìlant accumpangiàus de is sònus de is tambùrus, de is clarìnas e de is evolutziònis de is sbandieradòris.

Is figurantis ca pàrtecipant a sa sfilàda funt circa 500 unidàdis e fàint parti de is cuatrus cuartieris storicus de sa citàdi de Igresias (Casteddu, Santa Chiara, Funtana, cun is balestreris e is ospitaleris de Santa Lucia e Cuartieri de Mesu) e a is associatziònis, corporatzionis e grupus storicus de sa citàdi (Grupu Storicu Ghibellina, Societàdi Balestreris Villa Ecclesiae, Associatzioni Balestreris Igresias, Grupu Storicu Musici Porta Sant’Antoi, Cumpangia de s’Arcu, Grupu Storicu Portas Antigas, Corporatzioni Bingiaiolus Contadinus Taberneris, sbandieradòris e acuilas Ghibellinas, Corporatzionis Traballadoris de Fossas, Saggitarii Vagantes, Sbandieradoris de Santu Guantinu de su Cuartieri Casteddu) e de àtrus sodalitzius e importantis Comunus toscanus cumenti Pisa, Lucca, San Sepolcro, Castiglion Fiorentino, Massa Marittima e meda àtrus.

Su Corteu Medievali nàsciu in su 1995 est stètiu organitzau de su Cuartieri Casteddu.

Su Corteu si ìspirat a sa amministratzioni Pisana in Villa di Chiesa (Igresias sec. XIV) e proponit a traversu de sa ricostrutzioni de is bistimentas, sa borghesìa, toscana ca bivìat in cittàdi, fìntzas a is tempus de su Conti Ugolinu de sa Gherardesca, icona storica de custa citàdi ca allògat una fidi toscana in s’urbanistica e in sa cultura cumenti si ìspirat a Su Corteu Storicu Medievali.

Est organitzau de sa S.Q.M.V.E. (Societàdi Cuartièris Medievalis Villa Di Chiesa) e su comunu de Igresias ca funt arrenèscius cun s’aportu fundamentali de is Grupus citadinus in costumini, a fai s’Istadi Igresienti unu apuntamentu cun sa Storia e su spetaculu unicu in cussu generi in totu sa Sardigna.

S’importantzia de su Cortèu at varcàu in confìnis regionàlis e immoi est un apuntamentu de livellu natzionali inserìu in tòtus is giassus web ca tràtant de turismu, cultura e traditzionis.

De ocannu is balestreris de su cuartieri de Funtana partècipant a sa primu editzioni de su torneu natzionali F.I.B.A.L (Federazioni Italiana Balestreris), in pari a is citàdis de Casteddu, Assisi e Norcia, no si pòdit negai ca su cuartieri at centràu un’obiettivu de primaria importantzia in sa scena natzionali.

Capu de logu de provincia

Su 12 de su mesi de ladàmini de su 2005, cun Delibera de su consillu Provinciali n. 21 (Determinatzioni de su Capu de logu, Atu de Statutu) in Igresias, in pari cun Carbonia, est stètia atribuìa sa califica de sa Provincia de Carbonia-Igresias, aundi tènint seu is membrus de su Consillu Provinciali.

Est a 200 mt. De artesa de su livellu de su mari e est atesu 8 km. de su litorali.

De su 2002 si est fata a sorri o "gemellada" cun sa bidda tedesca de Oberhausen.

Genti ca at fatu parti de sa citadi

• Antonio Maccioni, religiosu gesuita
• Giovanni Sensi, valdesi nasciu in Igresias, abruxiau in su fogu in Condove in su 1403 de s’Inquisitzioni Catolica
• Nicolò Canelles o Canyelles, nasciu in Igresias e fundadori in Casteddu in su 1566 de sa primu tipografia de sa Sardinnia ponendi s’arti tipografica, e pìscopu de Bosa in su 1577.
• Marisa Sannia, cantautora nascia in Igresias.
• Amedeo Modigliani, pitori famau, de giòvunu bivìat medas bortas in s'Albergu Leon dOro ca s’agatàt in sa Pratza de su Municipiu, in pari cun is familiaris.
• Foiso Fois, pitori, criticu de arti e sagista.
• Don Pietro Allori (1925-1985) Predi , M° di Cappella de sa Catedrali de Igresias.

Bibliografia

• Marco Tangheroni, La città dell'argento, ed Liguori, 1985

Sport

Sa citàdi est rapresentàda in su campionàu italianu de baseball in sa seria C1 Nazionali (a pustis de ai bìntu su campionàu de serie C2 regionàli in su 2008) de su Igresias Baseball e in su campionàu italiànu de softball de is Màscus, de su Igresias Softball ca giògàt in Serie A in su gironi A.

Po cantu pertocat sa pallavolo de is Màscus est rapresentada de sa Comer Volley Igresias ca mìlitat in su campionau de B2 de is Màscus est in sa seria D, e de sa Volley Futura Igresias in primu Divisioni.

In serie C de is Fèmminas invecis de sa Tecnochem Volley Igresias e in serie D Volley Futira Igresias.

Po cantu pertocat su calciu, sa Monteponi Igresias.

Gemellagius

• Oberhausen, Germania de su 2002
• Pisa, Italia de su 2009