Мелик-шах I
Абуль-Фатх Джалал ад-Дин Мелик-шах ибн Алп-Арслан (Малик-шах) (перс. ملكشاه, туур. Melikşah, туркм. Mälikşa; 1055 атырдьах ыйын 16 — 1092 сэтинньи 19) — сельджуктар султааннара (1072—1092), Алп-Арлсан уола уонна кини утумнааччыта. Суллжуктар судаарыстыбалара Мелик-шах салайар кэмигэр күүһүн уонна уоҕун муҥутуур таһымыгар тахсыбыта, улаханнык кыаҕырбыта.
Мелик-шахе I саҕана империя киин куората Реяттан Исфахаҥҥа көһөрүллүбүтэ.
Баһылааһын
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Олбоҕор саҥа олорон баран, Мелик-шах абаҕата Кавурда өрө турбутун кырыктаахтык хам баттаабыта уонна кинини өлөрбүтэ. Сельджук империятын бас билэр сирин уотун кэҥэппитэ. Хотугу Сирияны уонна Палестина сорҕотун былдьаабыта. 1074 сыллаахха, Самаркаҥҥа караханид хана Шамс аль-Мулька утары сэриигэ туруммута. Саамай улахан кыргыһыылара Карши таһыгар буолбута. Сельджуктар кыайбыттара. Ол кэннэ кинилэр Бухара уонна Самарканд куораттары баһылаабыттара. Уопсайынан, Сельджук иперията Илиҥҥи Туркестаҥҥа тиийэ кэҥээбитэ.
Тутуу, ускуустуба уонна билим
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Мелик-шах байыаннай дьыаланы таһынан бэйэтин дойдутугар сэрии кэннэ эмсэҕэлээбит куораттары чөлүгэр түһэриинэн утумнаахтык дьарыктаммыта. Кини судаарыстыбата 12 княжествоҕа арахсара, ону сельджук аристократтара уонна байыаннай салайааччылара салайаллара. Ол курдук, Мелик-шах куораттар икки ардыларынааҕы айан-сырыы тэтимирэрин туһугар, суолу-ииһи оҥороро, ону таһынан, бар дьон бүттүүн туһанарын туһугар караван-сарайдары, мечеттэри, медреселэри, дыбарыастара тутара. Кини оннук хас эмэ сүүһүнэн улахан тутууну ыыттарбыта. Ускуустубаны, поэзияны, ону тэҥэ билими үрдүктүк тутара, халандаар реформатын ыыттарбыта, Герат, Багдад куораттарга үрдүкү оскуолалары астарбыта, учуонайдары өйүүрэ. Кини визиря (сүрүн миниистир) Низам аль-Мульк этэ. Мелик-шах салайар кэмигэр Омар Хайям, Абу Хамид аль-Газали курдук биллэр дьон айбыттара-туппуттара.
Ис бэлиитикэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Булгуруйбат суннит буоларын быһыытынан, шииттэри сойуоласпыта. Чуолаан, Хасана ибн Саббах диэн исамилити. Саббах дьоно Аламут кириэппэскэ хорҕойбуттара. Малик-шах ыыппыт Арслан-Таш салайааччылаах сэриилэр ону кыайан былдьаабатахтара. Кэлин, 10921 сыллааха сэтинньи 19 күнүгэр Мелик-шах сүһүрэн өлбүтэ. Кини Мерве куоракка аҕатын таһыгар көмүллүбүтэ. Өлбүтүн кэннэ уолаттара былаас былдьаһан өр киирсибиттэрэ[1].
Бэлиэтээһиннэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ Строева Л. В. Государство исмаилитов в Иране в XI–XIII вв. — С. 67, 69, 71.
Литэрэтиирэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- История Востока. — Восточная литература, 1995. — Т. 2: Восток в средние века.
- Ирмияева Т. Ю. История мусульманского мира. От Халифата до Блистательной Порты. — Челябинск: Урал ЛТД, 2000. — 352 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-8029-0122-5
- Строева Л. В. Государство исмаилитов в Иране в XI–XIII вв. — М.: Издательство «Наука», ГРВЛ, 1978. — 2400 экз.
Сигэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Мелик-Шах // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.