Кыыс башнята (Стамбул)
Кыыс башнята (Леандрова башнята, туур. Kız Kulesi)- Стамбул Босфор силбэһиитигэр Азия чааһыгар Үшкүдар оройуонугар баар. Башня куорат биир бэлиэтэ буолар. Ол курдук Айвазовскай «Ландров башнялара Константинополька»болуотунатыгар (1848) баар.
Остуоруйата
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]411 сыллаахха башня кытта бастакы сибээстээх историческай сведениялэр кини тутуллубут таас хайалаах сир туһунан соччо эрэ буолбакка, историческай сибидиэтэлистибэлэр кэпсииллэр. ., Афиналар уонна Спарта икки ардыларыгар кыргыһыы кэмигэр, Византия Спарта өттүгэр барбыта. Ол курдук европейскай чаас Спартаҕа, Азиатскай Афиныга көспүтэ. Тиһэҕэр, Афина кыайбыта эрээри, Византия сыһыаннарыгар кинилэр ханнык да дьайыылары оҥорботохторо. Кыайыылаахтар Босфор хонтуруолун ылан, ааһан иһэр хараабылтан нолуогу ылаллара.
Башнялары тутуу туһунан хас да версия баар. Кыыс башнятын биир быһаарыытынан Персия хараабылларын Босфорскай силбэһиитин ааһалларын хонтуруоллуурга Алкивиад афинскай полководец туппут. Кини хайалаах кытылга нолуок хонтуоратын туттарбыт. Ол да буоллар ол бириэмэҕэ башня баарын туһунан ханна да ахтыы суох.
Иккис быһаарыынан — башняны Улуу Константин император бырабылыанньатын кэмигэр тутуллубут харабыл вышка быһыытынан.
Кэлин Константинополь ылыыта (билигин Стамбул) 1453 сыл туроктар ылбыттарын кэннэ бу кыра форт туох да буолбатах бөҕөргөтүү сыалыгар туһаныллыбыта. Кэлин ол сиргэ Мрамор муоратыгар туһаайыллыбыт мастан тутуллубут маяк туроурбуттара.
Осмаан империйэтин бириэмэтигэр башня сүрүннээн хараабылга түүннэри- күнүстэри, оннооҕор, туманнаах күҥҥэ маяк быһыытынан сулууспалаабыт. Шторм бириэмэтигэр кыра оҥочолор куттала суох башняҕа баайталыыллара. Официальнай бырааһынньыктарга башняттан пушкаттан ыталлара. Ону таһынан араас бириэмэҕэ араас сыалга туһаныллара. Ссылкаҕа ыытыллыбыт эбэтэр өлөргө уураахтаммыттары өлүүгэ ытыан иннинэ башняҕа туталлара
Хаста даҕаны сир хамсааһыныттан, баһаартан, эмсэҕэлээбэтэ. 1720 сыллаахха барыта кэриэтэ умайбыт. Улуу Визир Дамат Ибрахим-паша башняны саҥаттан таастан хаттаан сөргүтэн, сибиниэс хоруобуйалаах, элбэх түннүктээх башняны саҥаттан туппута. 1829 сыллаахха кыыс башня холера тарҕаныытын бириэмэтигэр изолятор-балыыһа быһыытынан үлэлээбитэ. Сотору буолан баран 1832 сыллаахха, II Махмудбылааһын бириэмэтигэр башня бүтэһик капитальнай өрөмүөнэ ыытыллыбыта. 1857 сыллаахха маяк салалтатын кэмитиэтин дьаһалыгар киирбитэ уонна французскай компаниялартан биирдэстэригэр башняны маякка уларытарга сорудахтаммыта, ол 1920 сыллаахха толору автоматизацияламмыта. Башня маяк быһыытынан сүүс сыл кэриҥэ туһаммыт.
1923 сыл кэнниттэн правительство башняны бэйэтин сыалыгар туһанарын тохтоппута уонна судургу маяк буолбута. Иккис аан дойду сэриитин ыарахан сылларгыр башняны иһинээҕи конструкцияларын бетонунан бөҕөргөтөн өрөмүөннээбиттэр. 1965 сыллаахха башня байыаннай муора күүстэрин салайыытыгар бэриллибитэ уонна хас эрэ сыл байыаннай сибээс киинэ буолбута. Онтон ХХ үйэ иккис аҥарыгар аан дойду араас дойдуларыттан суднолар сырыылара тэтимнээхтик барбыта: манна хараабыл ахсаана эмиэ элбээбитэ. Бу кэмтэн ыла Кыыс башняларыгар чуумпу уонна сынньалаҥ кэмэ түмүктэннэ. 1983 сыллаахха Турция администрацията суднолар хамсааһыннарын салайар пуун быһыытынан башняны туһаммыта.
Саамай саҕаланыытыгар 1989 сыл дьон- сэргэ болҕомтотун босфорскайдааҕы "кыыс" диэн аат сыһыарыллыбыта. «Кыыс башнята» диэн төбөлөөх репортажка биир репортажка "ыраахтааҕы башнята" диэн ааттанар репортажтар сыталлар, ол көмөтүнэн верфэҕэ баар хараабылга баар, паразиттары от охсоллор. Докка цинид харайар ыскылааты суох оҥорбуттарын кэннэ, бу өлөрөр кутталлаах дьааһыктары тоҕо диэтэххэ «ханна да уурар сир суох этэ»диэн башняҕа көһөрбүттэрэ. Ол кэнниттэн Босфор кыыһын "дьааттаабыттара". Репортажка ол веществолар пааралара кытаанахтык эстибиттэрэ буоллар, ынырык дэлби тэптэрии буолуо этэ. Аҕыс ый устата пресса уонна телевидение эмиэ ити куттал туһунан биллэрбиттэрэ. Ол түмүгэр проблема атын сиргэ көһөрүлүннэн быһаарыыллыбыта.
1992 сыл ыам ыйыгар эдэр поэттар бөлөхтөрө кыыс башняҕа уонна (мээр көмөтүнэн) бэйэлэрин баҕаларыгар олох умнуллубат башняны культура киинигэр кубулутуохтарын баҕаралларын биллэрдилэр. Онон башняҕа араас быыстапкалар, фотогалереялар уонна оннооҕор концердар ыытыллаллара, аҕыйах кэмҥэ сэргэхсийбитэ. Бу кэм устата башняны "Республика поэзия" диэн ааттанар буолбута.
Башня уһун историятыгар Маяк, хайыы уонна карантин изолятор буола сылдьыбыта. В 1943—1945с. башня XIX үйэҕэ сөп түбэһиннэрэн чөлүгэр түһэриллибитэ. Билигин башняҕа ресторан үлэлиир.
Тас сигэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Официальнай саайта
- Яндек.Панорама сервискэ Кыыс башня (Стамбул)