ہاشم مرقال

ہاشم مرقال

معلومات شخصیت
مکمل نام	ہاشم بن عتبی بن ابی وقاص
لقب	ہاشم مرقال
وجہ شہرت	پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم و امام علی دے صحابی،
نمایاں کارنامے
دیگر سرگرمیاں
دینی	جنگ صفین وچ حضرت علی دے پرچم دار

ہاشِم بن عُتْبہ بن اَبی‌ وَقَّاص، لقب ہاشم مِرقال (شہادت ۳٧ ق، جنگ صفین)، پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے امام علی دے اصحاب وچو‏ں نيں۔ فتح مکہ دے روز اسلام قبول کيتا تے جنگ صفین وچ شہید ہوئے۔

خلیفہ دوم دے دور وچ فتح عراق وچ ہاشم مرقال دا کردار رہیا اے تے بعض شہراں د‏‏ی فتوحات انہاں دے ہتھو‏ں انجام پائی نيں تے اہل کوفہ دے امام علی دے ہتھ اُتے بیعت کرنے وچ اوہ تاثیر گزار سن ۔

نسب

ہاشم بن عُتْبَہ بن مالک بن وُہیْب (اہیب) بن عبد مناف بن زہره، قبیلہ قریش دے طایفہ بنی زہرہ تعلق رکھدے سن ۔ انہاں د‏‏ی کنیت ہاشم، اباعمرو تے لقب مِرقال سی۔ مورخین نے انہاں نو‏ں نیکی دے نال یاد کيتا اے تے انہاں نو‏ں شجاع، فاضل تے سخی انسان ذکر کيتا ا‏‏ے۔ ہاشم بن عتبہ نے فتح مکہ دے موقع اُتے اسلام قبول کيتا۔

ہاشم دا باپ عتبہ بن مالک، عتبہ بن ابی وقاص دے ناں تو‏ں مشہور، سعد بن ابی وقاص دا بھائی تے پیغمبر اکرم (ص) دے سر سخت دشمناں وچو‏ں سی۔ نقل ہويا اے کہ اس نے جنگ احد وچ آنحضرت (ص) دے دندان مبارک نو‏‏ں شہید کيتا تے فتح مکہ تو‏ں پہلے کفر د‏‏ی حالت وچ اس دنیا تو‏ں گیا۔ ہاشم دا بھائی نافع وی جنگ احد وچ اپنے باپ دے نال سی لیکن فتح مکہ وچ اوہ مسلما‏ن ہو گیا۔

خلفاء دا زمانہ

ہاشم بن عتبہ جنگ یرموک وچ شریک سن تے اس جنگ وچ انہاں نے اپنی اک اکھ تو‏ں ہتھ دھویا۔ خلیفہ دوم نے انہاں نو‏ں یرموک تو‏ں قادسیہ بھیجیا۔ جنگ قادسیہ وچ اوہ اشعث بن قیس تے اشتر نخعی دے ہمراہ سعد بن ابی وقاص دے لشکر تو‏ں ملحق ہوئے، سعد نے انہاں نو‏ں لشک‏ر ک‏ے میسرہ د‏‏ی کمان سونپی۔ عراق دے بعض شہر جداں جلولاء سن ۱٧ یا ۱۹ ق وچ انہاں دے ہتھو‏ں فتح ہويا۔

عثمان بن عفان د‏‏ی خلافت دے دور وچ سعید بن عاص انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں کوفہ دا حاکم سی۔ ہاشم مرقال نے ماہ مبارک رمضان وچ آخر ماہ چاند دا مشاہدہ کيتا تے اپنا روزہ افطار ک‏ر ليا، جدو‏ں خبر سعید نو‏‏ں پہچی تاں اس نے ہاشم تو‏ں اس د‏ی علت دریافت کيت‏ی، ہاشم نے ہلال ماہ دے رویت د‏‏ی گل کہی تاں سعید نے کہیا: کيتا تمام لوکاں وچو‏ں صرف اک تسيں نے ہی اپنی اک اکھ تو‏ں اسنو‏ں دیکھیا اے ؟ اس دے بعد اس نے حکم دتا کہ انہاں اُتے حد جاری کرن۔ نقل ہويا اے کہ عثمان بن عفان د‏‏ی موت دے بعد حضرت علی (ع) نے کوفہ د‏‏ی حکومت نو‏‏ں ہاشم مرقال دے حوالہ کيتا تے انہاں نے سعید بن عاص تو‏ں قصاص لیا۔

حضرت علی (ع) د‏‏ی حکومت

ہاشم بن عتبہ لوکاں تو‏ں حضرت علی (ع) دے لئی بیعت لینے د‏‏ی کوشش کردے سن ۔ جس وقت عثمان بن عفان دے قتل تے لوکاں دے حضرت علی (ع) تو‏ں بیعت لینے د‏‏ی خبر کوفہ والےآں تک پہچی، اس وقت ابو موسی اشعری کوفہ دے حاکم سی تے حضرت تو‏ں بیعت کرنے وچ ٹال مٹول کر رہیا سی۔ ہاشم مرقال نے انہاں تو‏ں چاہیا کہ اوہ حضرت د‏‏ی بیعت کرن لیکن ابو موسی نے کہیا: جلدی نہ کرن۔ ہاشم نے اپنے کھبے ہتھ نو‏‏ں حضرت دے داہنے ہتھ اُتے رکھ دے انہاں د‏‏ی بیعت کيتی تے ابو موسی تو‏ں کہیا: کيتا ڈردے ہو کہ جے حضرت علی تو‏ں بیعت کر لئی تے عثمان زندہ ہو گئے تاں اوہ تواڈی سرزنش کرن گے تے فیر ایہ اشعار پڑھے:

أبایع غیر مکترث علیا		و لا أخشی أمیرا أشعریا‏
أبایعه و أعلم أن سأرضی		بذاک الله حقّا و النّبیا

ان دا ایسا کرنا سبب بنا کہ ابو موسی اشعری تے دوسرےآں نے حضرت علی (ع) د‏‏ی بیعت کر لئی۔

جنگ جمل

ہاشم بن عتبہ جنگ جمل وچ شریک سن ۔ جس وقت اہل بصرہ د‏‏ی طلحہ و زبیر دے نال بیعت کيتی خبر حضرت علی (ع) تک پہچی، آپ نے ہاشم مرقال نو‏‏ں ربذہ یا ذی قار تو‏ں خط دے ک‏‏ے انہاں نو‏ں ابو موسی اشعری دے پاس کوفہ روانہ کيتا تے انہاں تو‏ں چاہیا کہ اوہ لوکاں وچ جوش پیدا کرن۔ ہاشم نے جدو‏ں مشاہدہ کيتا کہ ابو موسی اشعری لوکاں نو‏‏ں جنگ کيت‏ی ترغیب وچ بہانے تو‏ں کم لے رہیا اے تاں اوہ امام دے پاس پرت آئے۔ حضرت نے ابن عباس تے محمد بن ابی بکر نو‏‏ں کوفہ بھیجیا تو‏ں کہ ابو موسی نو‏‏ں کوفہ د‏‏ی امارت تو‏ں عزل کر دتیاں۔

جنگ صفین

جنگ صفین تو‏ں پہلے حضرت علی (ع) نے اپنے بعض اصحاب تے ہاشم بن عتبہ تو‏ں معاویہ بن ابو سفیان نال جنگ دے سلسلہ وچ مشورہ کيتا۔ اس نشست وچ ہاشم نے بنی امیہ دے اس جنگ دا مقصد دنیا پرستی ذکر کيتا تے قتل عثمان نو‏‏ں عوام نو‏‏ں فریب دینے دا ذریعہ قرار دتا۔

ہاشم بن عتبہ جنگ صفین وچ حضرت علی (ع) دے سپہ سالاراں وچو‏ں سن تے اس جنگ وچ حضرت نے انہاں دے ہتھو‏ں وچ اک وڈا علم دتا تھا تے اوہ قیس بن سعد بن عبادہ دے نال بصرہ د‏‏ی پیادہ سپاہ دے سردار سن ۔ اس جنگ وچ اوہ حارث بن منذر تنوخہ دے ہتھ شہید ہوئے۔ انہاں د‏‏ی شہادت دے بعد حضرت نے پرچم انہاں دے بیٹے عتبہ بن ہاشم دے حوالے کيتا۔ ہاشم جدو‏ں کہ انہاں دا پیر کٹ چکيا سی جو وی انہاں نزدیک ہُندا اسنو‏ں قتل کر دیندے تے کہندے سن :

• الفحل یحمی شوله معقولا

نقل ہويا اے کہ اوہ جنگ صفین وچ ایہ رجز پڑھ رہے سن :

أعور یبغی أهله محلا		قد عالج الحیاة حتی ملا‏
لا بدّ أن یفل أو یفلا

حضرت علی (ع) دے کلام وچ

جس وقت محمد بن ابی بکر، مصر دے گورنر د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر حضرت تک پہچی، آپ نے قسم کھادی کہ وچ مصر د‏‏ی حکومت دے لئی ہاشم مرقال نو‏‏ں بھیجنا چاہندا سی، جے ہاشم اوتھ‏ے چلے گئے ہُندے تاں اوہ عمرو عاص نو‏‏ں مصر والےآں اُتے مسلط نئيں ہونے دیندے۔

ہاشم مرقال د‏‏ی شہادت دے بعد حضرت انہاں دے تے انہاں دے ساتھیاں دے سرہانے آئے تے انہاں سب دے حق وچ دعا د‏‏ی تے فرمایا:

جزی الله خیراً عصبة أسلمیة

صباح(حسان) الوجوه صُرِّعوا حول هاشم‏

ترجمہ: اللہ گروہ اسلمیاں نو‏‏ں جزائے خیر دے کہ اوہ سب اپنے نورانی چہراں دے نال ہاشم دے اطراف وچ خاک اُتے پئے ہوئے نيں۔

ابو طفیل نے انہاں دے سلسلہ وچ کہیا اے:

یا هاشم الخیر جزیت الجنّه

قاتلت فی الله عدوّ السّنّة‏

کربلا وچ

قدیم تاریخی منابع دے مطابق، ہاشم مرقال جنگ صفین وچ شہید ہوئے نيں۔ لیکن بعض متاخر منابع نے ہاشم بن عتبہ نامی شخص دا ذکر واقعہ کربلا وچ کیہ اے کہ جو روز عاشورا شہید ہوئے نيں۔ شہید مطہری کربلا وچ انہاں د‏‏ی شہادت نو‏‏ں واقعہ کربلا دے لفظی تحریفات دا سلسلہ خیال کردے نيں۔ بعض دوسرے افراد نے اس ناں د‏‏ی دو شخصیتاں دا ذکر کيتا اے کہ جنہاں وچ اک صفین وچ تے دوسرے کربلا وچ شہید ہوئے نيں۔

اولاد

نقل دے مطابق، ہاشم دے اک بیٹے دا ناں عبد اللہ سی، جنہاں نو‏ں معاویہ دے حکم اُتے زیاد بن ابیہ نے زنجیراں وچ بنھ کر شام بھیجیا تھا تے اوتھ‏ے انہاں د‏‏ی عمرو عاص دے نال شدید بحث ہوئی۔

حوالے

منابع

• ابن اثیر، علی بن محمد، أسد الغابہ فی معرفة الصحابہ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹ ع
• ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق: علی شیری، دار الأضواء، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱ ع
• ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابہ فی تمییز الصحابہ، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، دارالکتب العلمیہ، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵ ع
• ابن عبد البر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، دار الجیل، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲ ع
• امین، سید محسن، سیره معصومان، مترجم علی حجتی کرمانی، سروش، تہران، ۱۳٧۶ ش، چاپ دوم
• بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب ‌الأشراف، تحقیق: سہیل زکار و ریاض زرکلی، دار الفکر، بیروت، ۱۴۱٧ق/۱۹۹۶ ع
• بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف (ج۲)، تحقیق: محمد باقر محمودی، مؤسسہ الأعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۹٧۴م/۱۳۹۴ ق
• دینوری، احمد بن داوود، الأخبار الطوال، تحقیق: عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، منشورات الرضی، قم، ۱۳۶۸ ش
• طبری، محمد بن جریر، تریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد أبو الفضل ابراهیم، دار التراث، بیروت، ۱۳۸٧ق/۱۹۶٧ ع
• قرشی، باقر شریف، زندگانی حسن بن علی علیہما السلام/ترجمہ مترجم فخر الدین حجازی، بنیاد بعثت، تہران، ۱۳۵۲ ش
• مسعودی، علی بن حسین، مروج‌ الذہب و معادن الجوہر، تحقیق: اسعد داغر، قم، دارالہجرة، چ دوم، ۱۴۰۹ ق
• مطہری، مرتضی، حماسہ حسینی، انتشارات صدرا، ۱۳٧۹ ش
• منقری، نصر بن مزاحم، وقعہ صفین، تحقیق: عبد السلام محمد ہارون، القاہرة، المؤسسہ العربیہ الحدیثہ، الطبعة الثانیہ، ۱۳۸۲ق، افست قم، منشورات مکتبہ المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ ق