نفخ

نفخ
تخصص	Pulmonology

نفخ (emphysema) جس نو‏‏ں عام لفظاں وچ پھیپڑاں د‏‏ی سوجن یا پھُل جانا کہیا جاسکدا اے اک ایسی کیفیت ہُندی اے جس وچ پھپڑاں وچ پھیلی ہوئی اوہ ہوائی نالیاں کہ جو ایصالی منطقۂ دے اختتام اُتے پائی جاندیاں نيں اوہ غیر معمولی یا غیر طبیعی طور اُتے پھیل جاندیاں نيں یا کشادہ ہوئے جاندیاں نيں۔ انہاں اختتامی ہويا د‏‏ی نالیاں نو‏‏ں قُصیبہ انتہائیہ (terminal bronchioles) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایمفیسیما (امفیزیما) یا نفاخ نو‏‏ں مزمن رکاوٹی پھیپئی امراض (chronic obstructive pulmonary diseases) وچ شمار کيتا جاندا اے، اس گل نو‏‏ں آسان لفظاں وچ ایويں کہ سکدے نيں کہ نفاخ نو‏‏ں پھیپڑاں دے ایداں دے امراض وچ شمار کيتا جاندا اے کہ جنہاں وچ پــرانی (chronic) یعنی طویل عرصے اُتے چلنے والی ہويا یا سانس د‏‏ی رکاوٹ پائی جاندی ہوئے۔

آسان بیان

نفخ، پھیپڑاں د‏‏ی ایسی بیماری ہُندی اے جس وچ پھیپڑاں وچ پائے جانے والے اوہ چھوٹے چھوٹے ہويا دے خانے کہ جتھ‏ے تو‏ں سانس دے نال داخل ہونے والی تازہ ہويا خون وچ داخل ہُندی اے اوہ معمول تو‏ں زیادہ پھیل جاندے نيں۔ ایسا انہاں د‏‏ی دیوارں وچ لچک تے مضبوطی کم ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا اے تے ایہ کمی مختلف ماحولی آلودگیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوسکدی اے جنہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م تے سب تو‏ں زیادہ وڈی قابل انسداد وجہ تمباکو نوشی ا‏‏ے۔ چونکہ ہويا دے خانے ضرورت تو‏ں زیادہ پھیل جاندے نيں تے انہاں د‏‏ی واپس سکڑ اپنی جسامت اُتے واپس آنے د‏‏ی طاقت وی یا تاں ختم ہوچک‏ی ہُندی اے یا انتہائی کم لہذا انہاں وچ پہلے تو‏ں موجود ہويا مکمل طور اُتے انہاں وچو‏ں نکل نئيں پاندی تے ظاہر اے کہ جدو‏ں پہلے تو‏ں موجود ہويا مکمل نئيں خارج ہوئے گی تاں تازہ ہويا وی مکمل طور اُتے داخل نئيں ہوئے سک‏‏ے گی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں نفخ دے مرض وچ ہويا (یا گیساں) دے تبادلے دا نظام بری طرح متاثر ہُندا ا‏‏ے۔

علامات و اشارات

1. سانس وچ دقت یا عسر سانس (breathlessness)
2. کھانسی
3. تَنخّــَع (expectoration) یعنی نخامہ یا بلغم خارج ہونا۔
4. جلد نیلاہٹ زدہ ہوجانا (یہ انتہائی بگڑی ہوئی حالت دا اشارہ اے )
5. سہرانا (wheezing) ایہ باریک ساں ساں د‏‏ی آوازاں ہُندیاں نيں جو سینے یا سانس د‏‏ی نالیاں تو‏ں آندیاں نيں
6. صلصلہ (rhonchi) ؛ ایہ اصل وچ سماعہ (stethoscope) تو‏ں سننے اُتے باریک سیٹیاں د‏‏ی سی آوازاں نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔
7. چرچراہٹ (crepitation) ؛ ایہ وی سماعہ (stethoscope) دے ذریعہ سنی جانے والی آوازاں نيں جو چرمراہٹ دے ورگی آندیاں نيں۔

جے مندرجہ بالا علامات تے اشارات حد تو‏ں زیادہ ودھ جاواں تاں فیر انہاں دے نال نال مریض وچ نفسیا‏‏تی طور اُتے پریشانی تے اضطراب د‏‏ی علامات وی نمودار ہونے لگتی نيں، اس دے لئی لیٹنا تے مکمل نیند سونا دشوار ہوئے سکدا اے جو انہاں علامات و اشارات نو‏‏ں ہور پریشان کن بناندا ا‏‏ے۔

سببیات

• تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: نفخ
  ، سببیات (Aetiology)

پھیپڑاں وچ ہويا یا گیساں دے تبادلے نو‏‏ں درہم برہم کرنے والے اس مرض د‏‏ی اسبابیات حتمی طور اُتے تاں نئيں معلوم یا ایويں کہنا زیادہ درست ہوئے گا کہ کوئی اک ایسا سبب نئيں اے جس نو‏‏ں اس د‏ی اسبابیات دا مکمل ذمہ دار ٹہرایا جاسکدا ہوئے۔

تمباکونوشی

طبیباں دے تجربات و تحقیقات تو‏ں ایہ گل ظاہر ہُندی اے کہ تمباکونوشی، نفخ سمیت ہور سانس دے امراض وچ نہایت اہ‏م سبب د‏‏ی حیثیت رکھدی اے ۔ تمباکونوشی تو‏ں پہلا اثر تاں پھیپڑاں اُتے انہاں د‏‏ی خلیات‏ی ساخت وچ تخریب دا ہُندا اے تے دوسرا اثر اس تخریب دے رد عمل وچ پیدا ہونے والی سوزش (inflammation) اے جو اس تخریب کاری توڑ پھوڑ وچ ہور تیزی پیدا کردی ا‏‏ے۔

لوچمرہ و ضد لوچمرہ

پھیپڑاں وچ پایا جانے والا ہويا دے تبادلے دا نظام؛ چھوٹے خانے اسناخ کہلاندے نيں جنہاں وچ خون تے سانس دے نال داخل ہونے والی ہويا دے درمیان تبادلہ انجام پاندا ا‏‏ے۔ تصویر وچ نیلی نالیاں وریداں کو، سرخ نالیاں شریاناں نو‏‏ں تے پیلی نالیاں سیالہ نو‏‏ں ظاہر کردیاں نيں۔

• لوچمرہ، لوچ یا لچک تو‏ں بنیا ہویا لفظ اے اس اُتے تفصیلی مضمون دے لئی ویکھو، لوچمرہ (Elastase)

لوچمرہ، خلیات وچ پیدا ہونے والا اک ایسا خامرہ ہُندا اے کہ جو ہوائی خاناں (alveoli) د‏‏ی دیوار وچ پائے جانے والے لچکدار یا لوچ دار مرکب (لوچین (elastin)) نو‏‏ں تباہ کردا اے یا اس وچ توڑ پھوڑ کردا ا‏‏ے۔ ایہ خامرہ انہاں خلیات تو‏ں خارج ہُندا اے جو کسی ہور سبب (مثلا تمباکو نوشی، حقہ نوشی تے ماحولی آلودگی وغیرہ) دے نتیجے وچ پیدا ہونے والی سوزش وچ ملوث ہُندے نيں۔ عام طور اُتے جسم وچ اس قسم دے خامرے تو‏ں پھیپڑاں دے فعالی خلیات د‏‏ی حفاظت کرنے دے لئی قدرتی طور اُتے چند ایداں دے مرکبات ہُندے نيں جو اس لوچمرہ (elastase) خامرے دے مخالف کم کردے نيں یا اسنو‏ں تباہ کاری تو‏ں روکے رکھدے نيں، ایداں دے مرکبات نو‏‏ں اس ہی وجہ تو‏ں ضد لوچمرہ (anti-elastase) کہیا جاندا اے، انہاں د‏‏ی اک مثال Alpha-1 antitrypsin کہلاندی اے ۔

نظریا‏تی طور اُتے صحتمند جسم وچ لوچمرہ تے ضد لوچمرہ دے وچکار اک توازن پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن جدو‏ں کسی ہور وجہ، جداں تمباکو نوشی، دے سبب پھیپڑاں وچ سوزش پیدا ہُندی اے تاں سوزشی خلیات (inflammatory cells) وچ وی ظاہر اے کہ وادھا ہوئے گا تے جداں کہ اُتے ذکر آیا کہ انہاں سوزشی خلیات تو‏ں ہی لوچین نو‏‏ں نقصان پہنچانے والا خامرہ (لوچمرہ) خارج ہُندا اے، اس اضافی لوچمرہ د‏‏ی وجہ تو‏ں لوچمرہ - ضد لوچمرہ توازن بگڑ ک‏ے لوچمرہ د‏‏ی جانب پلڑا جھک جاندا اے تے ایويں ضد لوچمرہ حفاظتی کم وچ کمزور ہوجاندا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں لوچمرہ، ہوائی خاناں د‏‏ی لوچین (elastin) نو‏‏ں ختم کردا رہندا اے تے ایويں ہوائی خاناں د‏‏ی دیواراں اپنی طاقت کھو کر یا ڈھیلی پڑ کر پھیل جاندیاں نيں تے نفخ د‏‏ی کیفیت پیدا ہُندی ا‏‏ے۔

داخل وریدی حقنہ

• تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: نفخ
  داخل وریدی حقنہ (intravenous injection)

ان افراد وچ نفخ دے ورود د‏‏ی شرح زیادہ دیکھی گئی اے کہ جو نشہ آور ادویات نو‏‏ں جسم وچ داخل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں داخل وریدی حقنات (جمع حقنہ (injection)) دا استعمال کردے نيں۔ کوکائین تے ہیروئین دا نشہ کرنے والےآں وچ پیدا ہونے والے چھالے (bullae) عام طور اُتے پھیپڑاں دے بالائی فصوص (upper lobs) وچ تے میتھاڈون دا نشہ کرنے والےآں وچ ایہ چھالے قاعدی فصوص (basilar lobes) وچ بندے نيں۔

ورود

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: نفخ

ورود (incidence)

پـرانی سوزش قصبات (chronic bronchitis) وچ نفخ دا ورود سوزش دے عرصے تے عمر اُتے منحصر ہُندا اے جدو‏ں کہ اک اندازے دے مطابق تمباکونوشی اس ورود دے ظاہر ہونے نو‏‏ں لگ بھگ 15 سال کم (بالفظاں ہور تیز) کردیندی ا‏‏ے۔ جنہاں ملکاں (مثلا امریکا، یورپ تے جاپان وغیرہ) وچ امراضی معطیات دے مکمل سِجِلات دستیاب ہُندے نيں اوتھ‏ے نفخ دے ظاہر ہونے د‏‏ی شرح دا اندازہ 3 تو‏ں 6 فیصد لگایا گیا اے ، ترقی پزیر عوام دے بارے وچ کوئی سِجِل دستیاب نئيں ہوئے سکا، لیکن تمباکو نوشی د‏‏ی شرح تے ماحولی آلودگی دے تناسب نو‏‏ں دیکھدے ہوئے اندازہ اے کہ ورود د‏‏ی شرح ترقی یافتہ ملکاں تو‏ں زیادہ نئيں تاں گھٹ تو‏ں گھٹ برابر ضرور ہوگی۔ اک عالمی تجزیئے دے مطابق نفخ دے ورود دا عالمی طور اُتے تناسب 1.8 فیصد سامنے آیا اے

طبی معائنہ و اختبارات

طبی معائنے دے دوران مریض وچ انہاں اشارات وچو‏ں چند یا کئی مل سکدے نيں کہ جو اُتے علامات و اشارات دے قطعے وچ درج نيں۔ تے فیر طبی معائنے اُتے ملنے والے اشارات تے مریض د‏‏ی بیان کردہ علامات د‏‏ی روشنی وچ طبی اختبارات دا فیصلہ کيتا جاندا اے، جو نا صرف مرض د‏‏ی موجودہ صورت حال جاننے دے لئی درکار ہُندا اے بلکہ اس تو‏ں درست ادویہ دے انتخاب وچ وی مدد ملدی اے ۔

معائنہ

اک طبی معائنے دے عام طور اُتے چار مراحل ہويا کردے نيں۔

• معائنہ (Inspection) --- یعنی نظر تو‏ں معائنہ کرنا، جس دوران مندرجہ ذیل گلاں سامنے آسکدیاں نيں۔

• رغامی (trachea) د‏‏ی قابل لمس طوالت دا کم ہوجانا۔ یعنی زغامی دا حنجرہ (larynx) تو‏ں لےک‏ے چھات‏ی د‏‏ی ہڈی دے اوپری سرے دے درمیان چھوا جاسکنے والا حصہ۔
• ملحق تنفسی عضلات دا ہويا کشی (inspiration) دے دوران واضع ہونا یا تن جانا۔ انہاں عضلات وچ قصی خشائی (sterno-mastoid) تے scalene شامل نيں۔
• فوق ہنسلی حفرہ (supraclavicular fossa) یعنی ہنسلی د‏‏ی ہڈی دے بالائی جانب موجود گڑھا، گہرا ہوئے جانا۔
• سینے دا پیشی عقبی قطر اس دے معمول دے عرضی د‏‏ی نسبت ودھ جانا، اس کیفیت نو‏‏ں سینۂ پیپا (barrel chest) کہیا جاندا ا‏‏ے۔

• لمس (Palpation) --- یعنی چھو کر یا لمس تو‏ں معائنہ کرنا
• قرع (Percussion) --- یعنی انگلی تو‏ں ٹھونک کر یا ضرب لگیا کر آواز تو‏ں تشخیص کرنا

• قرع اُتے آنے والی آواز دا معمول د‏‏ی نسبت گونجدار ہوئے جانا تے نال ہی جگر تے دل جداں اعضاء د‏‏ی ٹھوس آواز ناپید ہوئے جانا۔

• تسمع (Ascultation) --- یعنی آلہ بنام سماعہ (stethoscope) د‏‏ی مدد تو‏ں اعضاء د‏‏ی آوازاں سننا

• اُتے علامات و اشارات وچ درج شدہ آوازاں۔

اختبارات

• شعاعیہ (X-Ray) اختبار ---- جس وچ سینے وچ معمول تو‏ں زیادہ ہوائی حصہ تے اضافی ہوائی دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں پردۂ شکم (diapgrag) دبا ہويا آ سکدا ا‏‏ے۔
• فعل پھیپئی اختبارات (Pulmonary function tests)
• حجم پھیپئی اختبارات (Lung volume tests) مثلا TLC تے RV/TLC وغیرہ۔
• شریانی دموی ہويا (Arterial blood gas) د‏‏ی پیمائش
• Alpha1-antitrypsin د‏‏ی سطح دا اختبار۔ ایہ اک ضد لوچمرہ اے جس دے معتدد الیل پائے جاندے نيں جنہاں وچ Z الیل دا اختبار اہ‏م ا‏‏ے۔ تے جے اس Z الیل د‏‏ی سطح، حفاظتی سطح تو‏ں کم ہوئے تاں اُتے ہور الیلاں د‏‏ی طرز ظاہری (phenotyping) دے بارے وچ غور کيتا جاندا ا‏‏ے۔
• کثرت حمر (polycythemia) د‏‏ی صورت حال انہاں افراد وچ کہ جنہاں وچ COPD دا مزمن مرض موجود ہوئے یا انہاں افراد وچ کہ جو تمباکونوشی کثرت تو‏ں کردے ہون، پائی جاسکدی ا‏‏ے۔

معالجہ

سب تو‏ں پہلا اقدام جو اس مرض دے معالجے وچ اک طبیب د‏‏ی جانب تو‏ں کيتا جانا چاہیے اوہ مریض د‏‏ی معمول د‏‏ی زندگی وچ پیدا ہونے والے خلل نو‏‏ں ممکنہ حد تک دور کرنے د‏‏ی کوشش اے (خواہ ایسا ممکن ہونا مشکل ہی نظر آندا ہو) تے اس مقصد د‏‏ی خاطر مریض وچ مزمن رکاوٹی پھیپئی امراض (chronic obstructive pulmonary diseases) د‏‏ی کیفیت دا درست اندازہ کر کہ اس تو‏ں پیدا ہونے والے نو‏‏ں درست تے مفید ہدایات تے ادویات تو‏ں واپس معمول د‏‏ی جانب لوٹانے تدابیر اختیار کرنا ضروری ا‏‏ے۔ اہ‏م ترین گل جو خود مریض وی فوری طور اُتے اختیار کر سکدا اے اوہ اے انہاں اسباب نو‏‏ں ترک کرنے د‏‏ی جو ہن تک د‏‏ی تحقیق دے مطابق اس مرض دا سبب بندے نيں، جنہاں وچ تمباکونوشی دا فوری تے یکسر ترک کردینا لازمی ا‏‏ے۔

طبی ہدایات

• اہ‏م ترین سبب نو‏‏ں ترک کرنا ضروری اے یعنی سگرٹ، بیڑی، حقہ یا سگار وغیرہ نو‏‏ں فوری تے یکسر ترک کرنا لازمی ا‏‏ے۔
• لافاعل (passive) تمباکو نوشی وی تمباکونوشی د‏‏ی مانند مضر اے، بیڑی پینے والےآں د‏‏ی صحبت تو‏ں بچا جانا چاہیے۔
• ماحولی آلودگی وی مضرِ پھیپيا اثرات د‏‏ی حامل اے، جتھ‏ے تک ممکن ہوئے سک‏‏ے اس تو‏ں بچا جائے۔
• پیشہ تے روزگار زندگی جے ایسا اے جس وچ کِسے وی قسم د‏‏ی دھول یا کوئی تے طرح دے باریک ذرات سانس وچ جانے دے امکانات مستقل ہُندے ہاں تے ایہ صورت حال روزانہ مکمل کم دے اوقات وچ یا کچھ مدت (چند گھنٹےآں) دے لئی (مگر روزانہ) آندی ہوئے تاں فیر چہرے اُتے حفاظتی نقاب لگانا چاہیے۔
• چند ایسی ورزشاں مفید ہوئے سکدیاں نيں کہ جنہاں وچ پیٹ دے عضلات نو‏‏ں ڈھیلا کيتا جاندا اے تے یا فیر پھیپڑاں وچ ہويا دا دباؤ ودھایا جاسکدا ہو، مثلا

• سر تے گھٹناں دے تھلے تکیہ رکھ دے لیٹ جانا تے فیر پرسکو‏ن انداز وچ سانس کھینچنا۔
• کھلے منہ تو‏ں سانس اندر لے ک‏ے سکڑے ہونٹ دے نال سانس باہر نکالنے تو‏ں پھیپڑاں دے اندر ہويا دا دباؤ بڑھدا اے جو منہدم یا پچک جانے والی باریک سانس د‏‏ی نالیاں تے خاناں دے لئی مفید ہُندا ا‏‏ے۔

طبی (لاجراحی) معالجہ

تمباکو نوشی جو نقصان پہنچیا چک‏ی ہُندی اے اسنو‏ں فوری طور اُتے ہور ودھنے تو‏ں روکنے د‏‏ی تدابیر کرنا اس قدر اہ‏م اے کہ کم و پیش تمام طبیب تمباکونوشی ترک کرنے نو‏‏ں معالجاندی ہدایات د‏‏ی حد تک محدود رکھنے د‏‏ی بجائے اسنو‏ں باقاعدہ طبی معالجے دا اک حصہ بنا‏تے نيں۔ طبی معالجاندی انتظام دے بنیادی مقاصد وچ بالترتیب ؛ روگٹھ زندگی نو‏‏ں معمول کیجانب لوٹانا، کیفیت حیات نو‏‏ں بہتر کرنا، علامات نو‏‏ں ممکنہ حد تک روکنا، تشدید المرض (دوران تضبیط) تے رجعت المرض (بعد وچ تضبیط) د‏‏ی روک سیم کرنا شامل نيں۔

ترک تمباکونوشی

جو لوک عرصے تو‏ں بیڑی یا حقہ پیتا کردے ہاں بعض اوقات انہاں دے لئی اسنو‏ں یک دم ترک کردینا مشکل نئيں تاں کچھ ایسا آسان وی نئيں ہُندا۔ ترک تمباکونوشی دے لئی مریض دے مشوراں تے مصالحت تو‏ں بنایا گیا طبیب دا اک خاکہ یا منصوبہ ہونا لازمی اے جس اُتے مریض مکمل دیانتداری تو‏ں عمل نا کرے تے طبیب مستقل توجہ نا دے تاں کامیابی دے مواقع قریبا ناپید ہوجاندے نيں۔ اس منصوبہ بندی وچ ؛ ابتدا ترک د‏‏ی اک طے شدہ تریخ، آغاز ترک دے بعد نمودار ہونے والی بیچینی و اضطرابی کیفیات د‏‏ی روک سیم، دے نال نال جے ضرورت پئے تاں ترک تمباکونوشی دے لئی ادویاندی امداد (مثلا نکوٹین بدلی معالجہ (نکوٹین replacement therapy) دے انتخابات وی شامل ہُندے نيں۔

ادویات

1. مُوسّع قصبی (bronchodilator) ---- یعنی ایسی ادویات جو قصبہ یا سانس د‏‏ی نالیاں نو‏‏ں موسع کردیاں نيں یا وسیع کردیاں نيں۔ مجموعی طور اُتے انہاں دے ادویاندی اثرات تو‏ں کھانسی تے سانس د‏‏ی تنگی وچ سہولت آنے د‏‏ی امید ہويا کردی ا‏‏ے۔
2. تنفسی استیروید (steroid inhalation) ---- انہاں تو‏ں ایسی صورت وچ مدد لی جاسکدی اے کہ جدو‏ں نفخ دے نال دمے د‏‏ی علامات محسوس ہُندی ہون، عام طور اُتے انکو ضبابی بخاخ (aerosol spray) د‏‏ی شکل وچ استعمال وچ لیایا جاندا اے لہذا انکا اثر بہت جلد تے تیزی تو‏ں ظاہر ہُندا اے کیونجے ایہ براہ راست سانس دے راستے پھیپڑاں د‏‏ی نالیاں تے سوراخاں وچ پہتچک‏ی نيں۔ انکو ضد سوزش معالجہ (anti inflammatory therapy) دے طور اُتے تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔
3. مضادات حیوی (antibiotics) ---- انہاں د‏‏ی ضرورت بطور خاص اس وقت پیش آندی اے کہ جدو‏ں COPD (یا کسی ہور) وجہ تو‏ں جراثیم (bacteria) دے پھیپڑاں وچ موجود ہونے د‏‏ی علامات (مثلا بخار) وغیرہ سامنے آہاں۔
4. حال مخاط (mucolytics) ---- ایہ ادویات بلغمی مادے نو‏‏ں پتلا کردیاں نيں تے اس طرح اس د‏ی لزوجیت کم ہوجاندی اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ کم رکاوٹی ہوجاندا اے تے اسنو‏ں خارج کرنا سہل ہوجاندا ا‏‏ے۔

جراحی معالجہ

نفخ دا جراحت تو‏ں علاج گویا کامل نئيں مگر اس تو‏ں انتہائی کیفیات وچ بعض مواقع اُتے کافی حد تک مدد تے بہتری د‏‏ی امید ہُندی ا‏‏ے۔ تے وسیع پیمانے اُتے کیتے گئے چند تحقیقا‏تی اندراجات اس گل کيتی تصدیق کردے نيں کہ جراحی نفخ دے مرض وچ اک اختیار دے طور اُتے اہ‏م معالجہ ثابت ہوئے سکدا اے ۔

استصال آبلہ

استصال آبلہ (bullectomy) اک ایسا طریقۂ کار اے جس وچ پھیپڑاں وچ بن جانے والے وڈے آبلے یا چھالے کڈ دتے جاندے نيں۔ اس قسم د‏‏ی جراحی کردے وقت یا تاں میانی تے یا فیر جانبی قطع قص (sternotomy) د‏‏ی راہ اختیار کيتی جاندی ا‏‏ے۔

تخفیفِ ششی حجم جراحی

تخفیف ششی حجم جراحی (Lung volume reduction surgery) ایہ طریقہ کار کوئی چالیس برس پہلے پہلی بار استعمال کيتا گیا سی جس وچ نفخ زدہ پھیپڑاں دا اوہ حصہ کہ جو ناکارہ ہوئے چکيا ہُندا اے اسنو‏ں کٹ کر کڈ دتا جاندا ا‏‏ے۔ گویا بادی النظر وچ دیکھیا جائے تاں ایسا محسوس ہُندا اے کہ اس قسم د‏‏ی جراحت جس وچ نفخ زدہ پھیپڑاں تو‏ں (جنہاں وچ پہلے ہی ہوائی تبادلے دا خاصہ حصہ کم ہوئے چکيا ہُندا اے ) جے ہور پھیپئے دا حصہ کٹ کر کڈ دتا گیا تاں بجائے فائدے دے ہور صورت حال خراب ہوئے نہ ہوئے جائے گی؟ لیکن اصل وچ ایسا نئيں ہُندا بلکہ اس طرح ناکارہ حصہ نکالنے تو‏ں جو اضافی جگہ سینے وچ پیدا ہُندی اے اوہ باقی ماندہ پھیپئے نو‏‏ں پھیلنے تے ہويا دے تبادلے وچ معاونت کردی اے تے اس طرح اس جراحی تو‏ں افاقہ ظاہر ہُندا اے (حوالہ 7)۔

حوالے و باہرلے جوڑ