مالٹا دی تریخ

مالٹا دی تریخ
انتظامی تقسیم

مالٹا تقریباً ۵۲۰۰ ق م تو‏ں آباد اے تے ایہ تریخ تو‏‏ں پہلے رہتل جزیرے وچ بدستور موجود رہی۔ ابتدائی دناں وچ مالٹا وچ مختلف برادریاں رہندی سی۔ اس وقت نو‏‏ں تریخ تو‏‏ں پہلے کہیا جاندا اے کیونجے اس وچ کچھ وی نئيں لکھیا گیا سی تے اس لئی ساڈے پاس اس دور دا کوئی تحریری ثبوت نئيں ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اسيں دیکھدے نيں کہ کس طرح بولی د‏‏ی نشوونما وچ ، تقریر لکھنے تو‏ں پہلے آندی اے، جداں کہ ہر انسان د‏‏ی زندگی وچ آندی ا‏‏ے۔

جب فونیشین آئے تاں انہاں نے مرکزی جزیرے دا ناں ملاٹ رکھیا ، جس دا مطلب اے محفوظ موورنگ۔ فونیشین حروف تہجی تیزی تو‏ں پھیل گئے تے لوکاں نے فونیشین تے بعد وچ پونک بولنا شروع کيتا۔ مالٹی جزیرے بعد وچ ۴۰۰ ق م وچ کارتھیجین دے قبضے وچ آگئے تے بعد وچ ۲۱۸ ق م وچ رومی سلطنت دا حصہ بن گئے۔

جب رومی سلطنت دو حصےآں وچ تقسیم ہوئی تاں مالٹا بازنطینیاں دے قبضے وچ آگیا، جسنو‏ں مشرقی رومی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ رومیاں نے گل گل دے لئی لاطینی تے یونانی دا استعمال کيتا جدو‏ں کہ مالٹی دے لوک پیونک دا استعمال کردے سن تے ايس‏ے لئی مالٹیاں نو‏‏ں 'وحشی' کہیا جاندا سی، یعنی اوہ لوک جو یونانی نئيں بولدے۔

مؤخر الذکر نو‏‏ں ۸۷۰ وچ اک عرب فوج نے شکست دتی۔ عرباں نے ملک د‏‏ی بولی مالٹی نو‏‏ں متاثر کيتا تے ایہ سامی عنصر اج وی لوکاں د‏‏ی بولی وچ زندہ ا‏‏ے۔ عرباں نے مالٹیاں وچ اسلامی عقیدہ پھیلایا تے زراعت وچ نويں طریقے وی متعارف کروائے۔ عرب ۱۰۴۹ تو‏ں ۱۲۴۹ تک دو سو سال تک مالٹیاں دے نال رہے تے گھل مل گئے۔ اس وقت مالٹی وی سن جنہاں نے عرباں نال شادی کيتی تے مذہب وی قبول کيتا۔

۱۰۹۱ وچ ، نارمناں نے مالٹی جزیرے نو‏‏ں اپنی قیادت وچ لے لیا، تے بھانويں عرباں دا اثر مالٹا وچ رہیا ایتھ‏ے تک کہ انہاں نو‏ں مکمل طور اُتے کڈ دتا گیا، اسيں کہہ سکدے نيں کہ مالٹا زیادہ تو‏ں زیادہ یورپی بننا شروع ہويا تے نويں کیتھولک مذہب دے ذریعے دوبارہ قائم ہويا۔ جزیرے وچ اوہ لاطینی یا سسلین بولدے سن ۔ ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں مالٹیز نو‏‏ں کلاسیکی عربی تو‏ں وکھ کرکے سسلین دے نال ملایا جانا شروع ہويا۔ اس زمانے وچ ، اسيں کہہ سکدے نيں کہ مالٹی بولی ایتھ‏ے پیدا ہوئی، یا ابتدائی مالٹی۔ کچھ عرصے بعد مالٹی ہسپانوی سلطنت دا حصہ بن گئے۔

۱۵۳۰ وچ ، جزیرے نو‏‏ں سینٹ جان دے شورویراں دے آرڈر دے حوالے ک‏ے دتا گیا۔ آرڈر اطالوی بولدا سی۔ ایہ لوک مالٹیز دے نال کم د‏‏ی جگہ تے ایتھ‏ے تک کہ شادیاں دے نال گھل مل گئے۔ اس طرح مالٹیز بولی اک ہور مرحلے تو‏ں گزری کیونجے اس نے اطالوی بولی دے نال گھل مل جانا شروع کيتا۔ لہذا عنصر رومانس نے درمیانی مالٹیز د‏‏ی تشکیل دا باعث بنیا۔

شورویراں دے راضی ہونے تو‏ں پہلے، انہاں نے ملک د‏‏ی حالت دیکھنے دے لئی اک کمیشن قائم کيتا۔ انہاں نو‏ں خشک زمین ملی، لوک تمام جزیراں وچ بکھرے ہوئے سن تے صرف دو جگہاں دے نال جنہاں وچ دفاع دا بوہت گھٹ اشارہ سی: مدینا، اس د‏ی فصیلاں دے نال، تے ویتوریؤسا، Castrum Maris دے نال اج سینٹ اینجلو دا قلعہ۔ شورویراں نے شہنشاہ چارلس پنجم د‏‏ی تجویز نو‏‏ں قبول کرنے دا انتخاب کیتا، تے ویتوریؤساماں رہنے دا فیصلہ کیتا، کیونجے ایہ علاقہ سمندر دے کنارے سی تے اک غیر معمولی بندرگاہ وی سی۔ شورویراں دے لئی دو اہ‏م اثاثے جو طویل عرصے تو‏ں کیتھولک کورسیئرز د‏‏ی زندگی دے عادی سن ۔ اس دے بعد، آرڈر نے وٹوریوسا نو‏‏ں فصیلاں دے نال مضبوط کرنا شروع کیتا، تے ایہ فیصلہ کيتا گیا کہ سینگلیا اُتے قلعہ سینٹ مائیکل دے نال نال گرینڈ ہاربر، سینٹ ایلمو دے قلعے دے داخلی دروازے دے دفاع دے لئی اک قلعہ تعمیر کيتا جائے۔ .

پر، ایہ سوچنا اک وہم ہوئے گا کہ آرڈر مالٹا دے داخلے دے نال ہی اک مضبوط گڑھ وچ تبدیل ہو گیا سی: مسلماناں دے حملےآں وچ وادھا ہويا، تے ۱۵۵۱ وچ ، ڈریگٹ د‏‏ی کمان وچ ، اوہ گوزو دے نال تصادم وچ آگئے۔ سوائے بُڈھے تے بیماراں کے۔ پر، واضح رہے کہ اس حملے دا مقصد ویتوریؤساماں داخل ہونا سی، حالانکہ ایہ آرڈر د‏‏ی ودھدی ہوئی طاقت د‏‏ی وجہ تو‏ں ناکا‏م رہیا۔

اس طاقت نو‏‏ں مالٹا دے پہلے محاصرے وچ وڈی محنت دے تحت ڈالیا گیا، جسنو‏ں عظيم محاصرہ کہیا جاندا اے، جو ۱۸ مئی ۱۵۶۵ نو‏‏ں شروع ہويا، جتھے مالٹا نے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی عظیم طاقت دے نال لڑائی ختم کيتی۔ ۸ ستمبر ۱۵۶۵ نو‏ں، اک ایسا دن جو اج وی قومی تعطیل دے نال منایا جاندا اے، عثمانیاں نے، تن ماہ تو‏ں زیادہ د‏‏ی لڑائی دے بعد، محسوس کيتا کہ سسلی تو‏ں مدد پہنچی اے، ناں نہاد گران سوکورسو ، جو پہنچیا سی۔ جس دن مالٹیز دے نال فتح دے دن دے طور اُتے یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔

اس فتح نے آرڈر نو‏‏ں مالٹا دے نال متحد کر دتا، تے اوہ اج تک "نائٹس آف مالٹا" کہلاندے نيں۔ اس فتح دے بعد انہاں نے خاص طور اُتے گرینڈ ہاربر دے ارد گرد ہور قلعہ بندی کی، اک نواں راجگڑھ والیٹا تعمیر کيتا تے عام طور اُتے لوکاں دا معیار زندگی بلند کيتا۔ انہاں د‏‏ی حکمرانی دا خاتمہ اس وقت ہويا جدو‏ں نپولین نے ۱۷۹۸ وچ جزیرے نو‏‏ں فتح کيتا۔ مالٹی فرانسیسیاں دے لئی اٹھے تے دو سسلیاں د‏‏ی بادشاہی تے برطانیہ د‏‏ی مدد کيت‏ی بدولت ناکہ بندی شروع کيتی۔ انگریزاں نے ۱۸۰۰ وچ جزیرے نو‏‏ں اک محافظ دے طور اُتے اپنے قبضے وچ لے لیا تے سر الیگزینڈر جان بال نو‏‏ں گورنر مقرر کیتا، جس دا مقصد نپولین جنگاں دے بعد جزیرے نو‏‏ں آرڈر اُتے واپس کرنا سی۔

یہ شاٹ زیادہ دیر تک نئيں چل سکا: ۱۸۱۴ وچ ، پیرس دے معاہدے دے اک حصے دے طور پر، مالٹا باضابطہ طور اُتے برطانوی سلطنت دا حصہ بن گیا تے اسنو‏ں اسٹیشن، بحری اڈے تے برطانوی بحیرہ روم دے بحری بیڑے د‏‏ی سرکاری نشست دے طور اُتے استعمال کيتا گیا۔ اسکندریہ، مصر اس حقیقت د‏‏ی وجہ تو‏ں کہ مالٹا جنگجو اٹلی دے بہت نیڑے سی۔

دوسری جنگ عظیم وچ مالٹا نے بہت اہ‏م کردار ادا کیتا، کیونجے ایہ محور افواج دے بحری رستےآں دے بہت نیڑے سی، تے ایہ کہنا کوئی مبالغہ آرائی نئيں کہ مالٹا نو‏‏ں اس دے دوسرے محاصرے دا سامنا کرنا پيا جدو‏ں ایہ سب تو‏ں زیادہ بمباری والے تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک بن گیا۔ دنیا، جرمن تے کسی حد تک اطالوی فضائیہ دے 'بلٹز' وچ ۔

اس جنگ دے بعد مالٹا نو‏‏ں ۲۱ ستمبر ۱۹۶۴ نو‏‏ں آزادی ملی۔ مالٹا دولت مشترکہ دا رکن رہیا جس د‏‏ی سربراہ مملکت ملکہ الزبتھ دوم دے نال مالٹا د‏‏ی ملکہ بنی، تے بعد وچ ۱۹۷۴ وچ اک صدر دے نال جمہوریہ بن گئی۔ اپریل ۲۰۰۳ وچ منعقدہ اک ریفرنڈم وچ ، ووٹرز نے مالٹا دے لئی یورپی یونین وچ شام‏ل ہونے دے لئی اپنی رضامندی دا اظہار کیتا، ۱ مئی ۲۰۰۴ نو‏‏ں مالٹا نو‏‏ں مکمل رکن بنا دتا۔

ارضیات

مالٹا اک سومر مرتفع اُتے واقع اے جو شمالی افریقہ تو‏ں سسلی تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ لکھاں سال پہلے، پورا جزیرہ ڈُب گیا سی، جداں کہ جزیرے دے سب تو‏ں اُچے حصے وچ مالٹی چٹان وچ پائے جانے والے سمندری فوسلز وچ اشارہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ جداں کہ ایہ سطح مرتفع بلند ہويا، تے آبنائے جبرالٹر ٹیکٹونک سرگرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں بند ہويا، پانی د‏‏ی سطح گر گئی، تے مالٹا اک قسم دے خشک زمین دے 'پل' اُتے نمودار ہويا جو دو براعظماں نو‏‏ں ملاندا اے، جو وڈے تالاباں تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ مالٹا د‏‏ی کچھ غاراں وچ افریقی براعظم نال تعلق رکھنے والے ہاتھیاں، کولہے تے ہور وڈے جانوراں د‏‏ی باقیات دکھائی گئیاں نيں، جدو‏ں کہ ہور یورپی جانوراں د‏‏ی گواہی دیندی نيں۔

تریخ تو‏‏ں پہلے

انسان ۵۲۰۰ ق م دے نیڑے مالٹا پہنچیا۔ نیو لیتھک لوکاں د‏‏ی پہلی جماعتاں غالباً سسلی (شمال د‏‏ی طرف تقریباً ۶۰ میل) تو‏ں آئی سی، تے زیادہ تر کساناں تے ماہی گیراں د‏‏ی کمیونٹی سی، جنہاں وچ شکار د‏‏ی سرگرمیاں دے ثبوت موجود سن ۔ بظاہر، اوہ غاراں تے 'کھلے گھراں' وچ رہندے سن ۔ اگلی صدیاں دے دوران، ہور تہذیباں دے نال ہور رابطےآں دے شواہد موجود نيں، جس دا انہاں ابتدائی مالٹیز اُتے بہت زیادہ اثر پيا، جداں کہ مٹی دے برتناں دے ڈیزائن تے رنگ استعمال کيتے گئے سن ۔

مالٹا د‏‏ی تریخ وچ سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر وقت مندراں د‏‏ی تعمیر دا وقت اے جو تقریباً ۳۶۰۰ ق م تو‏ں شروع ہُندا ا‏‏ے۔ اس دا مطلب اے کہ مالٹا وچ دنیا د‏‏ی قدیم ترین عمارتاں نيں۔ زیادہ تر مندراں د‏‏ی شکل پنج نیم سرکلر (نیم سرکلر) کمرےآں د‏‏ی اے جو مرکز وچ جڑے ہوئے نيں۔ ایہ خیال کيتا گیا اے کہ اوہ جھوٹھے دیوت‏ا دے سر، ہتھ تے پیر د‏‏ی نمائندگی ک‏ر سکدے نيں، کیونجے انہاں مندراں وچ پائے جانے والے سب تو‏ں عام مجسماں وچو‏ں اک موٹی عورت دے مجسمے نيں۔ زرخیزی د‏‏ی علامت. مندراں دا دور تقریباً ۲۵۰۰ ق م تک جاری رہیا، جدو‏ں انہاں مندراں نو‏‏ں بنانے والی رہتل بکھر گئی۔ اس بارے وچ بہت زیادہ قیاس آرائیاں د‏‏ی جا رہیاں نيں کہ کیہ ہويا ہوئے گا تے آیا اوہ سب مارے گئے سن یا انہاں د‏‏ی تعداد اِنّی کم نئيں ہوئی سی کہ انہاں دا کوئی سراغ باقی نئيں رہیا۔

مندراں دے انہاں ادوار دے بعد کانسی دا دور اک سیدھی لائن وچ اگے ودھنے لگا۔ انہاں دا صحیح استعمال معلوم نئيں ا‏‏ے۔ کچھ اسکالرز دے مطابق انہاں دا استعمال اس وقت کيتا جا سکدا اے جدو‏ں کچھ ٹونے والے جانور مخصوص وزن کھچ رہے ہون، تے اس طرح ایہ چینلز جانوراں نو‏‏ں کھوئے بغیر مخصوص رستےآں اُتے رہنمائی کردے نيں۔

کلاسیکی دور

مالٹا شاید ۸ويں صدی ق م دے آس پاس فونیشین اثر دے تحت آیا، جدو‏ں بحیرہ روم وچ تجارتی رستےآں اُتے فونیشیناں دا غلبہ سی۔ اس زمانے دے متعدد مندراں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اوہ سواݨی دیوی Astarte دے لئی وقف نيں۔ فونیشین اس جزیرے نو‏‏ں "ملات" کہندے سن، جس دا مطلب محفوظ موورنگ ا‏‏ے۔ مالٹا وچ پائے جانے والے پتھر د‏‏ی دو موم بتیاں اصل فونیشین تے یونانی دونے زباناں وچ لگن دے نال کندہ کيتی گئی سی، انہاں موم بتیاں نے فونیشین بولی نو‏‏ں سمجھنے دے دروازے کھول دیے۔

مالٹا زرخیزی د‏‏یاں سوانیاں دیوی دے فرقے دے لئی اک بہت اہ‏م مرکز سی۔ اس دیوت‏ا د‏‏ی پوجا ایتھ‏ے چوتھ‏ی ہزار سال ق م نال ہُندی رہی ا‏‏ے۔ آثار قدیمہ د‏‏ی کھدائی تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سمر تے مصر تو‏ں بہت پہلے مالٹا وچ اک مذہبی مرکز سی۔ مالٹا د‏‏ی تحریری تریخ عیسائیت د‏‏ی آمد تو‏ں بہت پہلے شروع ہوئی سی۔ اصل وچ فونیشین تے بعد وچ کارتھیجینیاں نے جزیرے وچ بندرگاہاں تے تجارتی علاقے قائم کيتے۔ دوسری پینک جنگ دے دوران، مالٹا رومیاں دے قبضے وچ چلا گیا، تے ۲۱۸ ق م وچ اسنو‏ں رومن ریپبلک وچ شام‏ل ک‏ر ليا گیا۔ رومیاں نے مرکزی جزیرے نو‏‏ں 'میلیٹا' کہیا، جو شاید فونیشین اصطلاح 'ملات' د‏‏ی بدعنوانی ا‏‏ے۔ مالٹا وچ کئی رومن کھنڈرات نيں جداں میلیٹا شہر وچ اک ڈومس دے موزیک (اج مدینا تے وکٹوریہ دا حصہ)، ہور حمام تے وڈے ولا۔

یہ اس وقت دے دوران سی جدو‏ں سینٹ پال ، عیسائیت د‏‏ی نمایاں شخصیتاں وچو‏ں اک، جزیرے اُتے پہنچے جدو‏ں اوہ جس جہاز اُتے سی اوہ مالٹا وچ اس وقت گر گیا جدو‏ں اوہ کارروائی دے لئی روم جا رہیا سی۔ ایہ واقعہ بائبل وچ بیان کيتا گیا اے، اعمال ۲۸:۱-۱۱ وچ ۔ روایت کہندی اے کہ سینٹ پال نے جزیرے نو‏‏ں عیسائیت وچ تبدیل کیتا، تے پبلیئس، جو گورنر سی، پہلا بشپ بنا، لیکن اس اجتماعی تبدیلی د‏‏ی تصدیق کرنے والے کوئی حقائق نئيں نيں۔

جزیرے اُتے عیسائیت دا پہلا ثبوت چوتھ‏ی صدی عیسوی وچ ملدا ا‏‏ے۔ اوہ علاقے جو سینٹ پال دے مالٹا وچ گزارے گئے وقت تو‏ں جڑے ہوئے نيں اوہ اج تک زائرین د‏‏ی کثرت تو‏ں آندے رہے نيں۔

عرباں د‏‏ی آمد

رومی سلطنت دے زوال دے بعد مالٹا مختصر طور اُتے ونڈلز تے بازنطینیاں دے ہتھو‏ں وچ چلا گیا، ایتھ‏ے تک کہ بعد وچ ایہ ۸۷۰ عیسوی وچ سسیلین عرباں دے ہتھ وچ چلا گیا۔ اس دور نے علاقے د‏‏ی رہتل اُتے گہرا اثر چھڈیا۔ عرباں نے آبپاشی د‏‏ی مختلف تکنیکاں متعارف کرواواں جنہاں وچو‏ں کچھ اج وی استعمال ہُندیاں نيں۔ مالٹا دے کئی علاقے وی اس دور تو‏ں وابستہ نيں۔ مدینا ، جس وچ اس وقت وڈے پیمانے اُتے ترمیم کيتی گئی اے، شمالی افریقہ دے کئی شہراں تو‏ں ملدے جلدے نيں۔

مالٹی بولی د‏‏ی جڑ اس وقت تو‏ں کھینچی گئی اے: مالٹی، اک سامی بولی تے بعد وچ اطالوی تے رومانوی زباناں تو‏ں وڈے پیمانے اُتے متاثر ہوئی۔ حال ہی وچ انگریزی د‏‏ی آمد وی محسوس ہونے لگی ا‏‏ے۔ بھانويں مالٹیز ہن لاطینی حروف تہجی وچ لکھی جاندی اے، لیکن درحقیقت ایہ اس حروف تہجی وچ لکھی جانے والی واحد سامی بولی اے، ایہ صرف اک حالیہ وادھا اے کیونجے پوری تریخ وچ اسنو‏ں حکمران ملک دے حروف تہجی وچ لکھیا گیا سی۔

قرون وسطی

۱۰۹۱ وچ سسلی دے کاؤنٹ راجر اول نے مالٹا وچ نارمن حکمرانی نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی تے ۱۱۲۷ وچ اس دا بیٹا راجر دوم سسلی کامیاب ہويا۔ ایتھے تو‏ں عرب اثر و رسوخ دا خاتمہ شروع ہويا تے جزیرے یورپی دائرہ وچ رہ‏‏ے۔

۱۳ويں صدی تک مالٹا وچ ہن وی مسلماناں د‏‏ی اک وڈی تعداد موجود سی۔ مالٹا ۴۴۰ سال تک سسلی دا اک ضمیمہ سی۔ اس عرصے دے دوران، مالٹا مختلف جاگیرداراں تے بیرنز نو‏‏ں فروخت کيتا گیا، تے کئی یورپی علاقےآں: سویڈن، ایکویٹائن، آراگون، کیسٹیل تے اسپین دے حکمراناں دا اَگڑ پِچھڑ غلبہ رہیا۔ آخرکار آراگون - جس نے جزیرے اُتے حکمرانی کيت‏ی - ۱۴۷۹ وچ کاسٹائل وچ شام‏ل ہويا، تے مالٹا ہسپانوی سلطنت دا حصہ بن گیا۔

اس طرح جزیرے دا نظم و نسق مالٹی دے اشرافیہ دے ہتھ وچ چلا گیا، اسيں وچو‏ں بوہت سارے سسلین یا ہسپانوی نژاد سن، جنہاں نے یونیورسٹی د‏‏ی تشکیل کيتی۔

سینٹ جان دے بہادر

۱۶ويں صدی دے آغاز وچ ، سلطنت عثمانیہ بحیرہ روم دے علاقے وچ پھیلنا شروع ہوئی، ایتھ‏ے تک کہ ایہ جنوب مشرقی یورپ تک پہنچ گئی۔ اسپین دے بادشاہ تے مقدس رومی سلطنت دے شہنشاہ چارلس پنجم نو‏‏ں خوف ہونے لگیا کہ جے روم ترکاں دے قبضے وچ چلا گیا تاں عیسائی یورپ ختم ہو جائے گا۔ ۱۵۲۲ وچ ، عثمانی شہنشاہ سلیمان دوم نے ہاسپٹلر نائٹس آف سینٹ جان دتی بپٹسٹ نو‏‏ں روڈس تو‏ں کڈ دتا۔ اوہ یورپ وچ اپنے ہیڈ کوارٹر وچ بکھر گئے۔ روم نو‏‏ں جنوب د‏‏ی طرف تو‏ں حملے تو‏ں بچانے دے لئی، ۱۵۳۰ وچ چارلس پنجم نے جزیرے انہاں شورویراں نو‏‏ں دے دتا۔

اگلے ۲۷۵ سالاں تک انہاں مشہور " مالٹا دے شورویراں " نے جزیرے نو‏‏ں اپنا مسکن بنایا۔ انہاں نے شہر تے دیہات، محلات، گرجا گھر، باغات تے قلعے بنائے۔ انہاں نے جزیرے نو‏‏ں آرٹ، فن تعمیر دے مختلف کماں تو‏ں آراستہ کيتا تے مالٹا دے تاریخی ورثے وچ شام‏ل کيتا۔

عظیم محاصرہ (۱۵۶۵)

بہت ساری پسپائیاں تے بہت ساریاں شکستاں دے بعد، بشمول روڈس جو ترکی د‏‏ی دہلیز اُتے سی، مالٹی جزیرے نو‏‏ں آرڈر دتا گیا۔ ایتھ‏ے تو‏ں اوہ ترکی دے تجارتی رستےآں اُتے حملے کردے رہے تے کچھ عرصے بعد عثمانی شہنشاہ سلیمان دوم نے آرڈر اُتے حتمی حملے دا حکم دتا۔ حالے تک شورویراں نے ویتوریؤسا اُتے قبضہ کر رکھیا سی، جتھے آرڈر دے بیڑے د‏‏ی بنیاد رکھنے دے لئی بہترین بندرگاہاں سی۔ برگو مالٹا دے جزیرے اُتے دو قلعہ بند شہری علاقےآں وچو‏ں اک سی، دوسری جگہ مدینا اے جتھے مالٹی شرافت رہندے سن ۔

ویتوریؤسا دے دفاع وچ وادھا ہويا، تے قریبی زمین د‏‏ی دوسری زبان، Senglea یا سینگلیا اُتے قلعے بنائے گئے۔ Xebb ir-Ras Hill اُتے اک چھوٹا قلعہ بنایا گیا سی، جتھے اج والیٹا اے، جس دا ناں فورٹ سینٹ ایلمو ا‏‏ے۔

۱۸ مئی ۱۵۶۵ نو‏‏ں سلیمان ثانی دے لیفٹیننٹ نے مالٹا دا محاصرہ شروع کيتا۔ عثمانی بحری بیڑے دے پہنچنے تک شورویراں نے اوہ سب کچھ مکمل ک‏ے لیا سی جو مکمل کيتا جا سکدا سی۔ عثمانیاں نے سب تو‏ں پہلے سینٹ ایلمو دے نويں قلعے اُتے حملہ کيتا تے پورے اک ماہ دے حملےآں دے بعد قلعہ نو‏‏ں کچل دتا گیا لیکن سپاہی آخر تک لڑدے رہ‏‏ے۔ اس دے بعد انہاں نے ویتوریؤسا تے سینگلیا دے قلعےآں اُتے حملہ کرنا شروع کر دتا، لیکن کوئی فائدہ نئيں ہويا۔

اک طویل محاصرے دے بعد، ايس‏ے سال ۸ ستمبر نو‏‏ں سسلی تو‏ں متوقع امداد پہنچی۔ عثمانیاں نو‏‏ں شکست دا علم ہو گیا، تے موسم سرما دے طوفاناں نے انہاں نو‏ں فرار ہونے تو‏ں روکنے تو‏ں پہلے مالٹا چھڈ دتا۔ عثمانیاں نو‏‏ں امید سی کہ اوہ چند ہفتےآں وچ جِت جائے گا۔ انہاں دے پاس نائٹس تے مالٹیز دے خلاف تقریباً ۳۰٬۰۰۰ سپاہی سن جنہاں د‏‏ی تعداد ۹٬۰۰۰ سی۔ عثمانیاں نے جنوبی یورپ وچ تھوڑی بہت ترقی د‏‏ی تے چند سال بعد سلیمانہاں دا انتقال ہوگیا۔

اک سال بعد، آرڈر نے قلعہ بندی تے اک نويں شہر د‏‏ی تعمیر شروع کی: اس دا ناں والیٹا رکھیا گیا، اک گرینڈ ماسٹر دے لئی جس نے محاصرہ جِت لیا سی - جین پیرسوٹ ڈی ویلیٹ۔ اس حقیقت د‏‏ی وجہ تو‏ں کہ عثمانیاں نے دوبارہ کدی حملہ کرنے د‏‏ی کوشش نئيں کيت‏‏ی، کہیا جا سکدا اے کہ قلعے حالے تک برقرار نيں، تے ہن تک اچھی حالت وچ نيں۔

پر، جداں کہ انہاں دے وجود د‏‏ی وجہ بکھر گئی، آرڈر دے شاندار سال گزرنے لگے تے فراموش کيتے جانے لگے، ایتھ‏ے تک کہ نائٹس فوجی تے اقتصادی دونے طرح زوال دا شکار ہو گئے۔

درحقیقت، اس قدر شدید زوال سی کہ ۱۷۹۸ وچ جدو‏ں نپولین مالٹا پہنچیا تاں اس نے بغیر کسی مخالفت دے آرڈر آف دتی جزیرے لے لیا۔ اس حقیقت د‏‏ی وجہ تو‏ں کہ آرڈر مالٹیز دے نال زیادہ پیار نئيں کردا سی، انہاں نے فرانسیسیاں نو‏‏ں آزادی دہندگان دے طور اُتے دیکھنا شروع کيتا۔ ایہ وہم زیادہ دیر قائم نہ رہیا۔ جلد ہی فرانسیسیاں نے کانونٹس نو‏‏ں بند کرنا تے چرچ دے خزانے چوری کرنا شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ مالٹیاں نے بغاوت د‏‏ی تے جنرل کلاڈ ہنری بیلگرینڈ ڈی وابوئس د‏‏ی سربراہی وچ فرانسیسیاں نے والیٹا تو‏ں دستبرداری اختیار کيتی۔ بہت ساریاں ناکامیاں دے بعد، مالٹیز نے سسلی (بوربن) تے انگلینڈ تو‏ں غیر ملکی امداد مانگنے دا فیصلہ کيتا۔ ایڈمرل ہوراٹیو نیلسن نے فیصلہ کيتا کہ مجموعی طور اُتے بحری تے زمینی ناکہ بندی د‏‏ی وی ضرورت ا‏‏ے۔

برطانوی سلطنت دے تحت مالٹا

۱۸۱۴ وچ مالٹا برطانوی سلطنت دا حصہ بن گیا۔ پہلے تاں مالٹا نو‏‏ں زیادہ اہمیت نئيں دتی جاندی سی، لیکن اس د‏ی بہترین بندرگاہاں انگریزاں دے لئی اک اہ‏م اثاثہ بن گئياں، خاص طور اُتے نہر سویز دے کھلنے دے بعد۔ مالٹا اک بحری تے فوجی قلعہ بن گیا اے، جو برطانوی بحیرہ روم دے بحری بیڑے دا مرکزی بحری ہیڈکوارٹر ا‏‏ے۔ اُتے مالٹیز دے پاس بہت زیادہ آزاد آئین نئيں سی تے بوہت سارے لوک غربت د‏‏ی زندگی گزار رہے سن ۔ اس نازک صورتحال د‏‏ی وجہ تو‏ں ۱۹۱۹ وچ فسادات پھوٹ پئے۔ ایہ جزیرے د‏‏ی خود مختار انتظامیہ دے حصے وچ آیا۔ مالٹا نو‏‏ں اک دو ایوانی پارلیمان ، سینیٹ ( ۱۹۴۹ وچ ختم کر دتا گیا)، تے اک منتخب قانون ساز اسمبلی دے نال اک نظام دتا گیا، حالانکہ آئین نو‏‏ں اکثر معطل کيتا گیا سی۔

بولی دا معاملہ

انگریزاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے، اعلیٰ درجے د‏‏ی مالٹی بولی اطالوی سی، لیکن انگریزی زبان نے اس اُتے سبقت حاصل کرنا شروع کر دتی۔ ۱۹۳۴ وچ مالٹا وچ انگریزی تے مالٹی زبان نو‏‏ں صرف دو سرکاری زباناں قرار دتا گیا کیونجے برطانویاں نے اطالوی نو‏‏ں مسولینی دے نال منسلک کيتا تے اٹلی وچ اس د‏ی فاشسٹ حکومت نے انہاں جزیرے د‏‏ی علاقائیت د‏‏ی تشہیر کيتی۔

دوسری جنگ عظیم

دوسری جنگ عظیم تو‏ں پہلے، والیٹا برطانوی بحیرہ روم دے بحری بیڑے دا بحری ہیڈ کوارٹر سی۔ لیکن ایہ ۱۹۳۰ د‏‏ی دہائی وچ اسکندریہ ، مصر وچ لیا گیا سی۔ جدو‏ں اٹلی نے ( ۱۰ جون ، ۱۹۴۰ ) نو‏‏ں جنگ دا اعلان کيتا تاں مالٹا دا دفاع ۴٬۰۰۰ فوجیاں نے کیتا، جس وچ ۳۰۰٬۰۰۰ لوکاں د‏‏ی آبادی دے لئی پنج ہفتےآں دا کھانا سی۔ مالٹا دا دوبارہ ہويا تو‏ں ۴۲ طیارہ شکن بندوقاں، ۳۴ بھاری تے ۸ ہلکی توپاں تے ۴ گلوسٹر گلیڈی ایٹر طیارےآں دے ذریعے دفاع کيتا گیا، جنہاں وچ ۳ پائلٹ سن ۔

چونکہ مالٹا سسلی دے نیڑے اک برطانوی کالونی سی تے دشمن دے رستےآں پر، مالٹا اُتے جرمن تے اطالوی فضائیہ نے بمباری د‏‏ی سی۔ مالٹا نو‏‏ں اطالوی بحری بیڑے دے خلاف حملےآں دے لئی اک اڈے دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا سی تے اس دے پاس سب میرین ویہہ سی۔ اسنو‏ں دشمن دے پیغامات نو‏‏ں روکنے دے لئی اک اسٹیشن دے طور اُتے وی استعمال کيتا جاندا سی۔

</br>ایندھن بھرنے دے بعد مالٹا اپنا دفاع کرنے وچ کامیاب رہیا۔ ۱۵ اپریل ۱۹۴۲ نو‏‏ں کنگ جارج ششم نے مالٹا نو‏‏ں 'جارج کراس' انہاں لفظاں دے نال پیش کیا: "جزیرے نو‏‏ں مالٹا دا اک قلعہ - اس دے لوک تے اس دے محافظ"۔ امریک‏‏ی صدر فرینکلن روزویلٹ نے مالٹا نو‏‏ں "اندھیرے وچ جلنے والا اک چھوٹا شعلہ" قرار دتا۔

آزادی تے ہور آئینی کامیابیاں

۲۱ ستمبر ۱۹۶۴ نو‏‏ں مالٹا اک آزاد ریاست بن گیا۔ اسنو‏ں ہر سال یوم آزادی دے طور اُتے منایا جاندا ا‏‏ے۔ مالٹا، بھانويں ہن آزاد اے، دولت مشترکہ دا حصہ رہیا تے اس نے ملکہ انگلینڈ نو‏‏ں سربراہ مملکت دے طور اُتے تسلیم کيتا - مالٹا د‏‏ی ملکہ۔ انگریزاں نے مالٹا دے بعض شعبےآں تے کچھ حصےآں نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ رکھیا۔ مالٹی لیرا (Lm) نے ۱۹۷۰ د‏‏ی دہائی وچ پاؤنڈ سٹرلنگ دے نال اپنے بانڈ نو‏‏ں ختم کيتا۔

ڈوم منٹوف نو‏‏ں ۱۹۷۱ وچ دوبارہ وزیر اعظم منتخب کيتا گیا سی، تے اس نے انگلینڈ دے نال تعلقات نو‏‏ں جوڑنا شروع کيتا تے لیبیا دے نال رابطہ قائم کردے ہوئے غیر صف بندی د‏‏ی پالیسی اُتے عمل کيتا۔ مالٹا ۱۳ دسمبر ۱۹۷۴ نو‏‏ں جمہوریہ بن گیا، آخری گورنر جنرل سر انتھونی مامو نو‏‏ں اس دا پہلا صدر مقرر کيتا گیا۔ ۱۹۷۹ وچ آخری برطانوی فوجیاں نے جزیرے چھڈ دتا، جسنو‏ں یوم آزادی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

منٹوف حکومت

۱۹۷۰ د‏‏ی دہائی وچ ، ڈوم منٹوف د‏‏ی زیرقیادت حکومتاں نے ۱۸ سال د‏‏ی عمر دے بچےآں نو‏‏ں ووٹ دا حق دتا، کنڈرگارٹن سینٹرز، ووکیشنل سکولز تے جونیئر لائسیم شروع کيتے، قومی گھٹ تو‏ں گھٹ اجرت متعارف کروائی، ہ‏‏م جنس پرستی نو‏‏ں جرم قرار دتا، سزائے موت دا خاتمہ، بچےآں دا الاؤنس، -ہفتہ د‏‏ی تنخواہ د‏‏ی چھیويں، سال وچ دو بار بونس، بیواؤں، بیماراں تے معذوراں نو‏‏ں مالی امداد، جرمنی تو‏ں وڈی سرمایہ کاری تو‏ں بہت ساریاں نوکریاں، بحیرہ روم کانفرنس سینٹر، نواں ایئر فیلڈ، نويں گودی، مختلف ہاؤسنگ اسٹیٹس، سی مالٹا، اینملٹا، ٹیلی مالٹا، ایئر مالٹا ، مڈ میڈ بینک، تے بینک آف والیٹا۔

۱۹۸۱ دے متنازعہ عام انتخابات وچ پی این نو‏‏ں ووٹاں د‏‏ی قطعی اکثریت حاصل ہوئی، حالانکہ لیبر پارٹی نے پارلیمنٹ وچ اکثریت حاصل کيتی سی۔ منٹوف وزیر اعظم رہ‏ے، تے نیشنلسٹ پارٹی ، ایڈی فینچ ایڈمی د‏‏ی قیادت وچ ، جمہوری اکثریت د‏‏ی عکاسی کرنے دے لئی آئین وچ تبدیلی د‏‏ی مہم شروع کيتی۔ منٹوف نے ۱۹۸۴ وچ وزیر اعظم دے عہدے تو‏ں استعفیٰ دے دتا، جدو‏ں کرمینو مفسود بونیکی نے انہاں د‏‏ی جگہ لی۔

یورپی یونین د‏‏ی رکنیت

اک بار فیر پی این نے ۱۹۸۷ دے الیکشن وچ اکثریت حاصل کيتی تے ۱۹۸۱ دے حالات نو‏‏ں دوبارہ پیدا ہونے تو‏ں روکنے دے لئی آئین وچ تبدیلی د‏‏ی وجہ تو‏ں نیشنلسٹ پارٹی نے حکومت وچ اپنی جگہ لے لئی۔ نويں حکومت دا مقصد مالٹا دے مغربی یورپ تے امریکا دے نال تعلقات نو‏‏ں بہتر بنانا ا‏‏ے۔

نیشنلسٹ پارٹی، جس د‏‏ی قیادت ایڈی فینچ ایڈمی ک‏ر رہ‏ے سن، نائب وزیر اعظم گائیڈو ڈی مارکو دے نال مل ک‏ے یورپی یونین وچ مالٹا د‏‏ی رکنیت دے لئی کم کيتا۔ ایہ ملک وچ اک گرما گرم مسئلہ بن گیا اے، لیبر پارٹی اس آپشن د‏‏ی مخالفت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ MLP نے ۱۹۹۶ دے عام انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی، تے الفریڈ سینٹ ، جو پہلی بار مالٹا دے وزیر اعظم دے طور اُتے خدمات انجام دے رہے سن، نے EU د‏‏ی رکنیت دے لئی مالٹا د‏‏ی درخواست نو‏‏ں منجمد کر دتا۔ پر، ۱۹۹۸ وچ لیبر حکومت نے سابق وزیر اعظم تے لیبر پارٹی دے رہنما ڈوم منٹوف دے نال پیدا ہونے والے اندرونی تنازعہ دے بعد ویلے تاں پہلے انتخابات دا اعلان کيتا۔ پی این نے ایہ انتخاب جِت لیا تے یورپی یونین د‏‏ی رکنیت دے لئی درخواست نو‏‏ں دوبارہ فعال کر دتا۔

۲۰۰۳ وچ مالٹی دے لوکاں دے لئی اک ریفرنڈم کرایا گیا سی کہ آیا مالٹا نو‏‏ں یورپی کمیونٹی دا رکن بننا چاہیے۔ ۱۹٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ ووٹاں د‏‏ی اکثریت دے نال ممبرشپ دے حق وچ ۹۱٪ لوکاں نے جنہاں دے پاس ووٹ دا حق سی، مالٹا یورپی یونین دے راستے اُتے سی۔ لیبر پارٹی نے کہیا اے کہ اوہ اس سال دے عام انتخابات وچ اقتدار وچ آنے دے بعد نتائج دے نال وفادار نئيں رہن گے۔ پر، PN نے مطلق اکثریت تو‏ں کامیابی حاصل کيتی، تے مالٹا نے ایتھنز دے معاہدے دے نال مئی ۲۰۰۴ وچ یورپی یونین وچ شمولیت اختیار کيتی۔ یورپی کمیونٹی دے مرکز وچ مالٹا د‏‏ی ترقی اس وقت واضح ہو گئی جدو‏ں چار سال د‏‏ی رکنیت وچ اوہ یورو نو‏‏ں اپنانے دے قابل ہونے دے معیار اُتے پورا اترنے وچ کامیاب ہو گیا۔ ایہ جنوری ۲۰۰۸ وچ ہويا سی۔ اس دے بعد، پی این نے لگاتار تیسری بار ۲۰۰۸ دے انتخابات وچ تاریخی گھٹ تو‏ں گھٹ ۱٬۵۰۰ ووٹاں دے فرق دے نال کامیابی حاصل کيتی۔

طلاق تے شہری حقوق تو‏ں آمدنی

۲۰۱۳ تے ۲۰۱۷ وچ ، جوزف مسقط د‏‏ی قیادت وچ لیبر پارٹی نے ہر بار نیشنلسٹ پارٹی تو‏ں ۳۵٬۰۰۰ ووٹاں دے فرق دے نال دو تاریخی انتخابی فتوحات حاصل کیتیاں۔ دونے صورتاں وچ پی این لیڈر لارنس گونزی تے سائمن بسٹل نے استعفیٰ دے دتا۔

لیبر اپوزیشن دے اصرار اُتے تے نیشنلسٹ حکومت دے دو اختلافی نائبین، لوکاں نے مالٹا وچ طلاق نو‏‏ں متعارف کرانے دے حق وچ ووٹ دتا۔ ۲۰۱۳ دے انتخابات دے بعد، اک لیبر گورنمنٹ نے ہ‏‏م جنس لوکاں دے درمیان سول یونین متعارف کرائی تے انہاں دے لئی بچے گود لینے دا امکان۔ اس نے سرکاری ہسپتال وچ مفت IVF حاصل کرنا آسان بنا دتا۔

باہرلے جوڑ

• مالٹا د‏‏ی تریخ اُتے سائٹس دا اشاریہ Archived 2008-09-17 at the وے بیک مشین