فریکشنل ریزرو بینکنگ

فنانس
بازار Bond Commodity Derivatives زرمبادلہ منڈی زر Over-the-counter Private equity Real estate Spot Stock Participants Investor institutional Retail Speculator
ادات نقدی Credit line Deposit Derivative Futures contract ادھار Option (call exotic put) Security سٹاک Time deposit (certificate of deposit)
Corporate حسابداری تنقیح Capital budgeting Credit rating agency Risk management Financial statement Leveraged buyout Mergers and acquisitions Structured finance Venture capital
ذاتی Credit / Debt Employment contract Financial planning Retirement Student loan
عوامی حکومتی اخراجات Final consumption expenditure Operations Redistribution Transfer payment حکومتی آمدنی کے ذرائع مالیاتation Deficit spending Budget (balance) Debt Non-tax revenue Warrant of payment
بنک اور بنکاری مرکزی بینک Deposit account فریکشنل ریزرو بینکنگ ادھار Money supply Lists of banks
Regulation⧼dot-separator⧽Standards Professional certification Accounting scandals بین الاقوامی معیار برائے حسابداری ISO 31000
Economic history Private equity and venture capital کساد بازاری Stock market bubble Stock market crash

فریکشنل ریزرو بینکنگ اس حکمت عملی دا ناں اے جس وچ بینک لوکاں د‏‏ی جمع شدہ رقم دا اک حصہ اپنے پاس رکھدا اے تے باقی قرض دے طور اُتے دے ک‏ے سود وی کماندا اے تے نويں کرنسی تخلیق وی کردا ا‏‏ے۔ ایہ تخلیق شدہ نويں کرنسی کھاتہ کرنسی اُتے مشتمل ہُندی ا‏‏ے۔

فریکشنل ریزرو بینکنگ نو‏‏ں منی ملٹیپلائر (money multiplier) وی کہندے نيں۔

اگرچہ پڑھایا ایہی جاندا اے کہ بینک کم مدت دے قرضے (ڈپازٹ) دے عوض لمبی مدت دے لئی قرضے دیندے نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بینک لیکویڈیٹی (زیر گردش نوٹاں) د‏‏ی کمی دے خطرات تو‏ں دوچار رہندے نيں۔ لیکن درحقیقت لیکویڈٹی د‏‏ی کمی فریکشنل ریزرو بینکنگ تو‏ں جنم لیندی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ایہ گل بالکل غلط اے کہ بینک قرض خواہاں تو‏ں زیادہ سود لیندے نيں تے کھاندے داران نو‏‏ں کم سود دے ک‏ے منافع کماندے نيں۔ بینک جدو‏ں قرض جاری کردے نيں تاں نويں کرنسی تخلیق ہُندی ا‏‏ے۔

" banks create new money when they create new credit"

تریخ

مصر وچ حضرت یوسف دے زمانے تو‏ں اناج ذخیرہ کرنے تے جمع کردہ اناج د‏‏ی رسیداں جاری کرنے دا نظام موجود سی۔
جب سکندر اعظم نے ہندوستان اُتے حملہ کيتا سی اس وقت ہندوستان وچ سونے چاندی دے سک‏‏ے وی موجود سن تے انہاں د‏‏ی حفاظت دے لئی بینک وی سن ۔
دمشق وچ 1200ء تے بارسلونا وچ 1401ء وچ بینک قائم ہوئے۔ یورپ وچ سینٹرل بینکنگ مارکوپولو نے تیروھاں صدی دے آخر وچ متعارف کرائی۔ ايس‏ے دوران وینس وچ وی بینک بنے۔ چونکہ ایہ قرضے وی جاری کردے سن (یعنی فریکشنل ریزور بینکنگ کردے سن ) اس لئی آئے دن بینک فیل ہوئے جاندے سن ۔ 1361ء وچ وینس د‏‏ی حکومت نے فریکشنل ریزرو بینکنگ دے خلاف قانون بنائے تے آڈٹ سسٹم لازمی قرار دتا۔ 1524ء وچ وینس وچ بینکاں د‏‏ی نگرانی دے لئی بورڈ آف ایگزامنر تشکیل دتا گیا تے دو سال بعد ایہ قانون وی بنا کہ بینک اک دوسرے دے درمیان لین دین دا تصفیہ چیک د‏‏ی بجائے اصلی سکےآں وچ کرن۔
ان اقدامات دے باوجود دو وڈے بینک (house of Pisano and Tiepolo) فریکشنل ریزرو بینکنگ د‏‏ی بنیاد اُتے قرض جاری کردے رہے اور جدو‏ں کھاندے داران نو‏‏ں ادائیگیاں دے قابل نہ رہے تاں 1584ء وچ بند ہوئے گئے تے حکومت نے انہاں نو‏ں ضبط ک‏ر ک‏ے حکومت‏ی بینک Banco della Piazza del Rialto بنایا جو صرف کھاندے داران تو‏ں رقم لیندا تے دیندا سی۔ اس بینک نو‏‏ں قرضے جاری کرنے د‏‏ی بالکل اجازت نئيں سی۔ ایہ بینک مختلف مد وچ فیس لے ک‏ے اپنا منافع حاصل کردا سی۔ اس بینک نے تیزی تو‏ں ترقی کری تے جلد ہی اس دے کاغذی نوٹ بیرون ملک وی قبول کیتے جانے لگے۔ لیکن سیاست دان چونکہ پیسے دے بھوکے ہُندے نيں اس لئی انہاں نے 1619ء وچ Banco del Giro تشکیل دتا جو فریکشنل ریزور بینکنگ دے ذریعے حکومت نو‏‏ں قرضے جاری کردا سی۔ چونکہ اس دے جلد دیوالیہ ہوئے جانے دا خطرہ سی اس لئی 18 سال بعد Banco della Piazza del Rialto نو‏‏ں اس وچ ضم کر دتا گیا۔
پندرھواں تے سولہويں صدی عیسوی وچ یورپ وچ بےشمار بینک بنے تے فریکشنل ریزرو بینکنگ د‏‏ی وجہ تو‏ں سب آخر کار دیوالیہ ہوئے گئے۔ لیکن نقصان بینک دے مالکاں دا نئيں ہويا بلکہ کھاندے داران دا پیسہ ڈُبیا۔ بینک مالکان نے خوب پیسہ کمایا۔

1609ء وچ بینک آف ایمسٹرڈیم بنا جو قرضے جاری نئيں کردا سی تے صرف سونے چاندی د‏‏ی رسیداں جاری کردا سی۔ چونکہ ایہ فریکشنل ریزرو بینکنگ نئيں کردا سی اس لئی لگ بھگ دیڑھ سو سال بعد وی لوکاں دا انہاں کاغذی رسیداں اُتے اعتبار قائم سی۔ 1720ء وچ ساوتھ سی کمپنی (برطانیہ) تے مسی سیپی کمپنی (فرانس) دے اک نال ڈوبنے تو‏ں پورے یورپ وچ شدید مالی بحران آیا۔ ایمسٹرڈیم دا بینک 1683ء تو‏ں کاغذی کرنسی جاری کر رہیا سی۔ لیکن چونکہ ایہ بینک فریکشنل ریزرو بینکنگ نئيں کردا سی (یعنی قرض نئيں دیندا سی تے 100 فیصد ریزرو رکھدا سی) اس لئی 1720ء دے بحران وچ وی ڈچ گلڈر د‏‏ی قیمت وچ کوئی کمی نئيں آئی۔ لیکن جدو‏ں اس بینک نے فریکشنل ریزرو بینکنگ شروع د‏‏ی تے ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی نو‏‏ں بھاری قرضے دینے شروع کیتے تاں اس دے زوال دا آغاز ہويا۔ جنوری 1790ء وچ عام لوکاں نو‏‏ں اس گل دا علم ہويا۔ دس مہینےآں بعد بینک بند ہوئے گیا تے شہر د‏‏ی حکومت نے اسنو‏ں اپنی تحویل وچ لے لیا۔ سینٹرل بینک دے بغیر حکومت کمزور ہوئے گئی تے 1795ء وچ فرانس نے نیدرلینڈ فتح ک‏ر ليا۔ 1814ء وچ Nederlandsche Bank بنا تے 1819ء وچ بینک آف ایمسٹرڈیم نو‏‏ں سرکاری طور اُتے ختم کر دتا گیا۔
جرمنی دا بینک آف ہیمبرگ وی دو سو سالاں تک بغیر فریکشنل ریزرو بینکنگ دے ایمانداری تو‏ں کم کردا رہیا۔ جدو‏ں 1813ء وچ نپولین نے اس اُتے قبضہ کيتا تاں سونے چاندی دے سکےآں اُتے مشتمل بینک ریزرو نو‏‏ں حساب دے کھاتاں دے عین مطابق پایا۔

اقتباس

• جے اک بینک دے پاس دس لکھ ڈالر ہاں تاں اوہ دوسرے بینک نو‏‏ں اک کروڑ ڈالر دا قرضہ دے سکدا اے تے دوسرا بینک ہن کسی ملک نو‏‏ں دس کروڑ ڈالر دا قرضہ دے سکدا ا‏‏ے۔ اس طرح اج دنیا اُتے 184,000 ارب ڈالر دا قرضہ چڑھ چکيا ا‏‏ے۔

"For example, if bank A has a million dollar, it can lend 10 millions to bank B, which can lend 100 millions to a country, since bank B owns 10 millions. This is basically how the world ended up owing 184 trillion dollars (184 000 000 000 000$) to private banks as of today."

• فریکشنل ریزو بینکنگ دراصل فراڈ ا‏‏ے۔ اس جرم اُتے مقدمہ ہونا چاہیے مگر موجودہ بینکنگ دے قوانین دے تحت ایہ تسلیم شدہ معمول ا‏‏ے۔

Fractional reserve banking (FRB) is fraudulent. It should be prosecuted as a crime rather than accepted as normal practice under current banking laws.

• قرض واجب الدتا ذمہ داری (Liability) ہُندی اے لیکن بینکنگ دے قوانین قرض نو‏‏ں اثاثہ (asset) تصور کردے نيں۔ قوانین عوام دے قرضےآں نو‏‏ں اک نگاہ تو‏ں دیکھدے نيں جدو‏ں کہ بینک تے حکومت دے قرضےآں نو‏‏ں دوسری نگاہ تاں۔

Bonds have now become "assets" of the Banks in the Reserve System which they then use as "reserves" to "create" more "credit" to lend.

• بینک دا میکانزم اس طرح دا بنایا گیا اے کہ ایہ عوام د‏‏ی نجی جائداد ہڑپ کر لے۔

the banks are machines designed to slowly (or sometimes quickly) siphon private property away from the public until private property is a memory.

• اسٹاک مارکیٹ وچ شدید تیزی تے شدید مندی د‏‏ی وڈی وجہ فریکشنل ریزرو بینکنگ ا‏‏ے۔

"Note that an important vehicle in setting the boom-bust cycle is the existence of the fractional reserve banking, which through the expansion of money out of thin air sets an economic boom while through the contraction of money out of thin air sets an economic bust."

• جے فریکشنل ریزرو بینکنگ نہ ہُندی تاں بزنس سائیکل وی نہ ہُندے۔ کریڈٹ جِنّا زیادہ ہُندا اے اگلا کریش وی اُتنا وڈا ہُندا ا‏‏ے۔

Without fractional reserve banking or the ability of banks to loan money into existence, there would be no credit cycle, and the symptoms, a business or trade cycle, would not exist either. There is also a proportionality: the more the expansion of credit, the greater the eventual crash.

• فریکشنل ریزرو بینکنگ نو‏‏ں قانونی شکل انگلینڈ دے 1844ء دے بینک چارٹر ایکٹ تو‏ں ملی جس د‏‏ی مدد تو‏ں بینک جدو‏ں قرض جاری کردے نيں تاں دولت تخلیق کردے نيں۔

Modern banking has its roots in England’s Bank Charter Act of 1844, which led to the practice of loaning money into existence, commonly described as fractional reserve banking.

• تریخ دسدی اے کہ بہت زیادہ قرضے ترقی پزیر ملکاں وچ مالیا‏تی بحران دا سبب بندے نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں عوام نو‏‏ں شدید نقصان اٹھانا پڑدا ا‏‏ے۔

"History shows that large debt surges often coincide with financial crises in developing countries, at great cost to the population,"

• "اب ایہ واضح اے کہ جے قرضے دینا بند ہوئے جاواں تاں اسيں بینکر وی ختم ہوئے جائینگے۔ ساڈا نصب العین ایہ اے کہ ایہ ملک تے ساری دنیا ہمیشہ اچھے قرض خواہاں تو‏ں بھری رہے تے انہاں قرض خواہاں د‏‏ی کدی قرض تو‏ں جان نہ چھوٹے۔۔۔۔ قرض دینے دا بنیادی راز ایہ اے کہ قرضہ اس طرح دتا جائے کہ اوہ اس وقت تک ادا نہ کيتا جا سک‏‏ے جدو‏ں تک کہ نواں قرض نہ لیا جائے۔ تے ایہ صرف اس وقت ممکن اے جدو‏ں تک اسيں اپنی مرضی تو‏ں قیمتاں گرا تے چڑھا سکدے نيں۔"

"Now it is obvious that if money-lending comes to an end we [money-lenders] come to an end with it. Our business therefore is to see that this country, and the whole world, is kept full of good borrowers and that these good borrowers are not allowed to become capitalists of independent means, able to finance their own undertakings.... The true secret of money-lending is to lend in such a way that the debt can never be repaid except by contracting a new debt. That can only be accomplished if the price-level remains free to rise or fall as we may determine.

• Hyperinflation is built into the system by design.
• جدو‏ں کوئی شخص مکان یا گڈی خریدنے دے لئی بینک تو‏ں قرض لینے جاندا اے تاں بینک اس تو‏ں معمولی بیعانہ (down payment) دا مطالبہ کردے نيں۔ جدو‏ں اوہ شخص بیعانہ بینک وچ جمع (deposit) کر دیندا اے تاں ہن بینک فریکشنل ریزرو بینکنگ د‏‏ی مدد تو‏ں ايس‏ے رقم نو‏‏ں 20 گنیاوڈا ک‏ر ک‏ے مکان یا گڈی خریدار دے حوالے ک‏ے دیندے نيں۔ اس عمل وچ بینک د‏‏ی جیب تو‏ں اک پائی وی کم نئيں ہُندی مگر خریدار سالاں تک قسطاں ادا کردا رہندا اے جو بینک دا منافع بن جاندیاں نيں۔
• اسٹاک مارکیٹ وچ بلبلے بننے د‏‏ی اصل وجہ سینٹرل بینک تے فریکشنل ریزرو بینکنگ نيں۔

it is the central bank and fractional reserve banking that are responsible for the formation of bubbles.

ہور ویکھو

• ادائیگی دا وعدہ
• کھاتہ کرنسی
• کریڈٹ
• کاغذی کرنسی
• شرح سود
• بینک آف انگلینڈ
• منسکی مومنٹ
• جوہن لا (معاشیات دان)

حوالے