تجوید
| قرآن مقدس |
|---|
 |
|
متعلقہ مضامین |
علم تجوید یا تجوید قرآن مجید دی تلاوت وچ حروف نوں انہاں دے درست مخرج توں اداء کرنے دے علم نوں کہندے نيں۔[۱]۔ لوکاں وچ عام اے کہ عربی عبارات (قرآن، احادیث، درود و سلام وغیرہ) پڑہندے وقت اکثر "ع" تے "ا" نوں اک ہی مخرج توں ادا کردے نيں۔ ايسے طرح "ط تے "ت ؛ "ص", "س" تے "ث" ؛ "ح" تے "ھ" ؛ "خ" تے "کھ(جو دراصل عربی وچ اے ہی نئيں)" ؛ "ف" تے "پھ(عربی بولی وچ موجود ہی نئيں)", "ک" تے "ق" ؛ "ذ،"ظ"،"ض" تے "ز" نوں وی اک مخرج توں ہی ادا کيتا جاندا اے۔ جدوں کہ عربی بولی دے تمامی 28 حروف دی وکھ وکھ 28 مخارجی آوازاں نيں تے قرأت دے دوران ہر اکھر نوں اپنے ممتاز مخرج توں ہی ادا کيتا جانا چاہیے (اسنوں ہی تجوید کہیا جاندا اے ) ورنہ معنیٰ و مفہوم وچ زمین و آسمان دا فرق پیدا ہو جائے گا۔ مثلاً، جے کدرے؛
• "الحمد لِلّٰه رب العٰلمین" (ترجمہ: تمام دی تمام تعریفاں اللہ رب العالمین دے لئی نيں) دی جگہ "الھمد لِلّٰه" پڑه ليا تاں فیر ترجمہ ہو جائیگا: تمام دا تمام "دُھواں" اللہ رب العالمین دے لئی اے۔
• "فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَر" (ترجمہ: پس اپنے رب دی خاطر نماز پڑہیے تے قربانی کیجیے) دی جگہ "فصل لربك وَانْھر" پڑه ليا تاں فیر ترجمہ ہو جائیگا: پس اپنے رب دی خاطر نماز پڑہیے تے "ڈانٹیے" اتاں۔
• "قُل هو اللّٰه احد" (ترجمہ: کہو کہ اللّٰہ اک اے ) دی جگہ "کُل هو اللّٰه احد" پڑه ليا تاں فیر ترجمہ ہو جائیگا: "کھائو" کہ اللّٰہ اک اے۔
اب خود ہی دیکھ لاں کہ بغیر تجوید دے عربی عبارات دا مطلب کِنّی حد تک بدل جاندا اے کہ جان بجھ کر پڑھنے والا گستاخ تاں یقیناً کافر ہو جائے گا۔ فیر اس طرح بغیر تجوید پڑھی گئی نماز، مسنون دعاواں، صلاة و سلام وغیرہ کِداں قبول ہو سکدے نيں؟؟۔ الٹا ایہ اعمال ساڈے گناہ کبیرہ شمار ہوݨ گے، جے علم ہوݨ دے باوجود تجوید اختیار نہ کيتی جائے۔
لہٰذا قرأت مین اِنّی تجوید کہ ہر اکھر دوسرے توں بالکل صحیح ممتاز ہو، (سیکھنا تے عمل وچ لیانا) فرض عین اے تے اس دے علاوہ نماز وی قطعاً باطل اے۔ [۲]
شرعی مسئلہ
[سودھو]نماز وچ جے قرآن یا کسی ذکر کے لفظاں بدل جاواں مگر فیر وی معنیٰ و مفہوم وچ تبدیلی نہ آئے، تاں نماز ہو جائے گی۔ مثلاً: جے الحمد شریف دے بعد آپ نے جو آیت تلاوت دی اس وچ غلطی توں "ان اللّٰه علیٰ کل شیء علیم" دی جگہ "ان اللّٰه علیٰ کل شیء قدیر" پڑھ لیا تاں وی نماز ہو گئی، لیکن معاذ اللہ جے آپ نے "ان اللّٰه علیٰ کل شیء اَلیم" (ترجمہ: بیشک، اللہ ہر شے نوں تکلیف دینے والا اے ) پڑہا تاں نماز فاسد ہو گئی (دوبارہ ادا کرنا پوے گی) تے گناہ وی ہويا (توبہ وی کرنا ہوئے گی)۔ ايسے طرح رکوع دے دوران جے "سبحٰن ربی العظیم" وچ "عظیم" دی جگہ کریم، رحیم يا حکیم وغیرہ پڑہا تاں وی نماز ہو جائے گی، لیکن جے "عزیم" پڑہ لیا تاں فاسد و باطل اے۔ [۳]
کچھ ضروری اصطلاحات
[سودھو]- (1) حروف: "ألف" توں لےکے "ي" تک تمام حرفاں دی تعداد 29 اے انہاں نوں حروف تہجی کہندے نيں۔ لیکن آوازاں دی تعداد 28 اے کیونجے "ا" تے "ء" دا مخرج اک ہی اے۔
- (2) (حروف حلقی):
اوہ تما م حروف جو حلق توں ادا ہُندے نيں انہاں دی تعداد 6 اے اوروہ ایہ نيں (ء، ھ، ع، ح، غ، خ)
1_ (جوفِ دھن):- اس وچ (الف)،"وِ مائدہ"، "یِ مائدہ" ، حروف شامل نيں - 2_ (اقصیِٰ خلق):_ اس وچ "ھ" تے "ء "حروف شامل نيں- 3_ (وسطِ خلق):- اس وچ "ع" تے "ح" حروف شامل نيں۔ 4_(ادنٰیِ خلق):- اس وچ "غ" تے "خ" حروف شامل نيں
- (3) حروف مستعلیہ: اوہ حروف جو ہر حال وچ پُر پڑھے جاندے نيں۔ انہاں دی تعداد 7 اے۔ (خ، ص، ض، ط، ظ، غ، ق) حروفِ مستعلیہ دا مجموعہ خُصَّ ضَغْطٍ قِظْ اے ۔
- (4) حروف شفوی: اوہ حروف جو ہونٹاں توں ادا ہُندے نيں۔ تعداد دے اعتبار توں 4 نيں ۔(ب۔ م۔ و۔ ف)
- (5) حروفِ مدّہ: (حروف ہوائیہ) اوہ حروف جو ہويا اُتے ختم ہوجاندے نيں۔ انہاں دی مقدار اک الف دے برابر ہُندی اے ۔(ا) ماپہلے مفتوح، (و) ساکن ماپہلے مضموم،(ی) ساکن ماپہلے مکسور۔
- (6) حروفِ لین: اوہ حروف جو نرمی توں پڑھے جاندے نيں ۔ (و) تے (ی) ساکن ماپہلے مفتوح۔
- (7) حرکت: زبر، زیراور پیش وچوں ہر اک نوں حرکت کہندے نيں تے انہاں نوں مجموعی طور اُتے حرکات کہندے نيں ۔
- (8) فتحہ اشباعی: کھڑے زبر نوں کہندے نيں ۔
- (9) ضَمّہ اشباعی: اُلٹے پیش نوں کہندے نيں۔
- (10) کسرہ اشباعی: کھڑے زیر نوں کہندے نيں۔
- (11) متحرک: جس اکھر اُتے حرکت ہو اسنوں متحرک کہندے نيں ۔
- (12) فتحہ: زبر نوں کہندے نيں۔ جس اکھر اُتے فتحہ ہو اسنوں مفتوح کہندے نيں ۔
- (13) کسرہ: زیر نوں کہندے نيں۔ جس اکھر دے تھلے کسرہ ہو اسنوں مکسور کہندے نيں ۔
- (14) ضَمّہ: پیش نوں کہندے نيں۔ جس اکھر اُتے ضمہ ہو اُسنوں مضموم کہندے نيں۔
- (15) تنوین: دو زبر ( ً)، دو زیر ( ٍ) تے دو پیش ( ٌ) نوں کہندے نيں اورجس اکھر اُتے تنوین ہو اسنوں مُنَوَّنْ کہندے نيں۔
- (16) نونِ تنوین: تنوین دی ادائیگی وچ جو نون دی آواز پیدا ہُندی اے اسنوں نونِ تنوین کہندے نيں۔
- (17) ماپہلے اکھر: کسی اکھر توں پہلے والے اکھر نوں کہندے نيں۔
- (18) مابعد اکھر: کسی اکھر دے بعد والے اکھر نوں کہندے نيں۔
- (19) ترتیل : بہت ٹھہر ٹھہر کر پڑھنا (علمِ تجوید تے علمِ وقف دی رعایت دے نال صحیح و صاف پڑھنا) جداں قراء حضرات محافل وچ تلاوت کردے نيں ۔
- (20) حدر: جلدی جلدی پڑھنا جس توں تجوید نہ بگڑے۔ جداں امام تراویح وچ پڑھدا اے۔
- (21) تدویر: ترتیل تے حدر دی درمیانی رفتار توں پڑھنا (جس طرح امام فجر، مغرب اورعشاء وچ قدرے بلند آواز وچ پڑھدا اے )
- (22) اظہار: (ظاہر کرنا) نون ساکن، نون تنوین تے میم ساکن نوں بغیر غنہ دے ظاہر کر کے پڑھنا۔
- (23) اقلاب:(تبدیل کرنا) نون ساکن تے نونِ تنوین نوں میم توں بدل دینا (یہ صرف اس دے نال خاص اے )
- (24) اِخفاء: (چھپانا) نون ساکن تے میم ساکن نوں چھپاکر ادا کرنا۔
- (25) غُنّہ: ناک دے بانتوں ميں آواز نوں اک الف دے برابر چکر دينا اسنوں غنہ کہندے نيں۔
- (26) موقوف علیہ: جس اکھر اُتے وقف کيتا جائے ۔
- (27) وقف: وقف دا لغوی معنٰی ٹھہرنا، رکنا۔ اصطلاح تجوید وچ کلمہ دے آخر اُتے سانس تے آواز توڑ دینا تے موقوف علیہ کو(اگر متحرک ہوئے تاں) ساکن کر دينا وقف کہلاندا اے۔
- (28) اِدغام: (ملانا) دو حرفاں نوں ملیا دینا۔ (پہلا مدغم تے دوسرا مدغم فیہ کہلاندا اے )
- (29) مُدْغَمْ فِیہ: جس اکھر وچ ادغام کيتا گیا ہوئے۔
- (30) سکون: سکون جزم نوں کہندے نيں۔
- (31 )ساکن: جس اکھر اُتے سکون ہو اسنوں ساکن کہندے نيں ۔[۴]