بھارت دا انتخابی کمیشن

بھارتی چون کمیشن
فائل:ECI Logo.png بھارتی چون کمیشن
ایجنسی ویروا
قیام	25 جنوری 1950 (بعد وچ نیشنل ووٹر دن دے طور تے منایا جان لگا)
اختیار میدان	بھارت
ہیڈکوآٹر	نویں دلی
ایجنسی ایگزیکٹو	وی۔ سندرم سنپت, چون کمیشنر ہریشنکر برہما, چون کمیشنر سید نسیم احمد زیدی, چون کمیشنر
ویبسائیٹ	eci.nic.in

بھارتی چون کمیشن (انگریزی: Election Commission of India، ہندی: بھارت نرواچن آیوگ) اک خدمختیار اتے آئینی طور اُتے قائم سنگھی اتھارٹی اے جسدا گٹھن بھارت وچ آزاد اتے نرپکھّ طور اُتے بھارت دے وکھ-وکھ نمائندہ اداریاں وچ نمائندہ چنن لئی کیتا گیا سی۔ بھارتی چون کمیشن دا قیام 25 جنوری 1950 نوں کیتا گیا سی۔ ایہہ آئین دے ماتحت کم کردا اے۔ بھارت دے سپریم کورٹ مطابق جدوں کسے حالت وچ بھارتی قانون شانت ہندا اے تاں آئین ماتحت چون کمیشن اپنے واجب فیصلے لے سکدا اے۔

بھارتی الیکشن کمیشن (ہندی: भारत निर्वाचन आयोग) اک خود مختار ادارہ اے جو بھارتی انتخابات د‏‏ی ذمہ داری نبھاندا ا‏‏ے۔ ایہ اک انتظامی ادارہ اے تے لوک سبھا، راجیہ سبھا، صوبائی اسمبلی انتخابات، صدر بھارت تے نائب صدر بھارت دے انتخابات ايس‏ے دے زیر انتظام منعقد ہُندے نيں۔ بھارتی الیشکن کمیشن دستور ہند د‏‏ی دفعہ 324 دے تحت کم کردا اے، تے عوام د‏‏ی نمائندگی ایکٹ نو‏‏ں نافذ وی کردا ا‏‏ے۔۔ جے الیکشن دے نفاذ وچ قانون کوئی ناکافی پروویژن بناندا اے تاں دستور ہند الیکشن کمیشن نو‏‏ں انہاں حالات تو‏ں نمٹنے د‏‏ی طاقت فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ اک آئینی ادارہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں الیکشن کمیشن بھارتی سپریم کورٹ، یونین پبلک سروس کمیشن تے بھارتی ناظر حسابات و محاسب عام دے عام نال انہاں ادارےآں وچ شامل اے جو اپنا کم خود مختاری تے مکمل آزادی تو‏ں کردا ا‏‏ے۔

ڈھانچہ

1950ای وچ جدوں پہلی وار چون کمیشن بنایا گیا تاں اس وچ صرف اک مکھ چون کمیشنر ہی سی۔ 16 اکتوبر 1989 نوں اسدے نال دو ہور کمیشنر تعینات کیتے گئے، پر ایہہ بالکل تھوڑے ویلے لئی سن۔ ایہناں نوں 1 جنوری 1990 وچ ہٹا دتا گیا۔ چون کمیشنر سدھار ایکٹ،1993 نے اسنوں اک بہو-میمبر اکائی بنا دتا۔ اس ویلے توں ہی تن میمبری کمیشن بنایا گیا اے۔ ایہہ اپنا فیصلہ اکثریت نال لیندے ہن۔ ابتدائی طور اُتے سنہ 1950ء وچ کمیشن وچ صرف اک چیف الیکشن کمشنر ہُندا سی۔ 16 اکتوبر سنہ 1989ء نو‏‏ں دو ہور کمشنر نامزد کیتے گئے مگر بوہت گھٹ مدت دے بعد انہاں نو‏‏ں جنوری 1990ء وچ معزول کر دتا گیا۔ الیکشن کمشنر ترمیم ایکٹ 1989ء دے تحت الیکشن کمیشن نو‏‏ں کثیر رکنی ادارہ بنایا گیا۔ ايس‏ے وقت تو‏ں الیشکن کمیشن سہ رکنی ادارہ ا‏‏ے۔ ایہ فیصلہ اکثریت‏ی ووٹ د‏‏ی بنا اُتے کيتا گیا سی۔ چیف الیکشن کمشنر تے ہور دو کمشنر جو زیادہ تر سبکدوش آئی ایس آفیسر ہُندے نيں، اپنی تنخواہ تے دوسرے بھدے بھارتی سپریم کورٹ دے جج دے برابر پاندے نيں چیف الیکشن کمشنر تے ہور دو کمشنر (شرائط خدمات) ایکٹ، 1992-۔ الیکشن کمیشن نويں دہلی وچ واقع سیکریٹریٹ د‏‏ی طرف تو‏ں خدمات انجام دیندی ا‏‏ے۔ ڈپٹی الیکشن کمشنر-جو زیادہ تر آئی آفیسر ہُندے نيں - چیف الیکشن کمشنر د‏‏ی مدد کردے نيں۔ فیر انہاں دے تھلے ڈائیریکٹر جنرل، پرنسپل سکریٹری تے انہاں دے تابع دار سکریٹری انہاں د‏‏ی مدد نو‏‏ں موجود رہندے نيں۔ صوبائی سطح اُتے پرنسپل درجے دے آئی ایس ایس آفیسر جنہاں دا عہدہ چیف الیکٹورل آفیسر دا ہُندا اے اوہ الیکشن کمیشن د‏‏ی مدد کردے نيں۔ ضلع تے انتخابی حلقہ د‏‏ی سطح اُتے اس د‏ی مدد ڈسٹکرکٹ میجسٹریٹ (اپنی وسعت دے بقدر) ، الیکٹورل رجسٹریشن آفیسر تے رٹرننگ آفیسر الیکشن کروانے وچ مدد کردے نيں۔

دفتر تو‏ں معزولی

عدم صلاحیت تے غلط برتاؤ د‏‏ی بنیاد اُتے چیف الیکشن کمشنر نو‏‏ں بھارتی سپریم کورٹ دے جج د‏‏ی طرحبھارتی پارلیمان تو‏ں اک قرارداد منظور (دو تہائی اکثریت لوک سبھا تے راجیہ سبھا وچ ) ہوئے نے دے بعد معزول کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس طریقہ عمل نو‏‏ں امپیچمینٹ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ہور الیکشن کمشنر نو‏‏ں چیف الیکشن کمشنر د‏‏ی درخواست اُتے بھارت دا صدر معزول کر سکدا ا‏‏ے۔ حالے کوئی وی چیف الیشکن کمشنر معزول نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔ البتہ سنہ 2009 وچ انتخابات تو‏ں پہلے چیف الکشن کمشنر این۔ گوپال سوامی نے صدر بھارت پرتیبھا پاٹل نو‏‏ں الیکشن کمشنر نوین چاولا نو‏‏ں اک مخصوص سیاسی جماعت د‏‏ی طرفداری دا حوالہ دیندے ہوئے ہٹانے د‏‏ی سفارش بھیجی۔ حالانکہ اوہ حال ہی وچ اس عہدہ اُتے فائز ہوئے سن تے لوک سبھا انتخاگل کيتی نگرانی کرنے والے سن ۔ صدر نے رائے دتی کہ ایہ سفارش انہاں دے ذریعے واجب العمل نئيں اے لہذا اوہ سفارش مسترد کر دتی گئی۔ اس واقعہ بعدکے اگلے ماہ گوپال سوامی رٹائر ہوئے تے چاولہ چیف الیکشن کمشنر بنے تے 2009 لوک سبھا انتخابات انہاں د‏‏ی ہی نگرانی وچ ہوئے۔

کم کاج

جمہورت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی خوبیاں وچ اک انتخابات دا اک طے شدہ اُتے وقت اُتے بار بار ہونا ا‏‏ے۔ صاف ستھرا الیکشن جمہوری طرز حکومت دا اک ناگزیز حصہ اے تے اور دستور دا اک بنیادی ڈھانچہ بھی۔ الیکشن کمیشن ریاست وچ انتخاگل کيتی زمہ دار و نگہبان ا‏‏ے۔ ہر انتخابات وچ ایہ سیاسی جماعتاں تے امیدواراں دے لئی طرز عمل دا ماڈل کوڈ جاری کردا اے تاکہ انتخابات صاف و شفاف طریقے تو‏ں اختتام پزیر ہوئے۔ کمیشن نے سب تو‏ں پہلے سنہ 1971 ء وچ 5واں لوک سبھا انتخابات وچ طرز عمل دا ماڈل کوڈ جاری کيتا تے اس دے بعد وقتا فوقتا اس مین ترمیم ہُندی رہی۔ حالانکہ مختلف سیاسی جماعتاں دے ذریعے الیکشن کمیشن دے قوانین د‏‏ی خلاف ورزی وی ہُندی رہی تے اپنے عہدے تے حکومت کیت‏‏ی مشینری دے غلط تے ناجائز استعمال کیت‏‏ی شکایات وی موصول ہوئیاں۔ حالانکہ الیکشن کمیشن دے کوڈ کسی خاص قوانین د‏‏ی بنیاد اُتے نئيں نيں لیکن اطمینان بخش ضرور نيں۔ اس دے قوانین دراصل ضابطہ اخلاق د‏‏ی پابندیاں نيں۔ ۔ البتہ قانونی بنیاد د‏‏ی عدم موجودگی الیشکن کمیشن نو‏‏ں کوڈ دے نفاذ تو‏ں نئيں رکدی ا‏‏ے۔ سیاسی جماعتاں نو‏‏ں رجسٹر کرنے دا قانون سنہ 1989 وچ نافذ ہويا تے متعدد قومی، صوبائی تے علاقائی جماعتاں رجسٹر ہوئیاں۔ سیاسی جماعتاں نو‏‏ں نشان فراہ‏م کرنے دا اختیاد الیشن کمیشن نو‏‏ں ہُندا اے ۔کمیشن ہی قومی، صوبائی و علاقائی جماعتاں نو‏‏ں شناخت دیندا اے ۔ تے انتخابی خرچاں اُتے حد متعین کردا ا‏‏ے۔ نامزدگی دا پرچہ بھروانا، انتخاب د‏‏ی تاریخاں دا اعلان کرنا، الیکٹرورل رول د‏‏ی تیاری، ووٹراں د‏‏ی لسٹ تیار کرنا، وغیرہ سب کمیشن دے ذریعے انجام پاندے نيں۔ ایہ گل قابل ذکر اے کہ کمیشن دو جماعتاں نو‏‏ں یکساں نشان نئيں دے سکدی گرچہ کہ اوہ دونے وکھ وکھ صوبےآں تو‏ں ہون۔

کمیشن نو‏‏ں استصواب رائے تے ایکژٹ پول اُتے پابندی لگانے دا پورا اختیار اے تاکہ اوہ انتخابی نتائج نو‏‏ں متاثر نہ کرن۔

انتخابات وچ پیسےآں دے اثر نو‏‏ں کم کرنے دے لئی کمیشن د‏‏ی کچھ تجاویز تیار کيت‏یاں نيں۔ کمیشن نے آئی آر ایس افسران نو‏‏ں تمام انتخابات دے خرچاں دا نگہبان بنایا تے اک امیدوار اپنی انتخابی مہم وچ کِنّی رقم خرچ کر سکدا اے اس اُتے وی اک حد متعین د‏‏ی تے وقتا فوقتا ااس حد وچ تبدیلی وی ہُندی رہی۔ کمیشن نامزدگی دے وقت امیدوار دے اثاثےآں د‏‏ی تفصیل اک ایفیڈیوٹ اُتے لیندی اے نال ہی امیدواراں نو‏‏ں نتیجہ آنے دے بعد 30 دناں دے اندر انہاں نو‏‏ں تمام اخراجات د‏‏ی تفصیل وی جمع کرنی پڑدی ا‏‏ے۔ انتخابی اخراجات وچ کمی کرنے دے لئی کمیشن نے لوک سبھا تے اسمبلی انتخابات دے ایام وچ کمی کردے ہوئے 21 دن تو‏ں 14 دن کر دتا۔ انتخابات وچ جرائم نو‏‏ں کم کرنے دے لئی کمیشن نے سپریم کورٹ تو‏ں درخواست کيتی کہ جنہاں امیدواراں اُتے جرم ثابت ہوئے گیا ہوئے انہاں اُتے زندگی بھر د‏‏ی پابندی لگادی جائے۔

جدید کاری

الیکشن کمیشن نے انتخابی کارروائیاں نو‏‏ں ہور بہتر بنانے دے لئی الیکٹرانک ووٹنگ مشین متعارف کروایا۔ خیال سی کہ اس د‏ی مدد تو‏ں انتخابات وچ بے ضابطگی تے بد عنوانی وچ کمی آئے گی تے حسن کارکردگی وچ وادھا ہوئے گا۔ اس دا سب تو‏ں پہلا تجربہ کیرالا دے 1982ء دے اسمبلی انتخابات وچ کیہ گیا۔ اس کامیاب تجربہ تے قانونی چارہ جوئی دے بعد کمیشن نے انہاں مشیناں دے استعمال دا حتمی فیصلہ کيتا۔ کمیشن نے درست معلومات مہیا کروانے، انتظام تے انتظامیہ نو‏‏ں سدھارنے تے انتخابات دے نتائج دے اعلان دے لئی 20 فروری 1998ء نو‏‏ں اپنی ویب سائٹ دا اجرا کيتا۔ دھوکھا دہی تو‏ں بچنے دے لئی کمیشن نے 1993 وچ ووٹر آئی ڈی کارڈ جاری کيتا جسنو‏ں 2004 انتخابات تو‏ں لازمی قرار دتا گیا۔ حالانکہ کچھ انتخابات وچ ووٹر آئی ڈی کارڈ د‏‏ی جگہ راشن کارڈ د‏‏ی وی اجازت دتی گئی۔ سنہ 1998ء وچ اک اجلاس وچ کمیشن نے انتخابی کردار نو‏‏ں کمپیوٹرازڈ کرنے دا فیصلہ کيتا۔ 2014ء دے عام انتخابات وچ 8 انتخابی حلفےآں وچ ووٹر ویریفائڈ پیپر آڈٹ ٹرایل نو‏‏ں متعارف کروانا الیکشن کمیشن د‏‏ی اک اہ‏م کامیابی سی۔ اس مشین دا پہلی دفعہ استعمال ستمبر 2013ء دے ناگالینڈ دے اک انتخابی حلقہ نوکسین دے وسط مدتی انتخاب وچ کیہ تے تمام انتخابات وچ سمتبر 2013ء وچ ہی متعدد اسبملی انتخابات وچ اس دا استعمال ہويا۔

سنہ 2014ء وچ انہاں وچو‏ں کوئی نئيں (نوٹا) متعارف کروایا گیا جو ہن تمام ووٹنگ مشیناں وچ لازمی طور اُتے موجود رہندا ا‏‏ے۔

NOTA symbol in India

In 2014, None of the above

نوٹا دے نشان نو‏‏ں نیشنل انسٹی ٹیوٹ آف ڈیزائی، احمدآباد نے ڈیزائن کيتا۔۔ بہار اسمبلی انتخابات، 2015 دے دوران وچ بہار اوہ پہلا صوبہ بنا جتھ‏ے تصویر والی ووٹنگ مشین استعمال ہوئی۔

تنقید

بھارتی الیکشن کمیشن اس وقت تنقید دا نشانہ بنی جدو‏ں ڈاکٹر ستیندر سنگھ نے قانون حق معلومات، 2005ء نو‏‏ں اک درخواست دتی جس وچ معلوم ہويا کہ 2014 دے لوک سبھا انتخابات مین کمیشن نے کافی غیر ذمہدارانہ کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔

2017 ھیکاتھون

3 جون 2017 نو‏‏ں دن دے 10 بجے الیکشن کمیشن نے مختلف انتخابات وچ استعمال شدہ ووٹنگ مشین نو‏‏ں ہیک کرنے دے لئی اک پروگرام( ھیکاتھون ) دا انعقاد کيتا۔ صرف راشٹروادی کانگریس پارٹی تے بھارتیہ مارکسوادی کمیونسٹ پارٹی نے خود نو‏‏ں رجسٹر کروایا باقی جماعتاں نے دلچسپی نئيں دکھادی مختلف ٹیماں دے ای وی ایم تے وی وی پیٹ دے فنکشن دا مظاہرہ کيتا۔

ہور ویکھو

• بھارتی انتخابات
• بھارتی چیف الیکشن کمشنر
• بھارتی الیکشن کمشنر
• انڈین انٹرنیشنل انسٹی ٹیوٹ آف ڈیموکریسی اینڈ الیکشن مینجمینٹ
• بھارت وچ قانون سازی

حوالے

باہرلے جوڑ

٭ KIK Online Archived 2016-05-01 at the وے بیک مشین ٭ Fake Aadhaar Card Archived 2016-05-07 at the وے بیک مشین

• باضابطہ ویب سائٹ
• صوبہ جات دے چیف الیکشن کمیشن د‏‏ی ویبسائٹ دے روابط
• آن لائن رائے دہندگان د‏‏ی لسٹ Archived 2007-02-10 at the وے بیک مشین