آنتونیؤ گرامشی

اینٹونیؤ گرامشی
جم:	22 جنوری 1891 الیس، ساردینیئن، اٹلی
موت:	27 اپریل 1937 (عمر 46 سال) روم، لازیؤ، اٹلی
کم_میدان:	مغربی فلسفہ
شہریت:	اطالوی
بولی:	اطالوی
دور:	20ویں صدی
موضوع:	مارکسزم
پرجن نوٹبکس

آنتونیؤ گرامشی/انتونیؤ گرامشی (22 جنوری 1891 -27 اپریل 1937) اٹلی دی کمیونسٹ پارٹی دے بانی، مارکسزم دے نظریہ کار اتے اپدیشک سن۔ ویہویں صدی دے شروعاتی چار دہاکیاں دے دوران سجے-پکھی فاشزم وچاردھارا نال جوجھن اتے کمیونزم دی پکھتکمیل لئی مشہور ہن۔ اوہ مغربی مارکسواد وچ سبھ توں مولک سیاسی مفکر اتے اک سربپکھی انٹیکجوئل ہستی وجوں مشہور سن۔

جیونی

مڈھلا جیون

گرامشی دا جم 22 جنوری 1891 نوں سردانیا وچ کیگلیاری دے ایلس صوبہ وچ ہویا سی۔ پھرانسسکو گرامشی اتے گسیپنا مرثیہ دی ستّ سنتاناں وچوں انتونیؤ گرامشی چوتھی اولاد سی۔ پیؤ دے نال گرامشی دے کدے وی مدھر تعلقات نہیں رہے لیکن ماں دے نال اوہناں دا گہرا لگاؤ سی۔ ماں دی سہج بیان سٹائل، پرحالات دے سامان لچکیلاپن اتے جیونت ہاسبودھ دا اوہناں دی شخصیت اتے گہرا اثر پیا

انقلابی جیون

انقلابی سرگرمیاں لئی اٹلی دی فاشسٹ عدالت نے گرامشی نوں 1928 وچّ 20 سال دے سزا دی سزا سنائی۔ مارکسزم ولوں حاصل انقلاب دھرمی فکرنوں گرامشی نے اپنے سماجی اتے سیاسی چنتن وچّ قلم بند کیتا۔ گرامشی دے چنتن اتے لیکھنی نوں دو کالاں وچّ ونڈیا جاندا ہے - سزا پوروَ کال (1910 - 26) اتے سزا بعد کال (1929-35)۔ سزا پوروَ لیکھنی دی مول سر جتھے راجنیتک سی، اتھے ہی سزا دے بعد گرامشی اتہاسک اتے سدھانتک لیکھنی ولّ مڑے۔

گرامشی سمجھدے سن کہ لینن اتے اس دے ساتھیاں ولوں اپنایا گیا انقلاب دا اصول پرمکھ طور تے سماج دیا معاشی سکتیا اپر کیدرت رہا اے۔

وچاردھارا اتے لیکھنی

ویہویں صدی دے تیسرے دہاکے وچّ یورپ دیاں کجھ کمیونسٹ پارٹیاں دے وچّ ینتروادی فلسفے دا بول بالا سی۔ گرامشی نے، سجےپکھی بھٹکاؤ دا آدھار، اس ینتروادی فلسفیانہ وچاردھارا دا پردافاش کرن وچّ اہم کردار نبھائیا۔ فلسقے دے کھیتر وچّ گرامشی نے تریخی مادہ پرستی دیاں سمسیاواں دے ولّ پرمکھتا نال دھیان دتا۔ سزا دے دوران لکھی گئی ‘پرجن نوٹبکس’ گرامشی دی وچاردھارا اتے سدھانتک لیکھنی دی پرتندھ دستاویز ہے۔ اس وچّ اوہناں نے آدھار اتے سنرچنا، مزدور ورگ اتے بدھیجیوی ورگ دے آپسی سبندھاں دی پڑتال کیتی۔ وچاردھارا ( درشن، کلا، نیتی آدی) دی ساپیکھ آزادی دا گہرا مطالعہ اتے تجزیہ کیتا۔ اتاولی سنسکرتی دا گرامشی دوارا کیتا گیا مطالعہ، کیتھولکواد، کروچے دے ابھوئنجناوادی درشن اتے سماج شاستر وچّ وچاروادی سدھانتاں دی آلوچنا، مارکسوادی چنتندھارا وچّ اہم مقام رکھدے ہن۔

ہیجمنی(پربھستا) بارے

گرامشی مارکسسٹ مفکر لینن ولوں دتے تجزیہ ہیجمنی نوں وستھاردا اے اتے اپنے مطالعہ وچ دسدا اے کہ کویں "برزوآ دھر" اقتدار نوں نینترت رکھدی اے۔ گرامشی دے تجزیہ دی وضاحت ہمیشہ اک سار نہیں رہی سگوں ویلے مطابق بدلدی رہی، ہیجمنی دے تجزیہ وچ بہت پھیلاء اے۔عامَ کرکے اسدی ورتوں فوجی حاکمیت لئی کیتی اے دوجے پدھر تے ایہہ سیاسی، معاشی، سنمستقل دے معنےآں وچ متاثر کیتا جاندا اے مگر مارکسی سوچ وچار دے دوران ایہہ تجزیہ وچاردھاری معنےآں وچ ورتیا گیا اے۔ گرامشی دے مطابق ایہہ تجزیہ صرف سمجھن وچ ہی نہیں سگوں اقتدار پرورتن وچ ودھیرے مددگار ہو سکدا اے۔ اقتدار سٹائل جماعت وچ ہیجمنی (پربھوستا) دے نال اقتدار نوں چرمستقل بناؤدی اے۔ہیجمنی پونجیواد دا سرکھیا کوچ اے۔ گرامشی مطابق اپنی سنکیرنتا دا تیاگ کرکے جاتی بھیداں نوں مٹا کے ہِ بدھی دی ورتوں ولوں تہذیبی غلبے توں مکتی پائی جا سکدی اے کیونکہ اپنی چڑت نوں برقرار رکھن لئی سرمایہ داری تہذیبی پرتیکاں دی ورتوں بڑی مطلب بھرپورتا نال کردا اے۔ اس لئی سکھیا ہی سبھ توں اہم ہتھیار ثابت ہو سکدا اے۔

بدھیجیویاں بارے

گرامشی دے مطابق ہر جماعت دے اپنے دانشور ہندے ہن ایہناں دی کوئی جماعت نی ہندی۔صنعتی پربندھک،تکنیشیئن اتے معیشت دان سرمایہ داری جماعت دے اپنے کم پربندھن لئی ایہناں دی قطار اساری اے۔گرامشی بدھیجیویاں نوں تن پدھراں تے پرکھدا اے۔

• پیداوار دے کھیتر وچ پربندھک، انجینیئر، تکنیشیئن وغیرہ۔
• سول سماج وچ راجنیتا، لکھاری، ماہر تعلیم، صحافی ہن۔
• سٹیٹ وچ لوک پربندھک، فوجی افسر،ججّ اتے وزیر وغیرہ۔

گرامشی دا بدھیجیویاں بارے تجزیہ صرف انقلابی کارجاں نوں ہی سدھانتبدھّ نہیں کردا سگوں اس گل دا وی دستاویز اے کہ با اثر سماجی گروہ کویں اقتدار دی ورتوں کردے ہن۔

سکھیا تے سکھیا پربندھ بارے

گرامشی دے سکھیا پربندھ نوں سمجھن لئی اسدی سیاسی پرتبدھتا نوں جاننا ضروری اے۔ اسدا مننا اے کہ ہورنا سول ادارےآں وانگ سکول وی سیاسی پربستا دا ہی سند اے۔ گرامشی پاٹھکرم اتے سکھیا نفسیات دیاں دھارناواں نوں سماجی تبدیلی لئی لوڑیندا مندا اے۔ ایہناں وچ بدلاو راہیں ہی سمجک تبدیلی ممکن اے۔ جو سماج وادی سسٹم سرجن دے وچ کردار نبھاؤندی اے۔ گرامشی مطابق سکھیا اک اتپاد اے جسنو سکھیارتھی سکول چھڈن ویلے نال لئی جاندا اے۔ اوہ لکھدا اے کہ جس طرحاں دی سکھیا دتی جا رہی اے اوہ انکڑیا نوں یاد رکھن تک محدود اے۔ اس طرحاں اوہ طالب علم دا کجھ نہیں سنوار سکدی۔ گرامشی 'روائتی سکھیا نظام' دے دوران کسے وی طرحاں دی درجیبندی نوں ختم کرن دے پکھ وچ اے۔اوہ سانجھے سکولاں دی وکالت کردا اے۔ جتھے کوئی بھید مطلب نہ ہووے۔ گرامشی دے سکھیا ماڈل وچ دو تتّ ہن۔ اک ستعینات مڈھلی سکھیا جو منکھتاوادی، سرجناتمک سبھیاچار حاصل کردی ہووے۔ دوجے پرکار دی سکھیا کسے خاص کھتے متعلق جانکاری اتے تجربیا دے زریعہ راہیں طالب علماں نوں اک خاص قسم دے زرخیز کم لئی راغب کریگی۔

پنجابی سماج/سبھیاچار وچ گرامشی سوچ وچار دی سارتھتا

گرامشی دی وچاردھارا تے اٹلی دی قوم پرستی اک دوجے نال رچے مچے پرتیت ہندے ہن۔ گرامشی دا سوچ وچار اتھوں دیاں سیاسی، سماجی اتے معاشی حالات وچوں اکار گرہن کردا اے۔ اوہ مارکسزم اتے روسی انقلاب نوں وی اٹلی دے حوالےآں وچ ہی سمجھن دی کوشش کردا اے۔ اسدے تجزیہ پنجابی سماج سبھیاچار نوں درپیش چنوتیاں نوں سمجھن اتے اوہناں لئی ڈھکواں پرتیؤتر سرجن وچ سہائی ہن۔ گرامشی مطابق سیاسی اقتدار لئی جدوجہد صرف سیاسی اتے معاشی کھیتر وچ ہی نہیں لڑیا جاندا سگوں سماجی کھیتر وچ وی اسدی اہم کردار ہندی اے گرامشی دا سمچا سوچ وچار ہی سبھیاچار اتے سیاست وچلی سانجھ تلاشن دی کوشش کردا کردا اے۔ پنجابی سماج سبھیاچار دیا ونگاراں اتے بھوکھمکھی سبھاوناواں نوں اسے حوالہ وچ سمجھن دی لوڑ اے۔ ایہہ گل ٹھیک اے کہ مارکس دے اس اصول سبھیاچار، سیاست اتے وچاردھارا کوئی سرگرم رول ادا نر کر سکدے پر اس گل نوں نظر انداز نہیں کیتا جا سکدا کہ سبھیاچار نوں معیشت اتے طاقت نال جوڑ کے، ودھیپُ ڈھنگ نال معائنہ کرن دا جو کم مارکس نے شروع کیتا سی اوہ بے مثال ہے۔ مارکس نوں اس الارو سوچ دی قیمت تاں دیئی ہی پیئی سی۔ ایہہ سدھانتبدھّ کرن دی اسمرتھتا راہیں دتی۔ مارکس دی اسے کمزوری نوں پھڑ کے انتونیؤ گرامشی اگے ودھدے ہن۔ اس حوالہ وچ اوہناں دیاں انتردرشٹیاں اتی اہم ہن۔ اس وچ کوئی شکّ نہی کہ سبھیاچار اصول دے نرمائے ۔ _وچ گرامشی دا بہت وڈا یوگدان اے۔ ساری دنیا اوہناں دے اس _ کم توں متاثر وی اے۔ پر گرامشی توں پہلے مارکسسٹ چنتکاں دے ہنگیریئن مفکر جورج لکاچ (1885–1971) دے سبھیاچار مطالعہ وچ پائے یوگدان توں گل سرو کیتی جا سکدی اے۔ جوجج دکاچ دی پہلی اہم دین ایہہ اے کہ اوہناں نے مارکس دی اہم لکھت 'آربک اتے فلسفیانہ ہتھلکھتاں جسنوں لوک لگبھگ بھلّ ہی چکے ہن، دے اہمیت نوں لوکاں ساہمئے پیش _کیتا۔ اس لکھت نال کے رک مارکسزم دا سفر شرُ ہندا اے۔ (ہسٹری اینڈ کلاس کانشسنیس) لوکاچ دی اہم کتاب اے۔

اوہ اک قسم دی پرپرابھوتکی (میٹاپھزیکل) درجابندی نوں ختم کرکے کسے ہور _پرابھوتکی درجابندی نوں قائم وی نہیں کردے۔ اوہ تاں راج، معیشت اتے شہری سماج دیاں سنمستقل جگتاں) ویونتبندیاں نں اک جٹل اتے موکلی سنرچنا دے روپ وچ دیکھن دی کوشش کردے ہن جسدا کوئی اک مقررہ مرکز نہیں۔ اس وچ شامل وکھ وکھ دھراں دا بول بالا ہندا رہندا اے۔ ایہناں دا اہمیت وی گھٹدا ودھدا رہندا اے۔ اس میکلی سنرچنا، سمچّ جاں حالت نوں اوہ تریخی جٹّ (ہسٹوریکل ر بلیکا) دا نام دندے ہن۔ ر ہ مشہور مارکسسٹ مفکر پاؤلانتزا آپئی کتاب 'سٹیٹ ہ پاور، سوشلزم' وچ کجھ اس طرحاں دے وچار پیش کردے ہن کہ راج ہ کوئی حاکم جماعت ولوں آپن مقصداں لئی ورتے جائے (منوپلوٹ) والا | آلہ نہیں اے۔

فرینکفرٹ سکول ڈریکٹر رہے تھیؤڈور اتے میکس دا پرلیتری جماعت دی انقلاب کاری گنجائش وچ یقین نہیں سی۔ پرپاگت جماعتی نکھیڑ وی ایہناں لئی کوئی اہمیت نہیں سی رکھدا ۔ ایہہ سمجھدے سن کہ پونجیواد سماج دی سمچی انتظام وچ سارے بھوگی لین دین ،افسرساہی اتے سبیاسرک صنعت رہی اکو ترا نال پھت ہوئے ہندے ہن۔ 19 وی صدی وچ وستواں دی خرید اوہنا دی اپاہلیت اپر انحصار کردی اے۔ پر اج کیہیری چیز کھردینی اے،اسدی چون اساری تے نردھا ن وی سبھیاچار کردا اے

آپا دیکھ رہِ ہا کہ گرامشی نے مرسواد متعلق پوری ترا سڑرد رہندے ہوئے انیوارتواد مطلب الپ وتارواد اتے جماعتی گھٹنواد اپر قابو پایا اے۔ گرامشی دیا ایہناں دھارناواں مرسوا وچ اک نویں جان بھری اے۔ پونجیواد دے تریخی ترقی نوں سمجن لئی اک نواں چوکھتا وی دتا اے۔ ایہہ منن غلط نہیں ہووےگا کہ گرمسی دے ایہناں وچاردھاری سدھتا نوں سمجن بنا حال دنیا دے اساری اتے اسدے اندرلے gti- سائنس نوں سمجھا ہی نہیں جا سکدا۔

حوالے