بابری مسجد

بابری مسجد (ہندی: बाबरी मस्जिद، اردو: بابری مسجد، بھارت وچ اتر پردیش دے فیض آباد ضلعے دے شہر ایودھیا وچ رامکوٹ پہاڑی(ہلّ) اتے واقع سی۔ ایہہ 6 دسمبر 1992 وچ ڈھیہہ-ڈھیری کر دتی گئی سی۔ 1,50,000 لوکاں دی، اس مقصد لئی اکتر ہوئی بھیڑ نے، سنگٹھنکاریاں دے سروچ عدالت (سپریم کورٹ) نوں دتے وعدے کہ بابری مسجد نوں کوئی نقصان نہیں پہنچن دتا جاویگا، دے باو جود بے کرکی نال مسجد توڑ دتی سی۔ اس دے نتیجے وجوں ہوئے فساداں وچ ممبئی اتے دلی سمیت کئی وڈے شہراں وچ 2,000 توں ودھ لوک مارے گئے سن۔

بابری مسجد
Babri Mosque بابری مسجد ڈھاہے جان توں پہلاں
کوآرڈینیٹس: 26.7956°N 82.1945°E / 26.7956; 82.1945
تھاں ٹکانہ	ایودھیا، بھارت
قائم	1527ء
آرکیٹیکچر متعلق جانکاری
آرکیٹیکٹ	میر باقی
آرکیٹیکچر سٹائل	مغلیہ فنِ تعمیر
گمبد	تین

مسجد دا فن تعمیر

مغل راج دے حکمران اتے اوہناں دے وارث فن تعمیر دے بہت وڈے سرپرست سن اتے اوہناں نے کئی اتم مقبریاں، مسجداں اتے مدرسیاں دا اساری کروایا۔ ایہناں دی اک خاص سٹائل اے، جس اتے تغلق فن تعمیر دے اثر ہن۔ پورے بھارت وچ مسجداں وکھ-وکھ سٹائلاں وچ بنائیاں گئیاں سن۔ سبھ توں سندر سٹائلاں اوہناں کھیتراں وچ ترقی یافتہ ہوئیاں جتھے دیشی پرمپارک کلا بہت مضبوط سی اتے مقامی کاریگر بہت ہی کامیاب سن۔ اس لئی کھیتری جاں سیاسی سٹائلاں دیاں مسجداں مقامی مندراں جاں گھریلو سٹائلاں توں ترقی یافتہ ہوئیاں، جو کہ اتھے دی جلوایو، دھرتکھنڈ، سامگریاں مطابق ڈھلیاں سن۔ اس لئی بنگال، کشمیر اتے گجرات دیاں مسجداں وچ بھاری انتر اے۔ بابری مسجد لئی جونپر دی نرمان-کلامان سٹائل دا انکرن کیتا گیا سی۔

اک خاص سٹائل دی ایہہ اہم بابری مسجد مکھ طور اتے فن تعمیر وچ راکھویں رہی، جس نوں دلی سلطنت دے قیام (1192) دے بعد ترقی یافتہ کیتا گیا سی۔ حیدرآباد دے چار-مینار (1591) چونک دے وڈے محراب، تورن پتھ، اتے مینار بہت ہی خاص ہن۔ اس کلا وچ پتھر دی مکمل ورتوں کیتی گئی اے اتے 17ویں صدی وچ مغل کلا دے منتکل ہون تک جویں ک‌ِ تاج محل ورگیاں سنرچناواں توں وکھائی دندی اے۔ مسلماناں دی حکمرانی وچ بھارتی انکولن پرتیبمبت ہندا اے۔

بابری مسجد تریخ دے آئینے وچ

فائل:Babri graphic.gif

framepx

1528: اک ایہوجہے مقام پر مسجد دی تعمیر جو کچھ ہندو تنظیماں دے دعویٰ دے مطابق ’رام‘ دی جائے پیدائش سی ۔

1853ء: ایودھیا دے پہلے مذہبی فسادات۔

1859ء: برطانوی نوآبادیاتی حکومت دے ولوں عبادت دی جگہ دی تقسیم کر دی گئی۔

1949ء: مسجد دے اندر نال ’رام‘ دی مورتی دی دریافت۔ حناںمت نے متنازع مقام قرار دے کر مسجد بند کروا دی۔

1984ء: وشوا ہندو پریشد دے ولوں ’رام‘ دی جائے پیدائش ناں آزاد کروانےدے لیے تحریک دا اعلان۔ بی جے پی دے رہنما لعل کرشن ایڈوانی نے اس تحریک دی قیادت سنبھال لی۔

1986ء: ضلعی عدالت دے ولوں ہندوؤں ناں متنازع مقام پر پوجا دی اجازت۔ مسلماناں دا جانب نال بابری مسجد ایکشن کمیٹی دا قیام۔

1989ء: وشوا ہندو پریشد نے مسجد نال ملحقہ زمین پر رام مندر دی بنیاد رکھ دتی۔

1990ء: وشوا ہندو پریشد دے حامیاں نے مسجد ناں جزوی طور پر نقصان پہنچایا۔ بھارتی وزیرِاعظم دے ولوں مسئلے دے حل دی ناںشش۔

1991ء: ریاست اتر پردیش وچ بی جے پی حکومت دا قیام۔

1992ء: وشوا ہندو پریشد دے حامیاں دے ولوں بابری مسجد دی شہادت۔ ہندو مسلم فسادات، تین ہزار افراد ہلاک۔

2001ء: انہدام دے 9 برس مکمل ہونے پر وشوا ہندو پریشد دے ولوں رام مندر دی تعمیر دا عزمِ نو۔

جنوری 2002ء: وزیرِاعظم واجپائی دے دفتر وچ ’ایودھیا سیل‘ دا قیام۔

فروری 2002ء: بی جے پی دے ولوں انتخابی منشور وچ نال رام مندر دی تعمیر دی شق خارج۔ ایودھیا نال واپس آنیوالے ہندوؤں دی ٹرین پر حملہ 58 ہلاک۔ وشوا ہندو پریشد دے ولوں رام مندر دی تعمیر دےآغاز دے لیے پندرہ مارچ دی تاریخ دا اعلان۔

مارچ2002ء: گجرات مسلم کش فسادات وچ دو ہزار افراد ہلاک۔

اپریل 2002ء: ایودھیا دے متنازع مقام دی ملدیت دے بارے وچ مقدمے دی سماعت دا آغاز۔

جنوری 2003ء: ماہرینِ آثارِ قدیمہ دے ولوں عدالت دے حکم پر متنازع مقام دےجائزہ دا آغاز۔

اگست2003ء: ماہرینِ آثارِ قدیمہ دے ولوں مسجد دے نیچے مندر دی موجودگی دے شواہد دا اعلان۔ مسلماناں دے ولوں اعتراضات۔

ستمبر 2003ء:عدالت دی طرف نال بابری مسجد دے انہدام پر ا کسانے دے الزام وچ سات ہندو رہنماؤں پر مقدمہ چلانے دا فیصلہ۔

اکتوبر 2003ء: مسلم تنظیماں دے ولوں ماہرینِ آثارِ قدیمہ دی رپورٹ ناں مکمل طور پر مسترد کرنے دا مطالبہ۔

دسمبر 2003ء: انہدام دی گیارہویں برسی پر حیدرآباد دکن وچ فسادات۔ پانچ افراد ہلاک۔

جولائی 2004ء: شیوسینا دے رہنما بال ٹھاکرے دے ولوں مسئلے دے حل دے لیے متنازع مقام پر قومی یادگار دی تعمیر دی تجویز۔

اکتوبر2004ء: لال کرشن ایڈوانی دے ولوں مندر دی تعمیر دی عزم دا اعادہ۔

نومبر 2004ء: الہٰ آباد ہائی ناںرٹ دے ولوں بابری مسجد معاملہ وچ لعل کرشن ایڈوانی ناں نوٹس۔

اکتوبر 2010ء: الٰہ آباد عدالت نے فیصلے وچ بابری مسجد دی زیادہ تر زمین ہندوؤں دے دو فریقاں ناں دے دی۔ تاہم سابقہ مسجد دی زمین دے ایک تہائی حصے پر مسجد دی بازتعمیر دی گنجائش رکھی۔

دسمبر 2015ء بڑے پیمانے پر تعمیری پتھراں ناں بابری مسجد دی زمین پر وشو ہندو پریشد دے ولوں بھیجا گیا۔

نگارخانہ

• مسجد کا گنبد
  مسجد کا گنبد
• دائیں گنبد کا اندرونی منظر
  دائیں گنبد کا اندرونی منظر
• مسجد کا ایک ستون
  مسجد کا ایک ستون
• مسجد کا ایک خوبصورت روشن دان
  مسجد کا ایک خوبصورت روشن دان
• مسجد کا اندرونی منظر
  مسجد کا اندرونی منظر
• بابری مسجد
  بابری مسجد
• بابری مسجد
  بابری مسجد

موجودہ عدالتی صورتحال

بھارت دی اعلیٰ عدالت سپریم کورٹ دے تن ودوان ججاں دی بینچ ولوں رام مندر بنام بابری مسجد مدعے تے لگاتار سنوائی شروع کیتے جان دے ادیش نال بیتے بدھوار، 6 دسمبر (2017) نوں سنوائی شروع کیتے جان دے نال ہی مسلم دھر دے وکیلاں ولوں ایہہ کیاے جان تے کہ اوہناں نوں کیس نال متعلق سارے دستاویز انگریزی وچ نہیں مل سکے اس کرکے معاملے دی سنوائی ملتوی کیتی جائے۔ اسدے نال ہی ایہہ وی کیہا گیا کہ اس معاملے نال متعلق ماحول مطابق نہ ہون کارن اس معاملے دی سنوائی لوک سبھا دیاں اگلیاں ( 2019) وچ ہون والیاں عامَ چوناں توں بعد شروع کیتی جائے۔ دسیا جاندا اے کہ ودوان ججاں نے معاملے نال متعلق سارے دستاویز انگریزی وچ نہ ملن دی گل تاں قبول کر لئی پر 2019 دیاں لوک سبھا دیاں عامَ چوناں توں بعد معاملے دی سنوائی شروع کرن دی گل نوں قبول نہیں کیتا اتے معاملے دی اگلی سنوائی اگلے ورھے دی 8 فروری توں شروع کرن دا فیصلہ دے دتا۔ ایہہ گل اتھے ذکر یوگ اے کہ سپریم کورٹ ولوں ایہہ سنوائی الاہباد ہائیکورٹ دے 30 ستمبر 2010 نوں دتے گئے اس فیصلے خلاف کیتی گئی اپیل پور کیتی جا رہی اے، جس وچ اسنے رام مندر - بابری مسجد اختلاف نال متعلق زمین نوں تن حصیاں وچ ونڈ کے اک حصہ، جتھے رام-للا دی مورتی براجمان سی، اوہ ہندواں نوں دین، جس تھاں تے رام چبوترا، بھنڈار اتے سیتا رسوئی ہون دا دعوہ کیتا گیا، اوہ نرموہی اکھاڑے نوں تے باقی دا تیجا حصہ مسلماناں نوں مسجد بناؤن لئی دین دا فیصلہ دتا سی۔ اتھے ایہہ گل وی ورننیوگ اے کہ اس توں کجھ ہی سماں پہلاں اک بھارتی ویبسائیٹ ‘کوبراپوسٹ۔کام’ ولوں ‘آپریشن۔جنمبھومی’ دے نشریاتی راہیں ایہہ خلاصہ کیتا جانا، اپنے آپ وچ بہت ہی ووادروحانی روپ وچ ساہمنے آ چکا سی کہ 90-دے دہاکے وچ بابری مسجد نوں ڈھاہیا جانا، بھیڑ دا وقتی ابھار نہیں سی، جویں کہ بھاجپا دے آگوآں ولوں پرچاریا جاندا رہا، سگوں ایہہ بھاجپا اتے اسدیاں سامان وچار-دھارا والیاں سہیوگی جتھیبندیاں دی ملی-بھگت نال رچی گئی اک سوچی-سمجھی سازش سی۔

پچھوکڑ

دلچسپ گل ایہہ اے کہ جتھے اس خلاصے لئی بھاجپا ولوں کانگرس پور الزام لایا گیا کہ اسنے لوکسبھا چوناں وچ فرقو بنیاد تے متداتاواں دا دھروویکرن کرن دے ادیش نال دبے مردے نوں اکھاڑ باہر لیاندا اے، اتھے ہی کانگرس ولوں بھاجپا پور الزام لاؤندیاں کیہا گیا کہ اس (بھاجپا) نے اسے طرحاں کٹڑپنتھیاں دا جھکاء اپنے حق وچ کرن لئی ایہہ سازش رچی اے، جویں اسدے آگوآں نے اس کانڈ نوں برپا، اوہناں دا دھروویکرن اپنے حق وچ کیتا سی۔

آپسی کھہبڑبازی وچ ہوئے اس خلاصے توں بعد ضروری ہو جاندا اے کہ 90-دے دہاکے وچ بابری مسجد ڈھااے جان دا کانڈ واپرے جان دے تعلق وچ لمبا سماں عدالت وچ چلے مقدمے دا الاہباد ہائی کورٹ دا جو فیصلہ آیا اتے اس اختلاف نال متعلق پارٹیاں دے آگوآں دا جو ردعمل رہا، اسدا جواب تلاشن لئی اس مدعے تے پھلار نال چرچہ کیتی جائے۔

لمبے ویلے تک لڑی گئی عدالتی لڑائی توں بعد ‘بابری مسجد بنام رام جم بھومی’ دی زمین دے مالکانہ اختیار متعلق چل راے اختلاف دا جو اپروکت فیصلہ آیا تے اس توں بعد جو حالات ساہمنے آ راے سن، اوہناں توں اسے ویلے ہی ایہہ گل واضع جاپن لگ پئی سی کہ اس فیصلے نوں آخری روپ وچ شاید ہی کسے دھر ولوں سویکاریا جیگا۔ اس لڑائی نوں لڑدیاں چلیاں آ رہیاں دھراں، نرموہی اکھاڑا، عالمی ہندو کونسل، آل انڈیا مسلم لاء بورڈ اتے سنی سینٹرل وقف بورڈ دے مکھیاں نے اس فیصلے نوں بھاویں مڈھوں ہی ردّ نہیں سی کیتا، مگر اوہناں اس نوں انشک روپ وچ اقبول کردیاں، سپریم کورٹ وچ جان دی گل ضرور کہی سی۔

اختلاف دی شروعات

ایہہ لڑائی اس ویلے شروع ہوئی، جدوں 90-ویں دہاکے دی اک رات نوں چپّ-چپیتے ہی ووادت تھاں دے وچکارلے گمبد ہیٹھاں مورتیاں رکھ، مسلماناں دے اتھے نماز پڑھن وچ رکاوٹ پیدا کر دتی گئی۔ ویلے دے نال وکھ-وکھ پڑاواں توں ہندا ایہہ اختلاف لگاتار ودھدا چلیا گیا۔ آخر ایہہ اختلاف اس ویلے نازک دور وچ داخل ہو گیا، جدوں 6 دسمبر 1992 نوں کتھت روپ وچ ‘بھڑکی’ بھیڑ نے بابری مسجد ڈھاہ دتی۔ دسیا گیا کہ اس نوں ڈھااے جان وچ بھاجپا، جسدی کہ اتر پردیش وچ سرکار سی اتے اسدے وزیر اعلیٰ کلیان سنگھ دی مکھ کردار رہی سی۔

بابری مسجد متعلق چل راے اختلاف دوران مسجد ڈھااے جان دے تعلقات وچ ہو رہی سازش دیاں مل رہیاں سوہاں دے بنیاد تے مرکز سرکار ولوں جدوں راج سرکار پاس چنتا ظاہر کیتی گئی تاں اس ویلے دی بھاجپا سرکار دے مکھی وزیر اعلیٰ کلیان سنگھ نے مرکز سرکار نوں بھروسہ دوایا کہ اوہناں دی سرکار بابری مسجد نوں کسے وی قیمت تے نہیں ڈھاہن دیویگی۔ پر بابری مسجد ڈھااے جان دے تعلقات وچ سارے گھٹنا-کرم دے پچھوکڑ وچ بھاجپا دے لیڈراں دی ایہہ سوچ کم کر رہی سی کہ بابری مسجد ڈھاہ کے جے اتھے رام مندر دے اساری کیتے جان دا مدعا اچھالیا جائے تاں اوہ اک خاص ووٹ-بینک نوں اپنے نال جوڑن وچ کامیاب ہو سکدے ہن۔ ایہہ وی منیا گیا کہ اسے ادیش نوں مکھ رکھکے ہی لال کرشن اڈوانی نے ‘رام-رتھّ یاترا’ کیتی، جسدے فلسروپ سمچے دیش وچ اجیہا فرقو تناء دا ماحول بن گیا، جسدے چلدیاں آگوآں ولوں ابھارے جوش دے وہن وچ وہِ، بھاری گنتی وچ ایودھیا وچ اکٹھے ہوئے ‘رام-بھگتاں’ نے بابری مسجد ڈھاہ دتی۔

ادھر مرکز وچ کانگرس پارٹی دی سرکار سی۔ کیہا جاندا اے کہ بابری مسجد ڈھااے جان دے کانڈ پچھے، اس ویلے دے وزیر اعظم سری نرسمہا راؤ دی ایہہ سوچ کم کر رہی سی کہ جے بھاجپا ولوں بابری مسجد ڈھاہ دتی جاندی اے تاں اس پاس کانگرس خلاف ورتن لئی کوئی مدعا نہیں رہِ جائیگا۔

ایہی کارن سی کہ بھاجپا ولوں بابری مسجد ڈھاہ دین دی الیکی گئی سکیم اتے اس وچ پردیش دی کلیان سنگھ سرکار ولوں تعاون دتے جان دیاں خفیہ ایجنسیاں دیاں رپورٹاں ملن دے باو جود، مرکز سرکار ولوں بابری مسجد دی سرکھیا کرکے فسادیاں ہتھوں اس نوں بچاؤن لئی نہ تاں مرکزی سرکھیا بل تعینات کیتے گئے اتے نہ ہی بھیڑ نوں ایودھیا وکھے اکٹھیاں ہون توں روکن لئی کوئی اپرالے ہی کیتے گئے۔

اتے انت وچ

آخر بابری مسجد ڈھاہ دتی گئی۔ فلسروپ دیش دے کئی حصیاں وچ فرقو-پھسادو ہوئے تے کئیاں بے گناہ لوکی ایہناں فساداں دی بھینٹ چڑھ گئے۔ اسدا ردعمل مسلم دیساں وچ ویکھن نوں ملیا، جتھے ہندواں اتے اوہناں دے دھرم-استھاناں پور حملے کیتے گئے تے اوہناں نوں نقصان پہنچایا گیا۔ اسدے نال کجھ مسلم دیساں وچ سکھاں اتے اوہناں دے گوردواریاں نوں وی نشانہ بنایا گیا۔ جسدا کارن ایہہ منیا گیا کہ جنہاں دناں وچ بابری مسجد ڈھاہن دا تحریک چھیڑیا ہویا سی اتے دیش دے وکھ-وکھ حصیاں توں اس ادیش لئی بھاجپا اتے اسدیاں سہیوگی پارٹیاں ولوں ایودھیا ول جتھے بھیجے جا راے سن، تاں اوہناں دناں وچ ہی بابری مسجد ورتکنیک تحریک وچ حصہ لین لئی اک اکالی دل دی دلی اکائی دے مکھی ولوں ایودھیا جتھا لجان اتے اس نوں دلی-اتری پردیش بارڈر تے روک لئے جان دیاں فوٹواں تے خبراں میڈیا وچ آ گئیاں سن۔