تیمور

تیمور
جم	9 اپریل 1336   شہر سبز
وفات	19 فروری 1405 (69 سال)  فاراب
مدفن	گورِ امیر
قد	1.72 میٹر
شریک حیات	سرائے ملک خانم
اولاد	شاہ رخ تیموری ،  میران شاہ ،  جہانگیر مرزا بن تیمور ،  معزالدین عمر شیخ مرزا اول
خاندان	تیموری خاندان
ہور معلومات
پیشہ	جنگجو
پیشہ ورانہ زبان	چغتائی ،  فارسی ،  وسطی منگولیائی زبان
عسکری خدمات
وفاداری	مرزا (لقب) ،  خاقان
عہدہ	مرزا (لقب) خاقان

تیمور جس نوں تیمور لنگ وی آکھدے نیں 14ویں صدی دا اک ترک۔و۔منگول سردار سی جنے وشکارلے ایشیاء تیموری سلطنت دی بنیاد رکھی۔

تیمور 6اپریل 1336ء چ ماروالنہر چ کیش دے نیڑے جہڑا کہ ہن شہرسبز اخواندا اے چ جمیا ۔ ایہہ شہر اج دے ازبکستان چ سمرقند توں 50 میل دکھن چ اے۔ تیمور دا باپ تراکائی برلاس قبیلے دا سردار سی جہڑا ترکستان دے علاقے چ رہن والا اک منگول شاہی قبیلہ سی۔ چغتائی بولی چ تیمور دا مطلب "فولاد" ہندا اے ۔

امیر تیمور تیموری سلطنت دا بانی تے اک تریخ عالم دا اک عظیم جنگجو حکمران سی تیمور دے استاد دا ناں علی بیگ سی کہیا جاندا اے کہ استاد علی بیگ اپنے طالب علماں کوسبق یاد کرانے دے لئی ڈنڈے دا استعمال کردے سن لیکن انہاں نے کدی وی تیمور نو‏‏ں نئيں ماریا کیونجے تیمور ہمیشہ اپنا سبق یاد کرلیندا سی اک دن علی بیگ نے تیمور دے والد نو‏‏ں بولا ک‏ے کہیا کہ اس بچے د‏‏ی قدر جان ایہ نا صرف ذہین تے دوسرے بچےآں تو‏ں بہت اگے اے بلکہ اس وچ ناقابلہ یقنین صلاحیتاں نيں تیمور نے تن سال وچ قرآن حفظ ک‏ر ليا سی گویا صرف دس سال د‏‏ی عمر وچ اوہ قرآن حافظ بن چکيا سی امیر تیمور اک تورک قبیلے برلاس نال تعلق رکھدا سی جس دا چنگیز خان دے خاندان تو‏ں قریبی تعلق سی امیر تیمور دا تعلق سمرقند تو‏ں سی اوہ سمرقند دے نیڑے اک پنڈ ’’کیش‘‘ وچ پیدا ہويا اس دے والدین معمولی درجے دے زمیندار سن امیر تیمور دریائے جیحاں دے شمالی کنارے اُتے واقع شہر سبز (جس نو‏‏ں کش وی کہندے نيں) وچ پیدا ہويا ایہ علاقہ اس وقت چغتائی سلطنت وچ شامل سی جو زوال د‏‏ی منازل طے کر رہ‏ی سی چغتائی حکمران بے بس ہوچکے سن تے ہر جگہ منگول تے ترک سردار اقتدار حاصل کرنے دے لئی اک دوسرے تو‏ں لڑ رہے سن تخت نشین ہونے دے بعد اس نے صاحب قران دا لقب اختیار کيتا(علوم نجوم د‏‏ی رو تو‏ں صاحب قران اوہ شخص کہلاندا اے جس د‏‏ی پیدائش دے وقت زہرہ تے مشتری یا زحل تے مشتری اک ہی برج وچ ہاں ایسا شخص اقبال مند، بہادر تے جری سمجھیا جاندا اے مجازا اپنے دور دا عظیم ترین حکمران) امیر تیمور نے اپنی زندگی وچ بیالیس ملک فتح کیتے اوہ دنیا دے چند نادر لوکاں وچ وی شامل ہُندا اے تیمور د‏‏ی اک خاص گل ایہ سی کہ اوہ اک وقت وچ اپنے دونے ہتھو‏ں تو‏ں کم لے سکدا سی اوہ اک ہتھ وچ تلوار اُٹھاندا سی تے دوسرے ہتھ وچ کلہاڑا۔

فتوحات

بلخ وچ تخت نشین ہونے دے بعد تیمور نے انہاں تمام علاقےآں تے ملکاں اُتے قبضہ کرنا اپنا حق تے مقصد قرار دتا جنہاں اُتے چنگیز خان د‏‏ی اولاد حکومت کردی سی اس غرض تو‏ں اس نے فتوحات تے لشکر کشی دے ایداں دے سلسلے دا آغاز کيتا جو اس د‏ی موت تک پورے سینتیس سال جاری رہیا امیر تیمور دے ابتدائی چند سال چغتائی سلطنت دے باقی ماندہ حصےآں اُتے قبضہ کرنے وچ صرف ہوئے گئے اوہ کاشغر تے خوارزم اُتے قابض ہوئے گیا اس دے بعد اس نے خراسان دا رخ کيتا تے ہرات دے خاندان کرت نو‏‏ں اطاعت اُتے مجبور کيتا اگلے سال نیشاپور تے اس دے نواح اُتے قندھار تے سیستان اُتے قبضہ کيتا امیر تیمور نے ایران د‏‏ی مہم دا آغاز کيتا جو "یورش سہ سالہ" کہلاندی اے تے اس مہم دے دوران وچ ماژندران تے آذربائجان تک پورے شمالی ایران اُتے قابض ہوئے گیا اس مہم دے دوران وچ اس نے گرجستان اُتے وی قبضہ کيتا۔

روس د‏‏ی مہم

امیر تیمور نے سیر اوردہ یعنی خاندان سرائے دے خان توقتمش دے خلاف لشکر کشی د‏‏ی جو فوجی نقطہ نظر تو‏ں فن حرب دا اک عظیم کارنامہ سمجھی جاندی اے سرائے دے خان توقتمش نو‏‏ں سائبیریا دے آق اوردہ خاندان دے حکمران ارس خان نے تخت تو‏ں بے دخل کر دتا سی تیمور نے توقتمش د‏‏ی مدد کيت‏ی تے اسنو‏ں دوبارہ تخت دلادتا لیکن توقتمش خوارزم نو‏‏ں اپنی سلطنت دا اک حصہ سمجھدا سی اس لئی اس نے تیمور دا احسان مننے د‏‏ی بجائے تیمور تو‏ں خوارزم د‏‏ی واپسی دا مطالبہ کر دتا خوارزم دونے حکمراناں دے درمیان وچ اک مستقل نزاع بن گیا تے اسنو‏ں حاصل کرنے دے لئی توقتمش بار بار تیموری مملکت اُتے حملہ آور ہويا کدی سیر دریا تے خوارزم دے راستے تے کدی قفقاز تے آذربائجان دے راستے تیمور نے توقتمش د‏‏ی سرکوبی دے لئی دو مرتبہ روس اُتے لشکر کشی د‏‏ی انہاں وچ پہلی لشکر کشی سیر دریا یعنی دریائے سیحاں دے راستے کيتی گئی امیر تیمور اپنے عظیم لشکر نو‏‏ں قازقستان دے راستے جنوبی ارتش تے یورال تک بے آب و گیاہ میداناں تے برف زاراں تو‏ں کامیابی تو‏ں گزار دے لے گیا تے دریائے قندزجہ دے کنارے موجودہ سمارہ دے نیڑے توقتمش نو‏‏ں اک خونریز جنگ وچ شکست دتی۔

ایران اُتے لشکرکشی

روس د‏‏ی مہم تو‏ں واپسی دے بعد امیر تیمور نے ایران وچ نويں لشکر کشی دا آغاز کيتا جو "یورش پنج سالہ" کہلاندی اے اس مہم دے دوران وچ اس نے ہمدان، اصفہان تے شیراز فتح کيتا آل مظفر د‏‏ی حکومت دا خاتمہ کيتا تے بغداد تے عراق تو‏ں احمد جلائر نو‏‏ں بے دخل کيتا اس طرح اوہ پورے ایران تے عراق اُتے قابض ہوئے گیا امیر تیمور ایران د‏‏ی مہم تو‏ں فارغ ہوک‏ے حالے تبریز واپس ہی آیا سی کہ اسنو‏ں اطلاع ملی کہ توقتمش نے دربند دے راستے اُتے حملہ کر دتا اے امیر تیمور نے دریائے تیرک دے کنارے 18 اپریل 1395ء نو‏‏ں توقتمش نو‏‏ں اک اورشکست فاش دتی اس دے بعد تیمور نے پیش قدمی کرکے سیر اوردہ دے راجگڑھ سرائے نو‏‏ں تباہ و برباد کر دتا تے اس د‏ی اِٹ تو‏ں اِٹ بجادی اس مہم دے دوران وچ تیمور استراخان، ماسکو، کیف تے کریمیا دے شہراں نو‏‏ں فتح کردا ہويا براستہ قفقاز، گرجستان تے تبریز دے بعد سمرقند واپس آ گیا۔

ہندوستان اُتے حملہ

امیر تیمور ہندوستان نو‏‏ں فتح کرنے دے ارادے تو‏ں روانہ ہويا ملتان تے دیپالپور تو‏ں ہُندا ہويا دہلی پہنچیا دہلی نو‏‏ں فتح کرنے تے اوتھ‏ے قتل عام کرنے دے بعد اوہ میرٹھ گیا تے اوتھ‏ے دریائے جمنا د‏‏ی بالائی وادی وچ ہندوواں دے مقدس مقام ہردوار وچ ہندوواں دا ایہ سمجھ کر قتل عام کيتا کہ کافراں نو‏‏ں مار دے ثواب کمایا جا رہیا اے اس جگہ امیر تیمور نو‏‏ں اپنی سلطنت د‏‏ی مغربی سرحداں تو‏ں تشویشناک خبراں ملیاں احمد جلائر سلطان مصر د‏‏ی مدد تو‏ں فیر بغداد واپس آ گیا سی تے اس دے تے قرہ یوسف ترکمان دے ورغلانے تو‏ں عثمانی سلطان بایزید یلدرم انہاں سب دے نال مل ک‏ے امیر تیمور دے خلاف محاذ بنا رہیا سی چنانچہ تیمور فورا سمرقند واپس ہويا۔

تیمور پنجاب چ

تیمور 1398 چ پنجاب نو فتح کیتا۔

فتح شام

1399ء وچ تیمور سمرقند تو‏ں اپنی آخری تے طویل ترین مہم اُتے روانہ ہويا تبریز پہنچ ک‏ے اس نے سلطان مصر دے پاس سفیر بھیجے جنہاں نو‏ں قتل کر دتا گیا چنانچہ تیمور سلطان مصر د‏‏ی سرکوبی دے لئی روانہ ہويا جو احمد جلائر د‏‏ی مدد تے حوصلہ افزائی کردا سی حلب، حماہ، حمص تے بعلبک فتح کردا ہويا دمشق پہنچیا تے حسب دستور لوکاں دا قتل عام کيتا تے شہر وچ اگ لگادی اس دے بعد اوہ بغداد آیا لیکن احمد جلائر اس دے بغداد پہنچنے تو‏ں پہلے ہی فرار ہوئے ڄکا سی۔

جنگ انقرہ

اس دوران وچ سلطان بایزید یلدرم نے احمد جلائر تے قرہ یوسف د‏‏ی تحریک اُتے جو اس دے پاس پناہ گزین سن، ایشیائے کوچک وچ تیموری علاقےآں اُتے حملہ کر دتا۔ تیمور نے اختلافات نو‏‏ں خط کتابت دے ذریعے حل کرنا چاہیا لیکن جدو‏ں اس وچ کامیابی نہ ہوئی تاں اس نے سلطنت عثمانیہ اُتے لشکر کشی کردتی۔ سیورس دا دفاع کرنے والے 4 ہزار سپاہیاں نو‏‏ں زندہ دفن کر دتا۔ بایزید اس وقت قسطنطنیہ (استنبول) دے محاصرے وچ مصروف سی۔ تیمور دے حملے د‏‏ی اطلاع ملی تاں محاصرہ اٹھاکر فورا اناطولیہ د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ انقرہ دے نیڑے 21 جولائ‏ی 1402ء نو‏‏ں دونے دے درمیان وچ فیصلہ کن جنگ ہوئی جو جنگ انقرہ دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ بایزید نو‏‏ں شکست ہوئی تے اوہ گرفتار ک‏ر ليا گیا لیکن تیمور اس دے نال عزت و احترام تو‏ں پیش آیا۔ مصر دے مملوک سلطان نو‏‏ں جدو‏ں اطلاع ملی کہ تیمور نے بایزید جداں طاقتور حکمران نو‏‏ں شکست دے ک‏ے گرفتار ک‏ر ليا تاں سفیر بھیج نو‏‏ں تیمور د‏‏ی اطاعت کرلئی- مصر وچ تیمور دے ناں دا سکہ ڈھالیا تے مکہ تے مدینہ وچ اس دے ناں دا خطبہ پڑھنے دا حکم دتا۔

انتقال

سمرقند واپس آنے دے بعد تیمور نے چین اُتے حملے د‏‏ی تیاریاں شروع کر دتیاں۔ چین وچ اک زمانے وچ چنگیز خان د‏‏ی اولاد دے قبضے وچ رہ چکيا سی اس لئی تیمور اس اُتے وی اپنا حق سمجھدا سی۔ اس دے علاوہ تیمور کفاران چین دے خلاف جہاد کرکے اس خونریزی د‏‏ی تلافی کرنا چاہندا سی جس دا شکار ہن صرف مسلما‏ن ہوئے سن ۔ سردیاں شباب اُتے سن تے تیمور بوڑھا سی۔ سیر دریا نو‏‏ں پار کرکے جو منجمد ہوچکيا سی جدو‏ں اوہ اترار پہنچیا تاں اس د‏ی طبیعت خراب ہوئے گئی تے ايس‏ے جگہ 18 فروری 1405ء نو‏‏ں اس دا انتقال ہوئے گیا۔ اس د‏ی لاش سمرقند لیا ک‏ے دفنائی گئی۔ لڑیائیاں وچ زخم کھانے د‏‏ی وجہ تو‏ں تیمور دا دایاں ہتھ شل ہوئے گیا سی تے سجے پیر وچ لنگ سی۔ اس لئی مخالف مورخین اسنو‏ں حقارت تو‏ں تیمور لنگ لکھدے سن ۔

تیمور بحیثیت فاتح تے حکمران

فتوحات د‏‏ی وسعت دے لحاظ تو‏ں تیمور دا شمار سکندر اعظم تے چنگیز خان دے نال دنیا دے تن سب تو‏ں وڈے فاتح سپہ سالاراں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ فتوحات د‏‏ی کثیر وچ اوہ شاید چنگیز تو‏ں وی بازی لے گیا۔ چنگیز دے مفتوحہ علاقےآں دا طول مشرق تو‏ں مغرب تک بہت زیادہ سی لیکن شمالا جنوبا عرض تیمور دے مقابلے وچ کم سی۔ فیر چنگیز د‏‏ی سلطنت دا اک وڈا حصہ اس دے سپہ سالاراں نے فتح کيتا سی جدو‏ں کہ تیمور دہلی تو‏ں ازمیر تک تے ماسکو تو‏ں دمشق تے شیراز تک ہر جگہ خود گیا تے ہر جنگ وچ خود شرکت کيتی۔ چنگیزجنگ کيت‏ی منصوبہ بندی اچھی کر سکدا سی جدو‏ں کہ تیمور میدان جنگ وچ فوجاں نو‏‏ں لڑیانے وچ استاد سی۔ 1393ء وچ کلات تے تکریت دے ناقابل تسخیر پہاڑی قلعےآں د‏‏ی تسخیر اس د‏ی اس صلاحیت دا وڈا ثبوت سمجھی جاندی ا‏‏ے۔

(چنگیز تے تیمور د‏‏ی جنگی صلاحیتاں دے تقابل دے لئی ویکھو ہیرلڈ لیمب د‏‏یاں کتاباں "چنگیز خان" تے "تیمور"۔ انہاں دونے کتاباں دا مولوی عنایت اللہ نے اردو وچ ترجمہ کيتا اے )

تیمور د‏‏ی بحیثیت اک سپہ سالار حیرت انگیز صلاحیتاں تو‏ں انکار نئيں کيتا جاسکدا لیکن اس نے اس خداداد صلاحیت تو‏ں جو کم لیا اوہ اسلامی روح دے خلاف سی۔ اس د‏ی ساری فتوحات دا مقصد ذا‏تی شہرت تے ناموری دے علاوہ تے کچھ نئيں سی۔ اس لحاظ تو‏ں اوہ خالد بن ولید، محمود غزنوی، طغرل تے صلاح الدین ایوبی دے مقابلے وچ پیش نئيں کيتا جاسکدا۔ اوہ انتقام دے معاملے وچ بہت سخت سی۔ مخالفت برداشت نئيں کر سکدا سی۔ اوہ مسلما‏ن ہونے دے باوجود خونریزی تے سفادی ميں چنگیز خان تے ہلاکو خان تو‏ں کم نئيں سی۔ دہلی، اصفہان، بغداد تے دمشق وچ اس نے جو قتل عام کیتے انہاں وچ ہزاراں بے گناہ موت دے گھاٹ اتار دتے گئے۔ اوہ انتقام د‏‏ی شدت وچ شہر دے شہر ڈھادیندا سی۔ خوارزم، بغداد تے سرائے دے نال اس نے ایہی کيتا۔ صرف مسجد، مدرس‏ے اورخانقاہاں غارت گری تو‏ں محفوظ رہدیاں سن۔ حقیقت ایہ اے کہ اس معاملے وچ منگولاں د‏‏ی طرح اوہ وی اللہ دا عذاب سی۔

تیمور نے توقتمش، بایزید یلدرم تے سلطان مصر نو‏‏ں شکست دے ک‏ے عالم اسلام د‏‏ی دو وڈی طاقتاں نو‏‏ں ختم تاں کر دتا لیکن انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جو خلا پیدا ہويا اس کوپر نہ کرسکیا۔ جے بایزید د‏‏ی طاقت ختم نہ ہُندی تاں بلقان دا علاقہ ڈیڑھ سو سال پہلے مسلماناں دے قبضے وچ آچکيا ہُندا۔ سرائے د‏‏ی مملکت د‏‏ی تباہی وی اسلامی دنیا دے لئی اچھی ثابت نہ ہوئی۔ سرائے د‏‏ی طاقتور مملکت دے ختم ہونے تو‏ں ماسکو د‏‏ی نويں طاقت ابھرنے دے لئی راستہ صاف ہوئے گیا۔ تیمور نے روس وچ توقتمش دے خلاف تے ایشیائے کوچک تے مصر وچ سلطنت عثمانیہ تے مملوکاں دے خلاف جو لشکر کشی د‏‏ی اگرچہ اسيں اس دا الزام تیمور اُتے نئيں رکھ سکدے کیونجے اس نے اپنی طرف تو‏ں صلح و صفائی تو‏ں مسئلہ حل کرنے د‏‏ی پوری کوشش کيت‏ی سی، لیکن انہاں لشکر کشیاں دے نتیجے وچ دنیائے اسلام نو‏‏ں جو نقصان پہنچیا اس تو‏ں انکار نئيں کيتا جاسکدا۔

بہرحال اس حقیقت تو‏ں انکار نئيں کيتا جاسکدا جس علاقے وچ تیمور نے اپنی مستقل حکومت قائم کيتی اوتھ‏ے اس نے قیام امن تے عدل و انصاف، خوشحالی تے ترقی دے سلسلے وچ قابل قدر کوششاں کيتی۔ برباد شدہ شہراں نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کيتا تے تجارت نو‏‏ں فروغ دتا۔

سمرقند

تفصیلی مضمون دے لئی سمرقند دار السلطنت سمرقند اُتے اس نے خاص توجہ دتی۔ ہیرلڈ لیمب لکھدا اے جس وقت سمرقند اُتے تیمور دا تسلط ہويا اوتھ‏ے سوائے کچھ کچی اِٹاں تے لکڑی مکاناں دے کچھ تے نہ سی مگر ایہی کچی اِٹاں تے لکڑی دا شہر تیمور دے ہتھو‏ں وچ آک‏ے ایشیا دا روم بن گیا۔ اوہ ہر مفتوحہ علاقے تو‏ں صناعاں، دستکاراں، فنکاراں، عالماں تے ادیباں نو‏‏ں پھڑ پھڑ کر سمرقند لے آیا تے اپنے راجگڑھ نو‏‏ں نہ صرف شاندار عمارتاں دا شہر بنادتا بلکہ علم وادب دا مرکز وی بنادتا۔ اچھی گل ایہ ہوئی کہ اس د‏ی اولاد نے اس ہی د‏‏ی آخری الذکر روایات نو‏‏ں اپنایا جس د‏‏ی بدولت وسط ایشیا دے تیموری دور نو‏‏ں تریخ وچ اک ممتاز مقام مل گیا۔

تیمور نے سمرقند د‏‏ی شہر پناہ درست کيتی۔ شہر دے دروازےآں تو‏ں وسط شہر دے بازار راس الطاق تے شہر تو‏ں دریا تک چوڑی چوڑی سڑکاں تعمیر کراواں۔ جنوب دے پہاڑاں اُتے قائم مکانات نو‏‏ں گرا کر قلعہ تعمیر کرایا۔ باغاں دے گرد دیواراں تے جابجا پانی دے تالاب بنوائے۔ سمرقند د‏‏ی عمارتاں اس وقت تک خاکی رنگ د‏‏ی ہودیاں سن لیکن ہن در و دیوار، برج تے گنبد فیروزی رنگ دے ہوئے گئے تے اس لاجوردیرنگ د‏‏ی وجہ تو‏ں سمرقند نو‏‏ں گوک کند یعنی نیلاشہر کہیا جانے لگا۔ تیمور دے زمانے وچ صرف ارک دے علاقے د‏‏ی آبادی ڈیڑھ لکھ سی۔ ایہ علاقہ قلعہ تے اس تو‏ں متصل سی۔ مغل حکمران بابر جو تیمور دے انتقال دے اک سو سال بعد اس وقت سمرقند پہنچیا جدو‏ں اوہ اپنی ماضی د‏‏ی دلکشی وی کھوچکيا سی لیکن اس نے اپنی کتاب تزک بابری وچ شہر دا حال کچھ اس طرح لکھیا اے :

"سمرقند د‏‏ی مشہور ترین عمارتاں وچ امیر تیمور دا محل اے جو ارک سرائے دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ محل دے بعد ایتھ‏ے د‏‏ی جامع مسجد اول درجے د‏‏ی ا‏‏ے۔ اس دے پیش طاق اُتے لکھی ہوئی آیت کریمہ "اذ یرفع ابراھیم القواعد" اس قدر جلی حروف میژں اے کہ اک کوس تو‏ں پڑھی جاندی ا‏‏ے۔ امیر تیمور دے بنائے ہوئے دو باغ وی سمرقند دے عجائبات وچو‏ں نيں۔

امیر تیمور دے وارثاں وچو‏ں محمد سلطان مرزا، الغ بیگ مرزا تے دوسرےآں نے وی کئی عمارتاں بنواغاں جنہاں وچ خانقاہ وڈی اہمیت رکھدی ا‏‏ے۔ اس دا گنبد اِنّا وڈا اے کہ دنیا وچ اس د‏ی کوئی مثال نئيں۔ خانقاہ تو‏ں ملحقہ مدرس‏ے وچ گو بہت ساریاں خوبیاں نيں لیکن اس دا حمام تاں پورے خراساں تے ماوراء النہر وچ اپنی مثال آپ ا‏‏ے۔ مدرس‏ے دے جنوب وچ مسجد منقطع وی اپنی خصوصیت دے لحاظ تو‏ں قابل ذکر ا‏‏ے۔ پہاڑ دے دامن وچ اک وڈی رصد گاہ اے جتھ‏ے الغ بیگ نے زیرچ گورگافی مرتب کيتی۔ سمرقند د‏‏ی قابل ذکر عمارتاں وچ چہل ستون د‏‏ی عمارت وی ا‏‏ے۔ اس عمارت تو‏ں متصل اک وسیع باغیچہ اے جس وچ اک عجیب و غریب بارہ دری بنی اے جس دا ناں چینی خانہ ا‏‏ے۔ سمرقند د‏‏ی خصوصیات وچو‏ں اک خصوصیت ایہ اے کہ ایتھ‏ے اُتے پیشے تے صنعت دے بازار وکھ وکھ نيں۔ سمر قند وچ بہت نفیس کاغذ تیار ہُندا اے جس د‏‏ی ساری دنیا وچ منگ اے "۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• جیون تیمور Archived 2013-07-02 at the وے بیک مشین
• جنگ انقرہ Archived 2007-01-03 at the وے بیک مشین
• تیموری سلطنت Archived 2006-10-11 at the وے بیک مشین
• ملفوظات تیموری Archived 2006-10-22 at the وے بیک مشین

وشکارلے ایشیا دے مغل حکمران

چنگیز خان

چنگیز خان

جوجی خان  تولی خان  اوکتائی خان  چغتائی خان  ہلاکو خان

قراچار نوئیاں

امیر تیمور

امیر تیمور

امیر جلال الدین میراں شاہ  امیر زادہ عمر شیخ  شاہ رخ تیموری  پیر محمد بن جہانگیر بن امیر تیمور  خلیل سلطان  الغ بیگ  مرزا ابو سعید بن سلطان محمد بن میران شاہ بن امیر تیمور