ابن میثم بحرانی
| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی |
| لقب/کنیت | مفید الدین |
| تاریخ ولادت | 636 ھ، 1239 ع |
| تاریخ وفات | 669 ھ، 1280 ع |
| علمی معلومات | |
| اساتذہ | ابو السعادات اسعد بن عبد القاہر بن اسعد اصفہانى و كمال الدین على بن سلیمان بحرانى۔ |
| شاگرد | خواجہ نصیر الدین طوسی۔ |
| تالیفات | قواعد المرام فى علم الكلام، شرح بزرگ نہج البلاغہ مصباح السالكین۔ |
| خدمات | |
| سماجی | محدث، فقیہ، متکلم۔ |
کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی (٦٣٦-٦٧٩ یا ٦٩٩ق)، ستويں ہجری قمری دے محدث، فقیہ تے شیعہ متکلم سن ۔ ابن میثم نے اپنی تعلیم مکمل کرنے دے بعد بوہت سارے شاگرداں دی تربیت دی تے تالیف و تصنیف دا کم کیتا خواجہ نصیر الدین طوسی نے آپ دے پاس فقہ دا درس پڑھیا۔ ابن میثم نوں علم کلام وچ مہارت حاصل سی اس بارے تے ہور سلسلے وچ آپ دے بوہت سارے آثار موجود نيں من جملہ قواعد المرام فی علم الکلام تے اختیار مصباح السالکین۔
تعلیم و تحصیل
سودھوبعض نے آپ دا لقب مفید الدین کہیا اے .[۱] آپ دی زندگی دے بارے وچ بہت کم معلومات ملدے نيں. ایہی کچھ کہیا گیا اے کہ سنہ٦٣٦ق وچ آپ دی ولادت ہوئی [۲] تے ابوالسعادات اسعد بن عبدالقاہر بن اسعد اصفہانی تے کمال الدین علی بن سلیمان بحرانی دے پاس تعلیم حاصل کيتی.[۳]
اگرچہ مآخذ وچ آپ دے مقام تحصیل دی طرف اشارہ نئيں کیتا گیا، لیکن احتمالاً آپ نے عراق دے شیعہ مراکز جداں کہ حلہ وچ تعلیم حاصل کيتی اے . لیکن ظاہراً اس دے بعد آپ بحرین واپس چلے گئے تے تنہائی اختیار کيتی.
تالیف و تدریس
سودھوکچھ وقت گزرنے دے بعد عراق دے اہل علم، بالخصوص حلہ دے افراد آپ نوں اک اہل علم فرد سمجھدے سن، تے آپ توں چاہیا کہ شاگرداں دی تربیت کراں تے تالیف و تصنیف دا کم شروع کراں. ابن میثم نے پہلے تو سفر کرنے توں انکار کیتا، لیکن پھر عراق چلے گئے [۴] تے زیادہ احتمال ایہ اے کہ "حلہ" وچ اقامت کی، کیونکہ جنہاں نے آپ توں روایت دی اے جداں کہ عبدالکریم بن طاووس حلی [۵]تے علامہ حلی[۶] ایہ حلہ دے رہنے والے نيں.
آپ خواجہ نصیر الدین طوسی دے اسيں عصر سن تے کہیا گیا اے کہ خواجہ نے آپ دے پاس فقہ دا درس پڑھا تے آپ نے خواجہ دے پاس کلام پڑھا.[۷]
ابن میثم دی عمدہ شہرت کلام وچ اے تے حتیٰ کہ نہج البلاغہ دی شرح لکھنے وچ ، کلامی تے فلسفی طریقہ کار اختیار کیتا اے .
ابن میثم اپنے زمانے وچ اتنے مشہور ہوئے کہ آپ نوں فیلسوف، محقق، جید فقہاء، محدثین تے ماہر متکلم [۸] کہیا گیا اے تے طریحی [۹] نے کہیا اے کہ جداں خواجہ نصیر الدین طوسی نوں علم کلام وچ مہارت سی اسی طرح آپ نوں علم فقہ وچ مہارت سی .
سلیمان ماحوزی بحرانی دے مطابق [۱۰] (کہ جس نے شاگرداں تے دوستاں دی درخواست پر، آپ دی شرح حال اُتے اک رسالہ لکھیا، جس دا نام "السلافۃ البہیۃ فی الترجمۃ المیثمیہ" اے ) فقہاء، محدثین، متکلمین تے ادیب افراد نے ابن میثم دی نظرات تے روایات توں فائدہ حاصل کیتا اے .[۱۱]
بعض کلامی نظریے
سودھو
ابن میثم بحرانی، نے مسائل دے مطرح کرنے تے استدلال نوں بیان کرنے دے لئے خواجہ نصیر الدین دی روش نوں اپنایا تے آپ دے دلائل دی سند، علامہ حلی دے برعکس، زیادہ تر عقل اے نہ نقل، اگرچہ تمام آراء اُتے تسلط رکھنے، تے متکلمین دے مختلف عقائد، دے لحاظ توں آپ علامہ حلی توں کمتر نيں.
ابن میثم نے معرفت تے خدا دی شناخت نوں عقلاً واجب قرار دتا اے تے ایہ کہ ایہ معرفت تقلید تے نقل کيتی صورت وچ ، قابل حصول نئيں اے .[۱۲] آپ نے ظاہراً اثبات صانع دے باب وچ ، معتزلہ دی نظر کو، اشاعرہ توں برتر سمجھیا اے .[۱۳] تے باب نبوت وچ ، فلسفی روش نوں اپنایا تے اسنوں "ما، هل، لِم َ، کیف و من" جداں مطالب توں تطبیق دی تے بیان کیتا اے .[۱۴] تے قیامت دے بارے وچ ، ابوالحسن بصری دے نظریے نوں قبول کیتا اے، تے کہیا اے کہ انسان اپنے اصلی اجزاء وچ تحول تے تبدیلی دے بغیر محشور ہو گا.[۱۵]
آثار
سودھوتقریباً ٣٠ آثار نوں ابن میثم توں نسبت دتی گئی اے:
مطبوعہ آثار
سودھو
- مصباح السالکین یا نہج البلاغہ دی شرح جو سنہ ١٢٧٦ق وچ مولانا ملیا محمد باقر دی مدد توں تہران وچ چھاپی گئی تے دوسری بار سنہ ١٤٠٤ق وچ تہران وچ کچھ محققین دی مدد توں نہج البلاغہ دی شرح چھاپی گئی. ابن میثم نے اس دے مقدمہ وچ خود لکھیا اے کہ ایہ شرح عطاء الملک جوینی دے لئے لکھی گئی اے .[۱۶]
- اختیار مصباح السالکین، نہج البلاغہ دی شرح دی خلاصہ.
- شرح المائۃ کلمۃ لنہج البلاغہ [۱۷] "کنتوری" نے اس دا اصلی نام منہاج العارفین کہیا اے [۱۸] تے آقا بزرگ نے اس دے نسخاں نوں "اہدائی مشکوۃ" دی کتاباں تے کاشف الغطاء لائبرئری وچ استعمال کیتا اے .[۱۹] ایہ کتاب سنہ ١٣٩٠ق وچ محدث ارموی دی کوشش توں قم وچ چھاپی تے نشر کيتی گئی اے .
- قواعد المرام فی علم الکلام کہ جسنوں عزالدین ابوالمظفر عبدالعزیز بن جعفر نیشابوری دے کہنے اُتے لکھیا. ایہ کتاب سید احمد حسینی دی کوشش توں سنہ ١٣٩٨ق وچ قم وچ چھاپی گئی اے . اس دا دوسرا نام "القواعد الالہیہ فی الکلام والحکمہ" اے .[۲۰]
- النجاۃ فی القیامۃ، امامت دے موضوع اُتے اک رسالہ.
مسودات
سودھو- الشرح الصغیر لنہج البلاغۃ [۲۱] آقا بزرگ تہرانی دے مطابق احتمالاً ایہ اوہی "شرح الماۃ کلمۃ لنہج البلاغہ" اے .[۲۲]
- رسالۃ فی آداب البحث [۲۳]
- الاستغاثۃ فی بدع الثلاثۃ [۲۴] آقا بزرگ نے [۲۵] اسنوں شریف ابوالقاسم علی بن احمد کوفی (وفات ٣٥٢ق) دی تصنیفات توں کہیا اے .
- استقصاء النظر فی امامۃ ائمۃ الاثنی عشر [۲۶] کہ جسنوں ابن میثم دی طرف منسوب ہونے وچ عبداللہ افندی اصفہانی نے تردید کیتا اے .[۲۷]
- اصول البلاغۃ، کہ جسنوں عطاء الملک جوینی دے بیٹے نظام الدین منصور دے لئے لکھیا گیا اے .[۲۸] ایہ کتاب "تجرید البلاغۃ" دے نام توں وی مشہور اے .[۲۹]
- جواب رسالہ نصیر الدین، جس دا نسخہ نجف دی حکیم لائبریری وچ موجود اے .[۳۰]
اس دے دوسرے مسودات دے لئے کتاب بروکلمان دی طرف رجوع کر سکدے نيں.[۳۱]
وفات
سودھوابن میثم دی وفات اکثر مآخذ وچ سنہ ٧٦٩ق/ ١٢٨٠م ذکر ہوئی اے، لیکن کیونکہ آپ نے "الشرح الصغیر لنہج البلاغۃ" دی شرح نوں سنہ ٦٨١ق وچ ختم کیتا اے [۳۲] اس لئے شاید آپ دی وفات اس تاریخ دے بعد ہوئی ہو، کنتوری نے اک جگہ سنہ٦٩٩ق/١٣٠٠م نوں ابن میثم دی وفات دی تاریخ کہی اے .[۳۳]
آپ دی قبر بحرین وچ ، الدونج یا ہلتا دے مکم اُتے اے . میرزا حسین نوری [۳۴] دے مطابق قرائن و شواہد نوں مدنظر رکھدے ہوئے، آپ دی قبر شاید ہلتا وچ اے، تے بعض نے اشارہ کیتا اے کہ الدونج وچ جو قبر اے اوہ میثم بن معلی دی اے نہ کہ کمال الدین ابن میثم کی.[۳۵]
حوالے
سودھو- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۱۰؛ تنکابنی، ص۴۲۰
- ↑ ماحوزی، فہرست، قصص العلماء، ص۶۹
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۲۷
- ↑ ماحوزی، "السلافہ البہیہ فی الترجمہ المیثمیہ"، ج۱، ص۴۳، ۴۴
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۲۷
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۷، ص۲۱۶
- ↑ ماحوزی، "السلافۃ البہیہ فی الترجمۃ المیثمیہ" ج۱، ص۴۷؛ نک: نوری، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۲۶؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۳۰۲
- ↑ حرعاملی، امل الامل، ج۱، ص۳۳۲؛ ماحوزی، "السلافہ "، ج۱، ص۴۲
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ج۶، ص۱۷۲
- ↑ ماحوزی بحرانی، "السلافہ البہیہ فی الترجمہ المیثمیہ "، ج۱، ص۴۷-۵۳
- ↑ ماحوزی بحرانی، "السلافہ البہیہ فی الترجمہ المیثمیہ "، ج۱، ص۴۷، ۴۸
- ↑ ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، ص۲۸
- ↑ ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، ص۶۳، ص۸۲، ص۸۴
- ↑ ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، ص۱۲۱
- ↑ ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، ص۱۳۹-۱۴۴؛ اس دے بعض ہور نظریات دے لئے، نک: شرح نہج البلاغہ؛ شریف لاہیجی، محبوب القلوب، ج۲، ص۵۴۵ -۵۴۷
- ↑ شرح نہج البلاغہ، ج۱، ص۴
- ↑ استرآبادی، منہج المقال، ص۵۱۱
- ↑ کنتوری، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، ص۳۴۹
- ↑ آقا بزرگ، الذریعہ، ۲۳/۱۶۸
- ↑ الذریعۃ، ج۱۷، ص۱۷۹
- ↑ استرآبادی، ص۵۱۱.
- ↑ آقابزرگ تہرانی، ج۲۰، ص۱۹۸.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ج۶، ص۱۷۲
- ↑ شریف لاہیجی، محبوب القلوب، ج۲، ص۵۴۵
- ↑ آقابزرگ، الذریعۃ، ج۲، ص۲۸
- ↑ شریف لاہیجی، محبوب القلوب، ج۲، ص۵۴۵
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۵۴۵
- ↑ کنتوری، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، ص۴۹
- ↑ آقابزرگ، ج۲، ص۲۸، ج۳، ص۳۵۲
- ↑ نجف، فہرست مخطوطات مکتبہ آیۃ اللہ حکیم العامہ، ج۱، ص۱۶۴
- ↑ Brockelmann,vol.1/705
- ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعہ، قرن ۷، ص۱۸۸
- ↑ کنتوری، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، ص۲۹۱
- ↑ ج۳، ص۴۶۱
- ↑ نامہ دانشوران، ج۳، ص۲۸۷
مآخذ
سودھو- آستان قدس، فہرست.
- آقا بزرگ، الذریعہ.
- آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعہ، قرن ۷، علی نقی منزوی دی کوشش، بیروت ۱۹۷۲م.
- ابن میثم، میثم، شرح نہج البلاغہ، تہران، ۱۴۰۴ق.
- ہمو، قواعد المرام فی علم الکلام، احمد حسینی دی کوشش، قم، ۱۳۹۸ق.
- استرآبادی، میرزا محمد، منہج المقال، تہران، ۱۳۰۶ق.
- افندی اصفہانی، عبدالله، ریاض العلماء، محمود مرعشی و احمد حسینی دی کوشش، قم، ۱۴۰۱ق.
- بحرانی یوسف، کشکول، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- تنکابنی، محمد، قصص العلماء، تہران، ۱۳۶۴ش.
- حرعاملی، محمد، اہل الامل، احمد حسینی دی کوشش، بغداد، مکتبہ الاندلس.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تہران، ۱۳۸۲ق /۱۹۶۲م.
- دانش پژوه، محمد تقی و بہاءالدین علمی انواری، فہرست کتابہای خطی مجلس شورای اسلامی ش ۲، تہران.
- شریف لاہیجی، محمد، محبوب القلوب، نسخہ عکسی موجود در کتابخانہ مرکز؛ ششن، رمضان، نوادر مخطوطات العربیہ فی مکاتبات ترکیتا، بیروت، ۱۴۰۰ق.
- شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تہران، ۱۳۶۵ش.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، احمد حسینی دی کوشش، تہران، مکتبہ المرتضویہ.
- عیسوی، احمد محمد و محمد سعید ملیح، فہرست مخطوطات المکتبہ الغربیہ بالجامع الکبیر بصنعاء، اسکندریہ، منشأه المعارف.
- فہرست مخطوطات خزانہ الروضہ الحیدریہ، احمد حسینی دی کوشش، نجف، ۱۳۹۱ق.
- کنتوری، اعجاز حسین، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، هدایت حسین دی کوشش، کلکتہ، ۱۹۳۵م.
- ماحوزی بحرانی، سلیمان، "السلافہ البہیہ فی الترجمہ المیثمیہ".
- ہمو، فہرست آل بابویہ تے علماء البحرین، احمد حسینی و محمد مرعشی دی کوشش، قم، ۱۴۰۴ق.
- نامہ دانشوران، قم، دارالفکر.
- نجف، محمد مہدی، فہرست مخطوطات مکتبہ آیۃ الله حکیم العامہ، نجف، ۱۳۸۱ق.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، تہران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.