ابن خلدون

ابن خلدون
جمن تھاں	{{{جمن تھاں}}}
جمن نی تاریخ	{{{جمن نی تاریخ}}}
دیس	تیونس افریقہ
ناگرکتا	{{{ناگرکتا}}}
کم	سینسدان، پروفیسر, عالم
سال سرگرم	{{{سال سرگرم}}}
گن	سعاب معاشیات فلکیات تریخ اسلام فلسفہ

ابن خلدون 1332ء چ تیونس چ جمیا تے اسدا پورا ناں ابو زید ولی الدین عبدالرحمن ابن خلدون سی . اوہ اک سیاستدان ، فلسفی ، اسلامی تلیم دا ماہر, اک عالم تے تریخ لکھن آلا سی ۔

ابن خلدون (پیدائش: 1332ء -وفات: 1406ء) عالم اسلام دے مشہور تے معروف مورخ، فقیہ، فلسفی تے سیاستدان سن ۔ انہاں دا مکمل ناں ابوزید عبد الرحمن بن محمد بن محمد بن خلدون ولی الدین التونسی الحضرمی الاشبیلی المالکی سی ۔ اوہ تیونس وچ پیدا ہوئے تے تعلیم تو‏ں فراغت دے بعد تیونس دے سلطان ابوعنان دے وزیر مقرر ہوئے۔ لیکن درباری سازشاں تو‏ں تنگ آک‏ے حاکم غرناطہ دے پاس چلے گئے۔ ایہ سر زمین وی راس نہ آئی تاں مصر آگئے تے یونیورسٹی الازہر وچ درس تے تدریس اُتے مامور ہوئے۔ مصر وچ انہاں نو‏ں فقہ مالکی دا منصبِ قضا تفویض کيتا گیا۔ ايس‏ے عہدے اُتے انہاں وفات پائی۔ ابن خلدون نو‏‏ں تریخ تے عمرانیات دا بانی تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے العبر دے ناں تو‏ں ہسپانوی عرباں د‏‏ی تریخ لکھی سی جو دو جلداں وچ شائع ہوئی۔ لیکن اس دا سب تو‏ں وڈا کارنامہ مقدمتہ فی التریخ اے جو مقدمہ ابن خلدون دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ایہ تریخ، سیاست، عمرانیات، اقتصادیات تے ادبیات دا گراں مایہ خزانہ اے ۔

اپنی پڑھائی توں فارغ ہون دے بعد اوہ تیونس دے سلطان ابو عنان دا وزیر مقرر ہوئیا ، پر درباری سازشاں توں تنگ آ کے حاکم غرناطہ کول ٹر گئیا ۔ ایہہ تھاں وی راس نا آئی تے مصر آگئیا تے جامعہ الازہر چ پڑھانا شروع کر دتا۔ مصر چ اسنوں مالکی فقہ دا منصب قضاء دا کم دتا گیا تے مرن تکر ایہو کم کردا ریا ۔

ابن خلدون نوں تریخ تے عمرانیات دا گرو منیا جاندا اے ۔ اس نے العرب دے ناں توں ہسپانوی عرباں دی تریخ وی لکھی سی جہڑی 2 جلداں چ چھاپی گئی سی ۔ پر اسدا سب توں وڈا کارنامہ اک کتاب اے جیڑی مقدمہ فی التاریخ دے ناں توں چھپی تے مقدمہ ابن خلدون دے ناں توں مشہور اے۔ ایہہ کتاب اپنے اندر سیاسیات ، عمرانیات ، معاشیات تے ادب بارے علم دا بڑا وڈا خزانہ رکھدی اے۔ ابن خلدون نے اپنی حیاتی بارے وی اک کتاب لکھی جیدے وچ اونیں اپنی حیاتی بارے اک اک گل لکھی اے۔ پر ایس کتاب چ اوناں دی ذاتی حیاتی تے خاندان بارے کھل کے نئیں دسیا گیا۔

حیاتی

خاندان

ابن خلدون دا تعلق اندلسیہ دے اک اچے خاندان بنو خلدون نال سی تے ایس کر کے خلدون ایناں دے ناں دا حصہ اے۔ ابن خلدون نے اپنی حیاتی بارے وی اک کتاب لکھی جیدے وچ اونیں اپنی حیاتی بارے اک اک گل لکھی اے۔ پر ایس کتاب چ اوناں دی ذاتی حیاتی تے خاندان بارے کھل کے نئیں دسیا گیا۔

تعلیم

اپنے خاندان دے ناں دی وجہ توں ابن خلدون نوں افریقہ دے اوس ویلے دے منے پر منے استاداں کولوں پڑھن دا موقع ملیا۔ اوناں نیں اسلام دی ودیا تلیم حاصل کیتی تے قرآن نوں زبانی یاد کیتا۔ قرآن ، حدیث، فقہ تے شریعت نوں سمجن لئی عربی بولی چ ماہر ہونا ضروری اے۔ تے ابن خلدون عربی بولی چ ماہر سن۔ ایناں نوں اجازتہ دی سند وی دتی گئی۔

حساب ، فلاسفہ تے منطق دے مضمون چ ابن خلدون نے ابن رشد، طوسی، ابن سینا تے الرازی دے کم بارے پڑھیا۔

ایناں دی عمر دے سترویں ورے چ ایناں دے ماں پیو 1348–1349 چ تیونس وچ پھیلن آلی مرگ سیاہ دی بماری نال مر گئے۔

تریخ

ابنِ خلدون دا خاندان پہلے جزیرہ نما عرب تو‏ں آک‏ے اندلس وچ آباد ہويا۔ فیر اوتھ‏ے تو‏ں تونس وچ آگئے تے 732ھ/1332ء وچ ابنِ خلدون پیدا ہويا۔

اس نے چھوٹی ہی عمر وچ قرآن، حدیث، فقہ، فلسفہ، ادب تے تریخ وچ کمال پیدا ک‏ر ليا۔ اسنو‏ں علم تے فضل د‏‏ی بہت شہرت ہوئی۔ تلمسان دے بادشاہ نے اس د‏ی بہت تعظیم د‏‏ی تے اسنو‏ں اپنا کاتب مقرر کيتا۔ فیر کسی وجہ تو‏ں ایسا ناراض ہويا کہ اسنو‏ں قید وچ ڈال دتا۔ چار سال بعد بادشاہ فوت ہوئے گیا تاں 764ھ ابنِ خلدون اوتھ‏ے تو‏ں رہیا ہوئے ک‏ے غرناطہ پہنچیا۔

امارتِ غرناطہ وچ سلطان ابوعبد الله محمد الخامس الغني بالله نے اس دا شاندار استقبال کيتا۔ ابنِ خلدون اپنی بقیہ عمر غرناطہ ہی وچ بسر کرنی چاہندا سی، لیکن بعد وچ ایداں دے واقعات پیش آئے کہ اوہ فیر تلمسان چلا گیا تے اُسی دے اک نواحی قلعے وچ اس نے اپنی تریخ تے اُس دا مشہور کتاب، ’مقدمہ‘ نو‏‏ں اِرقام کرنا شروع کيتا۔

چار برس تونس وچ رہ ک‏ے ابنِ خلدون اسکندریہ ہُندا ہويا قاہرہ پہنچیا تے مشہور اسلامی دار العلوم یونیورسٹی الازہر وچ علومِ اسلامی د‏‏ی تعلیم تے تدریس وچ ميں مشغول رہیا۔ اُس دے علم د‏‏ی شہرت نے اُس نو‏‏ں سلطانِ مصر دے دربار وچ پہنچیا دتا۔ سلطان سیف الدین برقوق نے 786ھ وچ اُسنو‏‏ں فقہ مالکیہ دا قاضی مقرر کر دتا۔ اُس دے عدل تے انصاف تے مہارتِ قانون د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطان تے علما سب اُس دے گرویدہ ہوئے گئے۔

اُسی زمانے وچ اُس دے اہل تے عیال تونس تو‏ں سمندری جہاز وچ مصر آ رہے سن تے ابنِ خلدون سالہاسال دے بعد اُنہاں نال ملاقات دے خیال تو‏ں بے حد خوش سی کہ سمندر وچ طوفان آکے جہاز نو‏‏ں غرق کر دتا۔ ابنِ خلدون نو‏‏ں یس حادثے تو‏ں جو صدمہ ہويا ہوئے گا، اوہ ظاہر اے لیکن اُس نے ہمت نہ ہاری تے اپنے کماں وچ دن رات محنت تو‏ں مشغول رہیا۔

789ھ وچ اُس نے حجاز جا ک‏ے حج کيتا تے وآپس قاہرہ وچ آ ک‏ے اپنی عظیم الشان تصنیف ’تریخ ابنِ خلدون‘ مکمل د‏‏ی تے اُس نو‏‏ں سلطان عبدالعزیز د‏‏ی خدمت وچ پیش ک‏ر ک‏ے گراں بہا انعامات تے عطیا حاصل کیتے۔

803ھ /1401ء وچ مصر دا سلطان نے اُسنو‏‏ں ایلچی دا عہدہ دے ک‏ے شام دا شہر دمشق بھیجوایا جتھ‏ے اوہ امیر تیمورنال ملاقات کيتا جدو‏ں تیمور دمشق دا محاصرہ ک‏ے رہیا سی۔ ابن خلدون ست ہفتےآں تک اُس محصور شہر وچ رہیا ، اسنو‏ں تیمور دے نال مکالمہ کرنے دے لئی رسیاں دے ذریعہ شہر د‏‏ی فصیل تو‏ں تھلے اتارنا پيا ۔ تیمور د‏‏ی خیمہ گاہ وچ ملاقاتاں دا اک تاریخی سلسلہ ہوئی جس وچ اُس نے اپنی سوانح عمری وچ وڈے پیمانے اُتے ذکر کيتی۔ تیمور نے اس تو‏ں المغرب د‏‏ی سرزمیناں دے حالات دے بارے وچ تفصیل تو‏ں سوال کيتا۔ انہاں د‏‏ی درخواست اُتے ابنِ خلدون نے اس دے بارے وچ اک لمبی رپورٹ وی لکھی۔ جداں ہی اس نے تیمور دے ارادےآں نو‏‏ں سمجھیا ، اس نے تاتار د‏‏ی تریخ اُتے یکساں وسیع پیمانے اُتے اک رپورٹ مرتب کيتا ،اور فیر صحیح سلامت مصر وآپس آنے اُتے اُس نے فاس دے مرینی سلطنت دے حکمراناں نو‏‏ں تیمور د‏‏ی رپورٹ بھیجوا وی دتا۔

ابنِ خلدون نے اگلے پنج سال قاہرہ وچ اپنی سوانح عمری تے اپنی دنیا د‏‏ی تریخ مکمل کردے ہوئے استاد تے جج د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيتا۔ اندلس تے تونس دے لوکاں نو‏‏ں اس اُتے بےحد فخر سی تے اوہ چاہندے سن کہ ابنِ خلدون اپنے وطن وچ آک‏ر رہ‏ے، لیکن مصر د‏‏ی خاک کچھ ایسی دامن گیر ہوئی کہ اوہ آخر 808ھ/1406ء وچ اوتھے انتقال فرما گئے۔

مقدمہ تے تریخ ابن خلدون دا اردو ترجمہ

یہ ’مقدمہ‘ یورپ د‏‏ی کئی زباناں وچ ترجمہ ہوئے چکيا اے تے اہلِ علم اُس نو‏‏ں دنیا د‏‏ی چند وڈی وڈی کتاباں وچ شمار کردے نيں۔

اردو وچ مقدمہ ابن خلدون دا ترجمہ معروف ادیب تے شاعر ڈاکٹر ابوالخیر کشفی نے کيتا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں دار الاشاعت کراچی نے شائع کيتا ا‏‏ے۔ ترجمہ 534 صفحات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ مولا‏نا راغب رحمانی نے وی ترجمہ کيتا اے جسنو‏ں نفیس اکیڈمی کراچی نے شائع کيتا اے ۔

تیونس تے غرناطہ وچ

اپنی عمر دے 20 ویں ورے چ ابن خلدون نے تیونس دے چانسلر دی حیثیت نال سیاسی زندگی دی شروعات کیتی۔

بارلے جوڑ

• [۱]
• [۲]
• [۳]
• [۴]
• [۵]
• [۶]
• [۷] Archived 2006-10-14 at the وے بیک مشین
• [۸]
• [۹] Archived 2007-09-28 at the وے بیک مشین
• [۱۰] Archived 2008-03-18 at the وے بیک مشین
• [۱۱]

ابن خلدون دی جیون کعانی مختلف بولیاں چ

• [۱۲]
• ڈاؤن لوڈ تریخ ابن خلدون، مقدمہ دے نال
• https://archive.aramcoworld.com/issue/197805/the.man.who.met.tamerlane.htm