Monfrin

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ël monfrin a l'é un dij dialèt dël piemontèis oriental. A l'ha soa rèis ëstòrica ant lë stat dël Marchesà dël Monfrà, dont continuità teritorial e polìtica a l'é a la fondamenta dla creassion dla comun-a lenghìstica monfrin-a. Coma ij confin dël Marchesà, 'cò coj dël monfrin a son pitòst balarin e a l'é soèns malfé marché an manera sigura andoa a finissa 'l monfrin e andoa ch'a taco sò avzin. A l'ha 'cò un gran nùmer ëd varietà, tant che pì che d'un dialèt monfrin soèns as sent parlé dij dialèt monfrin coma 'd n'ansema plural ëd vàire parlà locaj.

Fonética e grafìe

Ël monfrin a l'ha sò son fiamengh, ch'a l'é dàit da na combinassion d'acsan e variassion gramaticaj rispet a la koiné. La schwa monfrin-a a Casà a l'ha un pijn ésit an A, visadì che a tuti j'efet un ëd Casà a les la Ë dla koiné coma na A fàita e finìa (gavà cole anans dle dobie, es. ghëddo). Ant soe bande meridionaj ël monfrin a dòvra la A tònica velarisà con pijn èsit an Ò, ëdcò ant ij përnòm, che quindi a son-o coma ò-i è. Për coste rason la gent dle vire a dòvra dle grafìe che a scrivo O e A andoa la grafìa stàndard piemontèisa a buta na schwa (Ë) e na A. Comsëssìa as peul ëscriv-se 'l monfrin an grafìa normal sensa gnun problema, a basta mach visesse 'd coma un parlant nativ monfrin a les certe litre.

Grafìe atestà

Dumini Badalin a scriv l'artìcol indeterminà an fonétich, coma an In paisan; për la L rotacisà dl'artìcol definì fomnin a dòvra la forma ra (com ant la poesìa Ra mé sgnora) ma për sòlit a dòvra la forma canònica la.
Sergio Nebbia a l'ha fasse na grafìa soa për sò Dizionario monferino, dedicà an particolar a le parlà ëd Castel d'Anon, Ser e Rochëtta Tane. La grafìa a l'é dzortut fonética, basà ansima a la parlà anonèisa. A arzulta nen che sta grafìa a l'abia mai dovrala gnun àutr autor.

Ij verb

Ant ël monfrin ch'as parla a Casà ij verb dla

prima coniugassion a finisso an -à, esempi:
- parlà,
- travajà,
- lavà,
- andà
coj dla seconda coniugassion e j'ausiliari an -i ò -j, esempi:
- legi,
- scrivi,
- duej,
- essi,
- avej
coj dla tersa coniugassion an "ì", esempi:
- partì,
- finì,
- stabilì.

Tàule 'd coniugassion

Ël present indicativ

Arlevà a Casal Monfrà. A son marcà colorà le bande dle përson-e ch'a l'han drocà ël përnòm verbal piemontèis dovrà ant la koiné, ën tnisend mach j'artìcoj eufònich.

Përson-a	Essi	Avej	Prima con.	Seconda con.	Tersa con.
mi	son	j'heu	parl	scriv	part
ti	t'é	t'ha	't parli	të scrivi	't parti
lu	l'é	l'ha	ël parla	ël scriv	ël part
noj	soma	j'oma	parloma	scrivoma	partoma
voj	sei	j'avei	parlèi	scrivìi	partìi
lor	i son	a j'han	i parlo	i scrivo	i parto

J'artìcoj

Artìcol indefinì

A resta tut somà regolar, che al fomnin a fa na e al mascolin a fa un. Ma coma sempe an piemontèis la U inissial ëd l'artìcol indefinì as les nen u, e se a Turin sta U a la ven na A an Casà a la ven na I. L'artìcol indeterminà mascolin monfrin quindi a son-a in, e nen an ò ën coma an koiné general.

Dumini Badalin st'artìcol-sì a lo scrivìa an grafìa fonética. Ël Dizionario monferrino dël Nebbia buta in e ina. Dj'esempi a son arportà ant la tàula comparativa ambelessì sota (bleu e reusa a marco 'l géner ëd la paròla):

Paròla	Grafìa dla koiné	Grafìa ëd Dumini Badalin	Grafìa ëd Sergio Nebbia
Lìber	un lìbar	in lìbar	in lìber
Minìster	un minìstar	in minìstar	vos nen presenta ant sël dissionari
Borich	un borich	in borich	in burich
Dòna	na dòna	na dòna	ina dòna
Crava	na crava	na crava	ina crava
Scoela	na scoela	na scoela	vos nen presenta ant sël dissionari
Tomàtica	na tomàtica	na tomàtica	ina tumàtica

Artìcol definì

Singolar: ël mascolin a fa ël, ël fomnin a fa la. Dumini Badalin a dòvra la forma la, gavà quand a rend ij cas ch'a ven-o da 'nt la rotacisassion dla consonant ch'a riva ant ël meridion dël Monfrà, che a rend con ra.
Plural: ël mascolin regolar a fa ij, ël fomnin fa ël.
- Ecession: le forme an consonant compòsta mascolin-a a fan jë, coma ant la koiné, ma an monfrin la régola as estend ëdcò al fomnin (quindi nen le stra, ma jë stra).

NOTA! A venta ten-e present che an monfrin la Ë as les a, quindi la forma ël an monfrin a son-a al.

Castel d'Anon

Ël Dizionario monferrino dël Nebbia a buta

mascolin
- al, el dovrà për ij nòm ch'as anandio për b, c dura, f, g dura, m, p, q, w (ant soa grafìa sòn a resta na u con valor ëd mesa consonant)
- gnun-a forma con na corispondensa automàtica për jë
- u dovrà për ij nòm ch'as anandio për d, l, n, r, s, t, z, c mòla e g mòla
- i coma artìcol plural.
fomnin
- la, che a ven al an forma plural
- l' dadnans a vocal, che a ven agli al plural (pr'esempi L'ania -> Agli ànij)

Dj'esempi a son arportà ant la tàula comparativa ambelessì sota (bleu e reusa a marco 'l géner ëd la paròla):

Paròla	Grafìa dla koiné	Grafìa ëd Dumini Badalin	Grafìa ëd Sergio Nebbia	Grafìa dla koiné	Grafìa ëd Dumini Badalin	Grafìa ëd Sergio Nebbia
	Singolar			Plural
Lìber	ël lìber	ël lìbar	u lìber	ij lìbar	ij lìbar	i lìber
Minìster	ël minìstar	ël minìstar	-	ij minìstar	ij minìstar	-
Fnoj	ël fnoj	ël fnoj	al fnug	jë fnoj	jë fnoj	i fnug
Dòna	la dòna	la/(ra) dòna	la dòna	ël dòni	ël dòni	al dòni
Crava	la crava	la/(ra) crava	la crava	ël cravi	ël cravi	al cravi
Scoela	la scoela	la/(ra) scoela	-	jë scoeli	jë scoeli	-
Tomàtica	la tomàtica	la/(ra) tomàtica	la tumàtica	ël tomàtichi	ël tomàtichi	al tumàtichi

Agetiv e përnòm possessiv

Ël monfrin a smon djë scostament da 'nt la gramàtica clàssica dla koiné: l'artìcol dadnans al possessiv an koiné as dòvra mach për le forme përnominaj, nopà che j'agetiv possessiv l'artìcol a 'l l'han nen. An monfrin ëd Casà l'artìcol as dòvra bele che sempe.

Mascolin	Fomnin	Mascolin	Fomnin
Singolar		Plural
Ël mè	La mè	Ij mè	Ël mè
Ël tò	La tò	Ij tò	Ël tò
Ël sò	La sò	Ij sò	Ël sò
Ël nòst	La nòstra	Ij nòst	Ël nòstri
Ël vòst	La vòstra	Ij vòst	Ël vòstri
Ël sò	La sò	Ij sò	Ël sò

Esempi: ël mè quaderni, la tò boata, ij sò parochian, ël vostri ombreli

Parentela

Ij nòm arferì a la parentela a l'han dj'ecession.

A pari, mari, fradè, sorela e via andanda al singolar a-j va nen l’articol.
- Esempi, mè pari, sò mari, nòst fradè, vòstra sorela

L'artìcol a 'l lo manten-o anveci për ël plural. Esempi: ël nòstri mari, ël sò cugnaij , ël mè soreli.

Agetiv e përnòm dimostrativ

Sempe arlevà a Casà, ël monfrin a smon le relassion spassiaj elencà ambelessì sota:

	Anformassion da controlé! Ël contribut anònim original a l'avìa na grafìa pitòst balarin-a. A scrivìa però libbar e galijna, e a ventrìa controlé se sòn da bon a-j corispond a na chèich variant fonética casalèisa ò s'a l'era mach un boro.
Për piasì, chi ch'a peul ch'a contròla e ch'a gava via stë stamp na vira ch'a l'ha verificà. Mersì.

Distansa	Singolar		Plural
	Mascolin	Fomnin	Mascolin	Fomnin
Vzin a chi ch'a 'l parla	is	sa	si	si
Distant da chi ch'a 'l parla	col	cola	coj	coli

Esempi:

is quàdar, sa galin-a, si lìbar, si dòni
col quàdar, cola galin-a, coj lìbar, coli dòni

Ij nòm

Për ël plural al mascolin a resto invarià coma sòlit an piemontèis, mentre 'nveci për ël fomnin a cambio la final da a a i. Esempi: cesa = cesi, comessa = comessi.