Maryland

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré "l sistema dle parlà locaj ch"a varda sì.

Ël Maryland a l"é në stat federal djë Stat Unì. A l"ha na surfassa ëd 32.160 km² e na popolassion ëd 5.558.058 abitant.

As treuva ant la macroregion ciamà comunement Sud (South). A confin-a a nòrd con la Pennsylvania, a òvest e a sud con la Virginia e la Virginia Ossidental, a est con ël Delaware e con l"Océan Atlàntich.

La capital a l"é Annapolis (35.838 abitant). La sità pì popolà dlë stat a l"é Baltimora (638.614 abitant), ch"a l"é ëdcò l"ùnica sità con pì che 100.000 abitant.

Stòria

La fondassion

Ël nòm dël Maryland a l"era stàit sërnù da re Carl I an onor ëd soa fomna Enrichëtta Marìa.
Ël fondador a l"é stàit Cecilius Calvert, sgnor ëd Baltimora, ch"a l"avìa arseivù ël papé ëd constitussion ëd la colònia. Cost papé a fissava ël termo setentrional al paralel nùmer 40, col meridional a la riva sud dël fium Potomac e col ossidental al meridian ch"a passa për la sorgiss d"ës fium. Ël teritòri a së spantiava a est fin-a a l"Océan Atlàntich e a comprendìa tut col che al di d"ancheuj a l"é lë stat dël Delaware e part ëd la Pennsylvania e dla Virginia Ossidental.
Ël papé a stabilìa che Calvert a dovìa tuti j"agn mandé al re doe flece indian-e, an sign ëd sot-mission a la coron-a, e che s"a l"èisso trovà dl"òr o dl"argent la quinta part a dovìa esse pagà al re.
Ma a part sòn, ël propretari Calvert a l"avìa un podèj scasi real. A podìa nen buté dle taje an sla gent sensa sò acòrd, ma a podìa bate moneda, fé la guèra e la pas, grassié ij criminaj, stabilì dle cort e dé tìtoj ëd noblëssa.

An dzorpì, ël papé a stabilìa che le laj a dovìo esse fàite dal proprietari e da j"òm lìber. A l"é për sòn che a la mità dël sécol ch"a fa XVII ël Maryland a l"avrà un sistema arpresentativ e na legislassion bicameral.

Ij prim colon, anviron tërzent, a son rivà ant ël Maryland dël mars 1634. Leonard Calvert, frel dël propietari, a l"é stàit cap ëd la colònia e a l"é vnune ël prim goernador efetiv. A j"ero anstalasse an sna cita ìsola a la boca dël Potomac e a l"han pagà la tèra ai nativ an dasendje d"assul e ëd tëssù.

L"at ëd toleransa

Dël 1649 an Maryland a l"é stàit antroduvù l"At ëd toleransa, ch"a përmëtìa për laj l"esistensa ëd tute le confession cristian-e. Cost at a l"é restà an vigor për vàire agn, con ëd curte anterussion.

Colònia real

Dël 1691 ël Maryland a l"é dventà provinsa real e a l"é restà parèj findi al 1715.
Dventà colònia real, un dij prim at a l"é stàit na laj ch"a stabilìa la Cesa d"Anghiltèra e a butava sota përsecussion ij catòlich e, an na mzura pì cita, ij puritan. La capital a l"é stàita tramudà da St. Mary"s a Providence (che al di d"ancheuj as ciama Annapolis).

Dël 1715 ël goern a l"é tornà ant le man ëd la famija Calvert, për la precision a Benedict Calvert, quart ësgnor ëd Baltimora. Ma chiel-sì a l"é mòrt tòst e sò fieul Charles, ëd sëddes agn, a l"é dventà ël propietari.
La colònia a l"é restà ant le man dij Calvert fin-a a l"arvolussion.

Organisassion polìtica

Ël Maryland a contribuiss con 10 grand eletor a j"elession pressidensiaj dl"Union.