Dresda

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré "l sistema dle parlà locaj ch"a varda sì.

Dresda (Dresden an alman) a l’é na sita dla Gërmania ëd 543.825 abitant (31/12/2015).
A l"é la capital dël Land (Stat Federal) dla Sassònia. A l"é situà arlongh ël cors dël fium Elba e a l"é ëdcò un pòrt an s"ës fium.

Clima

La sità a l"ha "n clima doss, mersì a le colin-e dantorn e ai vàire lagh e baciass.

Conomìa

La sità as treuva davzin a d"amportante arserve ëd lignite e a l"é piassà arlongh ëd bon-e vie ëd comunicassion, lòn ch"a l"ha cissà l"atività comersial e andustrial: chìmica, eletrotécnica, mecànica ëd precision (utiss për la fotografìa e l"òtica), andustria dla siràmica, dël véder, dël vestiari e dl"alimentassion.

Coltura

A Dresda a-i é n"università fondà dël 1828 e vàire anstitussion d"anstrussion sientìfica e artìstica.

Stòria e dësvlup sitadin

Ij prim ansediament anté che al di d"ancheuj a-i é la sità ëd Dresda a armonto a l"àuta età "d mes (sécol ch"a fa X), cand dle partìe ëd pëscador ëslav a l"han tirà su ij sò vilage an sla riva drita dl"Elba: un ëd si vilage as ciamava Dresdany. Apress, ël margravi Dietrich ëd Meissen (1195-1221) a l"ha fondà na sitadin-a, Alstadt, an sla riva gàucia dl"Elba, pròpe an facia dël vilage slav, che antlora a l"han dilo Neustadt. Ma già ant un papé dël 1216, le doe località a comparisso unìe, con ël nòm ëd Dresda.
Già a l"ancamin dël sécol, ant la part a snistra dël fium, a l"é dësvlupasse un mërcà flòrid.

Për soa bon-a posission e sò clima e mersì al lest dësvlup dj"atività d"estrassion e ëd comersi ant l"Erzgebirge, Dresda a l"ha tòst pijà na posission ëd prim pian antra le sità sàsson, tant che Enrich l"Avosà ëd Wettin, margravi ëd Meissen, a l"ha sernula tanme capital ant ël 1270.
Dël 1287 a l"é stàit livrà ël gran pont an sl"Elba.

Mòrt-ie Enrich, Dresda a l"é stàita ocupà dai re ëd Boemia, peui dal margravi ëd Brandeborgh.
Dël 1319 a l"han rendula ai Wettin, che dël 1423 a l"han otnù ëdcò ël tìtol ëd duca ëd Sassònia Wittemberg. Lor-sì a l"han fàit ëd Desdra na vera sità, da la planimetrìa regolar. Dël sécol ch"a fa XIV a l"é stàita costruìa la Ca dla comun-a, peui dësblà dël 1707, e n"àutr mërcà a l"é stàit tirà su an sla riva drita dl"Elba.
Ant ël 1485, al moment ëd la division dla Sassònia, la capital a l"é passà al branch albertin dla ca ëd Wettin.
Dël 1491, un feu a l"ha dëstruvù scasi d"autut la sità, ma ij sò abitant, che a l"época a l"ero mach 4500, a l"han vitman torna tirala su, con ëd fortificassion neuve. Dël 1559 a l"han fabricà un neuv arsenal che, apress vàire modìfiche, ant ël 1887 a l"é dventà ël musé Albertinum. Ël castel, che an orìgin a l"era fàit ëd bòsch, a l"é stàit trasformà e agrandì an sël lat est conforma a la fasson dël tard Arnassiment, ma fin-a a mità Ses-sent ij travaj a son andàit pian, për via dla Guèra dij trant"agn.

Dël 1539 la sità a l"ha aderì ëd fassion ofissial a l"Arforma.
Ant la sconda mità dël sécol ch"a fa XVI Dresda a l"é riva a n"àut livel ëd benesse: le min-e ëd carbon, piomb, aram e stagn a mnavo "d richëssa, antratant che na borzoasìa angignosa a duvertava vàire atività andustriaj, dont cola dla lan-a e, pì tard, la produssion ëd cristaj e porslan-a. Malgré le guère e ij contage, a l"é vitman rivà a na popolassion ëd 63.000 abitant.

Dël 1685 un feu a l"ha torna bolversà la sità; apress, Wolf Caspar von Klengel a l"ha elaborà ël prim proget për na neuva sistemassion dl"abità an sla riva drita dl"Elba, proget realisà ant j"agn a ven-e. Dal sènter d"ës setor a partìa na stra prinsipal (Hauptstrasse) ch"a së slargava viaman, an ësbocand a l"autëssa dël pont ch"a mnava a la riva gàucia. Na sconda via (Königstrasse) a rivava fin-a al Palass giaponèis, n"edifissi a quatr ale dovù a j"architet Matthäus Daniel Pöppelmann e Zacharias Longuelune, destinà a archeuje le pressiose colession ëd porslan-e. An fila arlongh la riva opòsta dël fium, conforma a l"esempi dël Canal Grand ëd Venessia, as trovavo j"edifissi pì elegant, dont l"ansidit Zwinger.
Ant ël sécol ch"a fa XVIII, durant ij regn d"August II e August III, a son ëstàit vàire j"artista e ij fonsionari ch"a son vnù a travajé a Dresda.

Con soa longa stòria ëd capital e residensa real dij Re dla Sassònia, Dresda a l"é vnùita un dij sènter artìstich e culturaj pì important d"Euròpa.

La sità a l"é tristement conossùa per avèj patì un dij pì terribij bombardament ëd la stòria dl"umanità, ij 14 ëd fërvé dël 1945, ant la Sconda Guèra Mondial. A së stima ch"a-i sio stàje tra ij 65.000 e ij 135.000 mòrt. L"antregh sènter ëd la sità a l"é andàit brusà e ëdcò dj"àutri quarté a son stàit devastà. Ël bombardament a l"è stàit vivament contestà përchè Dresda, sità arnomà për soe blësse artìstiche, a l"avìa gnun-e installassion militar e a l"era nen n"obietiv stratégich tal da scusé n"assion violenta parèj.