katarynka
katarynka (język polski)
[edytuj]
- wymowa:
-
- znaczenia:
rzeczownik, rodzaj żeński
- (1.1) muz. urządzenie mechaniczne, napędzane korbą, odtwarzające muzykę zapisaną na specjalnych kartach dziurkowanych, które sterują piszczałkami; zob. też katarynka (instrument muzyczny) w Wikipedii
- (1.2) daw. latarnia czarnoksięska, latarnia magiczna
- odmiana:
- (1.1-2)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik katarynka katarynki dopełniacz katarynki katarynek celownik katarynce katarynkom biernik katarynkę katarynki narzędnik katarynką katarynkami miejscownik katarynce katarynkach wołacz katarynko katarynki
- przykłady:
- składnia:
- synonimy:
- (1.1) pozytywka, daw. pozytyw, pozytywa; daw. war. katrynka; gw. (Górny Śląsk) lajerka, lajera
- antonimy:
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. kataryniarstwo n, kataryniarz m, kataryniarka ż, kataryniarczyk m
- przym. kataryniarski, katarynkowy
- związki frazeologiczne:
- znać się jak kozioł na katarynce
- etymologia:
- (1.1) Doroszewski w wydawanym w latach 1958-1969 roku słowniku podaje: niem. Katharinchen → Kasia – od nazwy marionetki, albo od słów piosenki „Schöne (scharmante) Katharinchen”[1]. J. K. Trojański w wydanym w 1835 roku polsko-niemieckim słowniku[2] pod hasłem katarynka podaje:
„1) laterna magica, latarnia czarnoksięska, latarnia magiczna (nazywana tak, gdyż wewnątrz piękna Katarynka (Kasia) gra główną rolę) – przy tych przedstawieniach zwykle przygrywa pozytyw, dlatego katarynką nazywa się także – 2) organy obrotowe, pozytyw”.[3]
O laterna magica nazywanym katarynką wspomina także Linde (1808): „Katarynka, szarmant Katarynka laterna magica jarmarczników.”[4] podpierając się cytatem z Monitora Warszawskiego nr 38 z roku 1773[5].
- uwagi:
- tłumaczenia:
- angielski: (1.1) barrel organ, roller organ
- bułgarski: (1.1) латерна m
- czeski: (1.1) kolovrátek m, flašinet m
- francuski: (1.1) orgue de Barbarie m
- hiszpański: (1.1) organillo m
- jidysz: (1.1) קאַטערינקע ż
- kataloński: (1.1) piano de maneta m
- niemiecki: (1.1) Drehorgel ż, Leierkasten m
- nowogrecki: (1.1) λατέρνα ż, ρομβία ż
- rosyjski: (1.1) шарманка ż
- ukraiński: (1.1) катеринка ż, шарманка ż
- włoski: (1.1) organo di Barberia m
- źródła:
- ↑
Hasło „katarynka” w: Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.
- ↑ J. K. Trojański, Ausführliches polnisch-deutsches Handwörterbuch, s. 258., Poznań, Berlin i Bydgoszcz, 1835
- ↑ „1) die Laterna magica, Zauberleuchte, Zauberlaterne (so benannt weil darin die schöne Katharine die erste Rolle spielt) - da bei diesem Schauspiel gewöhnlich auf einem Positiv gespielt wird so heist Katarynka auch 2 - die Drehorgel. das Positiv”
- ↑ Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego, t. II, Drukarnia XX. Piiarów, Warszawa 1807-1814, s. 978.
- ↑ Monitor Warszawski, nr 38, str 325, Warszawa, 1773