Nowe Ateny (właśc. Nowe Ateny, Albo Akademija wszelkiej sciencyi pełna na różne tytuły jak na classes podzielona, mądrym dla memoriału, idiotom dla nauki, politykom dla praktyki, melancholikom dla rozrywki erygowana) – pierwsza w polskim piśmiennictwie encyklopedia powszechna. Ukazała się we Lwowie: tom pierwszy w 1745 roku, tom drugi w 1746.
Ten artykuł ma chronologiczny układ cytatów.
O Czarcie, opętanych, czarnoksięstwie, czarach i upierach scienda
Czart u Polaków od Czarnego zowie się koloru, gdyż go tak malarski adumbruje pędzel, i tak się daje widzieć; czyli od czarowania, że w nie zawsze się wdaje.
Czart może prawdziwe czynić, wyprowadzać skutki, jeźli moc mu Boska nie przeszkodzi. Tak Turcy, Tatarowie niewolników od siebie uciekających przytrzymują, nazad przywracają przez czarta. Mają owych w niewolą zabranych ludzi Imiona na kartce w swych domach zawieszone, tylko co uciekną, wlot pan oddaje ich czartom; jakieś słowa przymawiając, alisiści niewolnikom uciekającym prezentują się po drogach, ścieszkach w postaci Lwów, smoków, Morza, rzeki, reprezentują im, że się albo wracała nazad, albo doczekała jak wryci na miejscu pogoni. Majolus.
Choć może czart przyszłe rzeczy komu prorokować z Proroctw dawnych Świętych, i doniesie, że będzie zaćmienie, bo to dependuje z naturalnych przyczyn, alias z oppozycyi Luminarzów, albo ziemi; ale niemoże czynić nieomylnego prognostyku że deszcz, grad, powietrze, woyna będzie, gdy do tego nie widzi apparencyi; bo to dependuje od woli BOGA i człeka; a jeśli się jego powieść weryfikuje, dziele się to przypadkiem, albo z koniektur.
Opętany zowie się to Energumenus, to Daemoniacus, to Arreptitius, to Daemonium habens; w rzeczy samej jest, kiedy z dopustu i woli Najwyższego Nieba i ziemi Pana, czart, albo wiele ich, w ciało ludzkie wstąpi, albo karząc grzechy jego, lub antenatów, lub probując cierpliwości.
Czart, gdy w człeka wstępuje, ma do niego ingres którędykolwiek, najczęściej jednak przez usta, & per secessum, i temiż wychodzi miejscami, jako pisze Tyraeus Jezuita de Daemoniacis cap.5.
Znaki opętanego prawdziwego te są: l. Jeśliby koźlęciny przez dni 30 jeść niechciał. 2-do. Jeśli ma oczy straszne, członki słabe. 3. Jeśli niechce mówić Psalmu Miserere mei Deus, et Qui habitat, Ewangelii Ś. Jana, In principio erat Verbum etc., Magnificat Anima mea etc. 4. Jeśli mówi językiem Cudzoziemskim nienauczonym. 5. Jeśli na czytanie nad niemi Exorcyzmu strachają się kapłana i ręki jego (...).
Karol IX Król Francuski, że serio & rigorose na Herezją w Francyi wszczynającą się nacierał, Heretycy takich znaleźli czarnoksiężników, którzy portret jego, alias osóbkę uformowawszy z wosku adinstar Króla, ten portrecik różnemi kłuli instrumentami, to w głowę, to w bok, to w serce, to w nogi: a Król żywy w tych samych członkach w też same czasy nieznośne ponosił boleści, przez najdoskonalszych nie uśmierzone medyków.
Sciendum naprzód, że ZWIERZĘTA jedne są Dzikie, w Kniejach, w Lasach, w polach dzikich się kryjące. Drugie są domowe albo Swojskie. Trzecie w Wodzie i na Ziemi czasami przebywające, AMPHIBIA zwane, jako Wydra. Czwarte w Ziemi się chowające i inne różne od Naturalistów konsyderowane, i różne dystyngwowane. Ale Ja tym głowy Czytelnikowi nie mozoląc, co tylko w kilkunastu Naturalistach osobliwego o ZWIERZĘTACH nauczyłem się, jemu też Communico. Nie wyliczam Species wszystkich ZWIERZĄT, ani ich natury explikuję, bom nie Aristoteles, ani Pliniusz, ani Solinus, ale Studiosus Curiositotis.
Opis: ze wstępu
O zwierzętach. Czy wszystkie zwierzęta były w korabiu Noego?
Rzecz w NIEDŹWIEDZIACH admiracji godna, że w nim co rok Nerka przybywa. Ile tedy ma lat, tyle Nerek w sobie, jak grono winne zrosłych.
ROSOMAK, to ma tylko w sobie notandum, że jest Zwierz żarłoczny, stąd po łacinie GULO rzeczony. Objadłszy się, idzie między podwójne gałęzie, tam się per vim, póty ciśnie, póki żołądka obepchanego ową nie wypróżni wiolencją, i znowu na nowe obżartości swojej czyni zadosyć.
Pszczoły, mrówka. O wodnych zwierzętach naturalna sciencya
Pszczoły, aby się Arte mogły mnożyć, Konstantyna Cesarza Florencki nauczył Biskup tego sekretu. Wziąć Woła Miesięcy 30 mającego,. chudego, ale przecież mięsistego, i zaprowadzić do jakiego zawartego miejsca, tam go kijmi bez rozlania krwi póty bić, póki nie zabije, wszelkie meaty szmatą i smołą najmniejsze owego miejsca dobrze pozabijać, i szpary, położyć owego wołu zabitego na wielu ziela Thymus, alias dzięcielinowym, vulgo Tymianem zwanego. W trzy niedziele zewsząd owe miejsca otworzyć dla nabrania, nowej aeryi. Odtąd znowu za niedziel jedenaście znajdziesz miejsce owe pszczół pełne. Matki się rodzą z mózgu, albo też z szpiku w kości pacierzowej, teste Jonstono.
Źródło: rozdział Pszczoły
Po Ptactwie kładę RYBY, bo to oboje z jednego wodnego kreowane od BOGA Elementu. Napływałem się po różnych Autorach, com osobliwszego między Rybami Morskiemi i Rzecznemi ułowił, tobie ofiaruję Czytelniku. Z WYDRĄ i SZCZUKĄ ich nie pożeram, lecz wybieram dla Ciebie co lepszego do zadziwienia, nie jedzenia.
Źródło: rozdział Matnia na ryby dostatnia, wór na ryb wybór sadzawka Ryb Morskich i Rzecznych pełna, lub O wodnych zwierzętach naruralna scyencya.
Język polski. Moneta, żelazo. Co w Polsce jest złego.
Sprosta by to było bardzo: Nakazano w tej sprawie szukanie albo szperanie, miasto: inkwizycje. Piękniej się mówi: Miałem u Konfessjonału wielu Penitentów, niż: Miałem u spowiadalni wielu Pokutników. Czyliż to jest tych wieków gładko? Zalecam się W. Pana baczności, albo obzieraniu, ładniej podobno: Rekommenduję mię W. Pana respektowi. Nieładna to Phrasis: Otworzył się widok nieszczęścia nieraz w Polszcze, na które wielu w Europie było Patrzaczów. Ładniejsza ta z łaciny. Otworzyło się Theatrum nieszczęścia, na które wielu w Europie było spektatorów.
Źródło: rozdział Język polski
Opis: o konieczności ubarwiania polskiego łaciną
Każdy Nieprzyjaciel co przyjdzie do Polski, dobrze się obłowi, przyjdzie z Sakwą, odejdzie z Kassą. Toż czynią Cudzoziemcy u Polaków służący.
Starzy mają do siebie, że są lękliwi, suspicaces, narzekający, e contra Młodzi serca są śmiałego i odważnego, Sławy i Chwały appetyczni; pro meta nie interes i profit, ale honor stawiący. Nie na lata patrzyć należy Młodego Człeka, lecz na rozum i mądry proceder. Same Prawa, jeżeliby Młodość wykroczyła, dyskretny na nią extendują rygor.
Źródło: rozdział Czy starzy czy młodzi do urzędów sposobniejsi
