Zygotritonia

*Zygotritonia*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	kosaćcowate
Rodzaj	Zygotritonia
	Nazwa systematyczna
	Zygotritonia Mildbraed; Bot. Jahrb. Syst. 58: 230 (1923)
	Systematyka w Wikispecies

Zygotritonia Mildbr. – rodzaj roślin należący do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae), obejmujący 6 gatunków występujących w tropikalnej Afryce^[4].

Nazwa naukowa rodzaju została nadana poprzez dodanie greckiego przedrostka ζυγος (zygos – jarzmo) do nazwy rodzaju tritonia i odnosi się do grzbiecistej budowy kwiatów tych roślin (u tritonii kwiaty są promieniste)^[5].

Zasięg geograficzny

Rośliny z tego rodzaju występują jedynie w tropikalnej Afryce, na obszarze od wyżyny Futa Dżalon w Ghanie i Senegalu na zachodzie do Sudanu Południowego oraz Etiopii na wschodzie i Tanzanii i Malawi na południu^[6].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne o pędach nadziemnych zamierających co roku^[7]. Osiągają wysokość od 15 (30) do 50 cm (Z. hysterantha, Z. nyassana, Z. bongensis) lub do 25 cm (pozostałe gatunki)^[6].

Pędy: Podziemne, kuliste bulwocebule, pokryte tuniką, łykowatą do błoniastej lub włóknistą i siatkowatą. Łodyga cylindryczna na przekroju, często rozgałęziona^[7].

Liście: Roślina tworzy od 2 do 3 katafili tworzących pochwy u nasady łodygi. Liście właściwe od 1 do kilku rozwijają się równocześnie z kwiatami lub pojawiają się po przekwitnięciu roślin, na osobnych pędach. Na przekroju żeberkowate lub pofałdowane, zwykle z co najmniej dwiema głównymi żyłkami i bez wyraźnego, pojedynczego nerwu centralnego. Liście położone w dolnej części łodygi (odziomkowe) duże, te położone w górnej części łodygi mniejsze, zredukowane częściowo lub całkowicie do pochwy liściowej^[7].

Kwiaty: Zebrane w grono, wsparte dwoma błoniastymi lub twardymi podsadkami, relatywnie krótkimi w porównaniu do liści właściwych, przy czym odosiowa jest zaostrzona i mniejsza od dwuklapowanej podsadki doosiowej. Kwiaty grzbieciste. Listki okwiatu zrośnięte w dolnym odcinku w rurkę, powyżej wolne, równowąskołopatkowate, o różnej długości. Górny listek dużo dłuższy od pozostałych i wygięty ponad pręcikami i słupkiem, dolne rozpoztarte. Pręciki o nitkowatych nitkach, wygięte w kierunku górnego listka okwiatu, a wierzchołkowo odgięte do dołu. Pylniki pękające podłużnie. Zalążnia kulista, trójkomorowa. Szyjka słupka nitkowata, niepodzielona lub podzielona wierzchołkowo na trzy rozgałęzienia o długości do 0,3 mm, widoczne jedynie w 10× powiększeniu^[6], wygięta za pręcikami, w okresie kwitnienia wyginająca się do dołu^[7].

Owoce: Mniej więcej kulisto-trójkątne torebki, z rozwiniętymi jedynie 1 lub 2 komorami, zawierającymi od 1 do 2 nasion. Nasiona okrągłe do elipsoidalnych, lśniące, z ciemno siatkowatą łupiną^[7].

Biologia

Wieloletnie geofity cebulowe. Kwitną od grudnia do początku marca (Z. nyassana), od lutego do maja (Z. teretifolia) lub w okresie od połowy kwietnia do lipca (pozostałe gatunki)^[7]^[6].

Systematyka

Rodzaj z plemienia Watsonieae, z podrodziny Crocoideae z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae)^[8].

Wykaz gatunków^[4]

Zygotritonia benishangulana Goldblatt & Sebsebe
Zygotritonia bongensis (Pax) Mildbr.
Zygotritonia hysterantha Goldblatt
Zygotritonia nyassana Mildbr.
Zygotritonia praecox Stapf
Zygotritonia teretifolia Goldblatt & J.C.Manning

Zastosowanie

Rośliny lecznicze: Bulwocebule Zygotritonia bongensis, zwane w języku joruba Isu baka, są stosowane w zachodniej Nigerii w leczeniu zaburzeń jelitowych związanych z durem brzusznym, biegunką i czerwonką, a także jako składnik leków przeciwgruźliczych. Badania na szczurach wykazały, że wodny i alkoholowy ekstrakt z bulwocebuli tej rośliny wywołuje istotne obniżenie poziomu glukozy we krwi (o od 75% do 86% w zależności od dawki), a także poziomu aktywności enzymów ALT (od 34% do 48%), AST (od 18% do 60%) i ALP (od 82% do 85%)^[9]. Opublikowane w 2020 r. wyniki badań na szczurach wykazały, że dawki 100 i 200 mg/kg masy ciała ekstraktu etanolowego z bulw Z. bongensis są toksyczne i wywołują uszkodzenie wątroby^[10].

Inne badania bulwocebul tej rośliny wykazały, że zawierają one alkaloidy o silnym działaniu przeciwgrzybicznym, porównywalnym do tiokonazolu^[11].

Rośliny spożywcze: Bulwocebule Z. bongensis i Z. praecox są uznawane za jadalne^[12]^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-08-16] (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).
↑ ^a ^b Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).
↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
↑ ^a ^b ^c ^d P. Goldblatt, J.C. Manning, S. Sebsebe Demissew. Two new species of Zygotritonia Mildbr. (Iridaceae: Crocoideae) from eastern tropical Africa with notes on the morphology of the genus. „South African Journal of Botany”. 96, s. 37–41, 2015. Elsevier BV. DOI: 10.1016/j.sajb.2014.11.006. ISSN 0254-6299. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Goldblatt P.. Revision of the tropical African genus Zygotritonia (Iridaceae). „Bulletin du Muséum National d'Histoire Naturelle Section B, Adansonia”. 11 (2), s. 199-212, 1989.
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).
↑ Adeniyi T.T., Ajayi G.O., Akinsanya M.A. i Jaiyeola T.M.. Biochemical changes induced in rats by aqueous and ethanolic corm extracts of Zygotritonia croceae. „Scientific Research and Essay”. 5 (1), s. 71-76, 2010. ISSN 1992-2248.
↑ Gabriel O. Ajayi i Taiwo T. Adeniyi. Toxicopathological investigation of the effects of ethanol corm extract of Zygotritonia crocea on the liver of wistar albino rats. „European Journal of Biology and Medical Science Research”. 8 (2), s. 1-8, 2020.
↑ Abo K.A., Ogunleye V.O. i Ashidi J.S.. Antimicrobial Potential of Spondias mombin, Croton zambesicus and Zygotritonia crocea. „Phytotherapy research”. 13, s. 494–497, 1999.
↑ Plant Resources of Tropical Africa. [dostęp 2020-08-16].
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 996, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-08-16] (ang.).

[ing-3] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).

[kew-4] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).

[nop-5] David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.

[rev2-6] P. Goldblatt, J.C. Manning, S. Sebsebe Demissew. Two new species of Zygotritonia Mildbr. (Iridaceae: Crocoideae) from eastern tropical Africa with notes on the morphology of the genus. „South African Journal of Botany”. 96, s. 37–41, 2015. Elsevier BV. DOI: 10.1016/j.sajb.2014.11.006. ISSN 0254-6299. (ang.).

[rev-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Goldblatt P.. Revision of the tropical African genus Zygotritonia (Iridaceae). „Bulletin du Muséum National d'Histoire Naturelle Section B, Adansonia”. 11 (2), s. 199-212, 1989.

[grin-8] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).

[bada-9] Adeniyi T.T., Ajayi G.O., Akinsanya M.A. i Jaiyeola T.M.. Biochemical changes induced in rats by aqueous and ethanolic corm extracts of Zygotritonia croceae. „Scientific Research and Essay”. 5 (1), s. 71-76, 2010. ISSN 1992-2248.

[watr-10] Gabriel O. Ajayi i Taiwo T. Adeniyi. Toxicopathological investigation of the effects of ethanol corm extract of Zygotritonia crocea on the liver of wistar albino rats. „European Journal of Biology and Medical Science Research”. 8 (2), s. 1-8, 2020.

[bada2-11] Abo K.A., Ogunleye V.O. i Ashidi J.S.. Antimicrobial Potential of Spondias mombin, Croton zambesicus and Zygotritonia crocea. „Phytotherapy research”. 13, s. 494–497, 1999.

[prota-12] Plant Resources of Tropical Africa. [dostęp 2020-08-16].

[mabberley-13] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 996, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]