Zygmunt Duszyński

Zygmunt Duszyński

„Zygmunt”

generał broni
Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1914 Jeziorno
Data i miejsce śmierci	18 grudnia 1973 Warszawa
Przebieg służby
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Związek Walki Wyzwoleńczej Gwardia Ludowa Armia Ludowa Milicja Obywatelska Wojsko Polskie PRL
Jednostki	1 Warszawska Dywizja Piechoty
Stanowiska	zastępca dowódcy, a następnie dowódca 1 DP im. Tadeusza Kościuszki, zastępca szefa Sztabu Generalnego WP (1956–1959), wiceminister obrony narodowej (1959–1965)
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: kampania wrześniowa przełamanie Wału Pomorskiego forsowanie Odry walki o Kanał Hohenzollernów bitwa o Berlin
Odznaczenia

Zygmunt Duszyński, ps. „Zygmunt” (ur. 22 stycznia 1914 w Jeziornie, zm. 18 grudnia 1973 w Warszawie) – generał broni ludowego Wojska Polskiego, żołnierz GL i AL,funkcjonariusz MO, zastępca dowódcy, a następnie dowódca 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, zastępca szefa Sztabu Generalnego WP (1956–1959), wiceminister obrony narodowej (1959–1965)

Życiorys

Był synem Władysława i Zofii z domu Wójcik. W latach 1927–1932 uczył się w Gimnazjum Męskim w Warszawie, gdzie zdał maturę. Od 1932 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, jednak ze względu na brak środków finansowych zrezygnował po pierwszym roku studiów.

W latach 1935–1936 odbył służbę wojskową w Dywizyjnej Szkole Podchorążych Rezerwy przy 13 Pułku Piechoty w Pułtusku. Od 1937 pracował jako praktykant administracyjny w Wydziale Wojskowym Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie. W listopadzie 1938, po odbyciu kolejnych ćwiczeń wojskowych został mianowany na stopień podporucznika rezerwy piechoty z przydziałem służbowym do 3 batalionu strzelców w Rembertowie. Od końca 1938 pracował jako urzędnik w Biurze Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych. Po wybuchu wojny 1 września 1939 nie został zmobilizowany i wraz z urzędnikami Ministerstwa Spraw Wojskowych ewakuował się na wschód, gdzie po wkroczeniu Armii Czerwonej został zwolniony z wykonywania obowiązków służbowych. Powrócił do Rembertowa, gdzie utrzymywał się z handlu, a od 1941 pracował jako opiekun społeczny w VII Ośrodku Zdrowia na Grochowie.

Na początku 1940 zetknął się z członkami OMS „Życie”, pod wpływem których związał się z ruchem komunistycznym. W sierpniu 1941 był współorganizatorem Związku Walki Wyzwoleńczej, w którym przyjął pseudonim „Zygmunt” i zajmował się szkoleniem wojskowym. Od stycznia 1942 w Polskiej Partii Robotniczej, od lutego 1942 w kierownictwie Okręgu PPR Warszawa-Prawa Podmiejska. Był pierwszym dowódcą Okręgu Gwardii Ludowej Warszawa-Prawa Podmiejska. Inspirator tworzenia oddziałów partyzanckich i włączenia do GL zbiegłych jeńców sowieckich. Zdobywał broń dla oddziału partyzanckiego GL im. Stefana Czarnieckiego, dowodzonego przez Franciszka Zubrzyckiego „Małego Franka”. Opracował plan uderzenia na Parysów w nocy na 17 listopada 1942. Od maja 1943 pracował w Wydziale Szkolenia w Sztabie Głównym GL, gdzie organizował konspiracyjne kursy oficerskie i podoficerskie dla członków GL. 25 grudnia 1943 na mocy rozkazu Dowództwa Głównego GL jako jeden z pierwszych odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy. W styczniu 1944 został aresztowany w obławie i przebywał przez 3 tygodnie na Pawiaku. Od stycznia 1944 kierował Wydziałem Szkoleniowym I oddziału operacyjnego Sztabu Głównego Armii Ludowej. Był odpowiedzialny za szkolenie kadr, wydawanie regulaminów i instrukcji oraz prowadzenie inspekcji i egzaminów z ramienia Dowództwa Głównego AL. Był redaktorem tajnego wydawnictwa instruktażowego „Uczmy się walczyć” oraz prowadził szkolenie bojowe członków AL na terenie Warszawy.

W chwili wybuchu powstania warszawskiego przebywał w Rembertowie. We wrześniu 1944 został skierowany do służby w nowo tworzonej Milicji Obywatelskiej na stanowisko zastępcy komendanta wojewódzkiego MO w Lublinie, następnie przeniesiony do Komendy Głównej MO, na stanowisko kierownika Oddziału V Komendy Głównej MO.

1 listopada 1944 przeniesiony do ludowego Wojska Polskiego na podstawie decyzji Komitetu Centralnego PZPR o przenoszeniu żołnierzy AL do wojska. 11 listopada 1944 został dowódcą żandarmerii przy Sztabie Głównym WP. W marcu 1945 został na własną prośbę skierowany na front, gdzie został zastępcą dowódcy ds. liniowych 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Brał udział w forsowaniu Odry, operacji brandenburskiej i walkach o Berlin. 3 maja 1945 wchodził w skład delegacji 1 Armii Wojska Polskiego, która złożyła Krajowej Radzie Narodowej meldunek o upadku Berlina. W sierpniu 1945 został dowódcą 3 Berlińskiego pułku piechoty. Od sierpnia 1945 do maja 1946 walczył z podziemiem niepodległościowym na Podlasiu i Mazowszu. Był przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Bezpieczeństwa w Gdańsku.

Był delegatem na I Zjazd PPR (grudzień 1945) i Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS (I Zjazd PZPR w grudniu 1948). Od maja 1946 krótko dowodził (jako pełniący obowiązki) 11 Dywizją Piechoty, a od czerwca 1946 16 Dywizją Piechoty. Na mocy uchwały Krajowej Rady Narodowej z 17 grudnia 1946 został awansowany do stopnia generała brygady z prawem do noszenia dystynkcji od 24 grudnia 1946. Od lipca 1947 do marca 1948 dowódca 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Od czerwca 1948 do stycznia 1950 studiował w Wojskowej Akademii Sztabu Generalnego im. K. Woroszyłowa w Moskwie, ale studiów tych nie ukończył. Po powrocie do kraju został mianowany pierwszym zastępcą szefa Wydziału Studiów, a następnie starszego wykładowcę taktyki i kierownika kursu w Akademii Sztabu Generalnego WP im. gen. broni Karola Świerczewskiego. Od listopada 1950 był zastępcą szefa katedry taktyki ogólnej i służby sztabów, a od sierpnia 1953 zastępcą komendanta Fakultetu Ogólnowojskowego do spraw naukowych ASG WP. Równolegle w lipcu 1951 ukończył studia w tej akademii w trybie eksternistycznym.

W kwietniu 1954 został zwolniony z zawodowej służby wojskowej i przeniesiony do rezerwy. Pracował w spółdzielczości. Do wojska powrócił po zmianach politycznych w Polsce w październiku 1956. 30 października 1956 został zastępcą szefa Sztabu Generalnego WP. 22 lipca 1957 na mocy zarządzenia Prezesa Rady Ministrów awansowany na stopień generała dywizji. Od 30 stycznia 1959 do 6 lutego 1965 wiceminister obrony narodowej - Główny Inspektor Szkolenia. W czerwcu 1962 wyróżniony za przygotowanie i przeprowadzenie ćwiczeń „Podlasie”, w których występował w roli dowódcy frontu. Na mocy uchwały Rady Państwa PRL z 1 października 1963 awansowany do stopnia generała broni. Nominację wręczył mu w Belwederze 9 października 1963 przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki. W latach 1959–1968 członek Komitetu Centralnego PZPR. Na II kongresie ZBoWiD we wrześniu 1959 wybrany na wiceprezesa Rady Naczelnej tej organizacji.

Przewodniczący Komitetu Redakcyjnego „Myśli Wojskowej” (1957–1968) i „Przeglądu Wojsk Lądowych” (1959–1965). W latach 1957–1965 był także prezesem CWKS Legia Warszawa. W 1965 r. w wyniku prowokacji i działań Wojskowej Służby Wewnętrznej został odwołany z kierowniczych stanowisk i przesunięty na drugorzędne stanowisko szefa Biura Studiów MON. Uchwała Biura Politycznego KC PZPR zarzuciła mu „niewłaściwe postępowanie, narażające na szwank dobre imię członka KC i wiceministra obrony narodowej”. Od 1968 był pełnomocnikiem MON przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk − szefem Delegatury MON przy PAN.

Grób Zygmunta Duszyńskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Mieszkał w Warszawie. Od 1945 był żonaty z Zofią z domu Krzywkowską (1915-2002). Miał przybranego syna.

Zmarł w Warszawie. Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B2-tuje-18). W pogrzebie uczestniczył minister obrony narodowej PRL, członek Biura Politycznego KC PZPR gen. armii Wojciech Jaruzelski.

Awanse

W trakcie wieloletniej służby w partyzantce GL/AL i ludowym Wojsku Polskim otrzymywał awanse na kolejne stopnie wojskowe:

• podporucznik rezerwy piechoty – 1938
• kapitan Gwardii Ludowej – 15 lipca 1943
• major Gwardii Ludowej – 19 lutego 1944
• podpułkownik ludowego WP – 2 listopada 1944
• pułkownik – 20 sierpnia 1945
• generał brygady – 17 grudnia 1946
• generał dywizji – 22 lipca 1957
• generał broni – 1 października 1963

Ordery i odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy (1964)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1958)
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (dwukrotnie: 1943 i 1945)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1946)
• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1945)
• Krzyż Walecznych (1945)
• Srebrny Krzyż Zasługi (28 lipca 1949)
• Krzyż Partyzancki (1946)
• Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)
• Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
• Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” (komplet)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
• Medal „Za udział w walkach o Berlin” (1966)
• Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1967)
• Odznaka Grunwaldzka
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej” (1962)
• Honorowa odznaka Zrzeszenia Studentów Polskich (1963)
• Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1961)
• Złota odznaka "Za zasługi dla województwa warszawskiego" (1962)
• Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (ZSRR)
• Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR)
• Medal „Za zdobycie Berlina” (ZSRR)
• Medal „Za wyzwolenie Warszawy” (ZSRR)
• Czechosłowacki Order Wojskowy za Wolność I klasy (Czechosłowacja)
• Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939 (Czechosłowacja)

Bibliografia

• Zmarł generał broni Zygmunt Duszyński. „Nowiny”, s. 2, Nr 350 z 20 grudnia 1973. 
• Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 1, Warszawa 1978.
• Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, tom I: A–H, Toruń 2010, s. 366-370.
• Jarosław Pałka, Generał Zygmunt Duszyński – dowódca polskiego frontu nadmorskiego. Zarys biografii /w/ Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały XV/2017, s. 261-314.
• Tadeusz Pióro, Armia ze skazą, Warszawa 1994.