Strofa

Strofa (z łac. stropha), zwrotka – jednostka wierszowa, tworząca zestaw pewnej liczby wersów, wyodrębnionych w całość i oddzielonych przerwą graficzną od innej całości. Stanowi całość znaczeniową, rytmiczną, przeważnie też składniową i intonacyjną. Strofa występuje tylko w utworze lirycznym, pełni istotną funkcję w rytmice i intonacji. Strofy mogą występować w wierszach każdego rodzaju: białym, wolnym, sylabicznym, tonicznym, sylabotonicznym, ale w wierszu wolnym mogą nie mieć charakteru regularnego.

Ze względu na liczbę wersów, które wchodzą w skład strofy, można wyróżnić:

• dystych – strofa składająca się z 2 wersów
• tercet – strofa składająca się z 3 wersów
• tetrastych – strofa składająca się z 4 wersów
• pentastych – strofa składająca się z 5 wersów
• sestet – strofa składająca się z 6 wersów
• septet – strofa składająca się z 7 wersów
• oktostych – strofa składająca się z 8 wersów
• nona – strofa składająca się z 9 wersów
• decyma – strofa składająca się z 10 wersów
• jedenastowersowa
• dwunastowersowa
• trzynastowersowa
• czternastowersowa
• piętnastowersowa
• szesnastowersowa
• siedemnastowersowa
• osiemnastowersowa
• dziewiętnastowersowa
• dwudziestowersowa

Podział strof pod względem kompozycyjnym:

• otwarte
• zamknięte
• izometryczne – wersy mają ten sam kształt metryczny, tzn. tę samą liczbę sylab, ten sam rytm
• heterometryczne – poszczególne wersy są układem o różnym rozmiarze (różna liczba sylab)

Wiele strof nosi nazwę od imienia lub nazwiska poety, który ją wynalazł lub szczególnie często stosował: strofa alcejska, strofa saficka, strofa mickiewiczowska, strofa Burnsa. Nazwa strofy stanisławowskiej pochodzi od epoki, w której ją stosowano – panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Strofa zamknięta – powstała już w średniowieczu. Stanowi pod jakimś względem wyraźnie zamkniętą całość składniowo-intonacyjną. Wywołuje wrażenie silnego wyodrębnienia w stosunku do strofy, która po niej następuje.

Strofa otwarta – najpopularniejsza od XIX wieku. W XIX wieku strofy liczyły z reguły dwa lub trzy wersy. Strofa otwarta to taka, która nie stanowi całości intonacyjno-składniowej. Łączy się bezpośrednio pod jakimś względem ze strofą, która po niej następuje.

Do kryteriów otwartości bądź zamknięcia strof należą: obraz, temat i myśl.

W wierszu wolnym często zamiast regularnych strof występują strofoidy.

Bibliografia

• Strofika, red. Maria Renata Mayenowa, Wrocław 1964.
• Kazimierz Wóycicki, Forma dźwiękowa prozy polskiej i wiersza polskiego, Warszawa 1960.
• JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).