Przejdź do zawartości

Zefirant

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zefirant
Ilustracja
zefirant biały
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

amarylkowate

Rodzaj

Zefirant

Nazwa systematyczna
Zephyranthes Herbert
Appendix: 36 (1821)[3]
Typ nomenklatoryczny

Zephyranthes atamasco (L.) Herb.[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zefirant (Zephyranthes Herb.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych. Obejmuje 180 gatunków, występujących w Ameryce Południowej, Ameryce Środkowej oraz w Meksyku i Stanach Zjednoczonych w Ameryce Północnej[3]. Introdukowany do południowej Afryki, południowej i południowo-wschodniej Azji i północno-wschodniej Australii[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Budowa Z. versicolor
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne, o wysokości 4-50 cm[5].
Pęd
Kulista, jajowata, rzadziej podługowata lub gruszkowata cebula[5].
Liście
Zwykle sezonowe, rzadziej wiecznie zielone, zazwyczaj równowąskie, rzadziej taśmowate lub nitkowate, kanalikowate lub płaskie, niekiedy mięsiste, o długości 10–60 cm i szerokości 1–13 mm. Wierzchołek ostry do tępego lub zaokrąglonego. Użyłkowanie liścia równoległe. U niektórych gatunków wyrastające na nibyogonkach stworzonych z nasady blaszki liściowej, o długości 2–9 cm[5].
Kwiaty
Pojedyncze lub rzadziej dwa do sześciu zebrane w kwiatostan, wyrastający na okrągłym na przekroju lub nitkowatym, pustym w środku głąbiku, o długości 2-30 cm (niekiedy pozostającym pod ziemią), wsparty dwiema błoniastymi podsadkami, zrośniętymi brzegami w rurkę do połowy wysokości lub całkowicie i wtedy powyżej dwudzielne lub dziurkowane, rzadziej całe, o długości 0,8–6 cm. Każdy kwiat wsparty jest nitkowatolancetowatą do równowąskolancetowatej przysadką. Okwiat lekko lub znacznie grzbiecisty lub promienisty, rurkowaty do miskowatego lub dzwonkowaty do talerzykowatego, rzadziej trzy górne listki odgięte do góry, a trzy dolne odchylone i zwijające się proksymalnie, przypominające warżki. Listki okwiatu niemal wolne lub zrośnięte u nasady w rurkę, odwrotnielancetowate do eliptycznych lub jajowatych, rzadziej wąskolancetowate lub sierpowate, zwykle białe do różowych, rzadziej żółte, czerwone, karminowe lub liliowe, niekiedy paskowane, albo jaśniejsze, ciemniejsze lub zielono zabarwione u nasady, o długości 0,6–7 cm i szerokości 2–24 mm. Przykoronek, jeżeli obecny, niewyrazisty. Pręciki o nitkowatych nitkach, proste lub wygięte. Zalążnia dolna. Szyjka słupka zakończona główkowato-trójwrębnym do trójdzielnego znamieniem[5].
Owoce
Kulisto-trójgraniaste torebki, niekiedy bocznie spłaszczone, zawierają półeliptyczne do niemal trójkątnych płaskie, czarne, papierzaste, niekiedy oskrzydlone nasiona[5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Z. atamasco
Z. candida
Z. carinata
Z. chlorosolen
Z. citrina
Z. lindleyana
Z. mesochlea
Z. minima
Z. primulina
Z. minuta
Kwiat Zephyranthes rosea
Z. treatiae
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Hippeastreae, podrodziny amarylkowych Amaryllidoideae z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae[6].
Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd liliopodobne (Lilianae Takht.), rząd amarylkowce (Amaryllidales Bromhead), rodzina amarylkowate (Amaryllidaceae J. St.-Hil.), rodzaj Zephyranthes Herb.[7].
Podział rodzaju i wykaz gatunków[3][5]
  • podrodzaj Zephyranthes:

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]
Etymologia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckiego słów ζέφυρος(Zephyros – Zefir, wiatr zachodni) i άνθος (anthos – kwiat)[9].
Nazwy zwyczajowe w języku polskim
Polska nazwa rodzaju Phycella: zefirant, obok zefyrantes, zefirek, zetyrantus, zefirzyn, lilia Lange i zefiryna, wskazana została już w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józefa Rostafińskiego[10].
Synonimy[3]
  • Aidema Ravenna
  • Argyropsis M.Roem.
  • Arviela Salisb.
  • Atamasco Raf.
  • Atamosco Adans.
  • Bathya Ravenna
  • × Cooperanthes Percy-Lanc.
  • Cooperia Herb.
  • Eithea Ravenna
  • Famatina Ravenna
  • Habranthus Herb.
  • Haylockia Herb.
  • Mesochloa Raf.
  • Myostemma Salisb.
  • Plectronema Raf.
  • Pogonema Raf.
  • Sceptranthes Graham
  • Zephyranthella (Pax) Pax

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Zefirant biały w uprawie
Rośliny ozdobne
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny pokojowe, a w krajach o cieplejszym klimacie (strefy 9–11) również jako ogrodowe[11]. Rośliny nie są całkiem mrozoodporne, więc można uprawiać je tylko w najcieplejszych regionach Polski. Cebule sadzi się w ciepłym, słonecznym miejscu na przedwiośniu lub jesienią, warstwa gleby nie powinna być grubsza niż 2 cm. Zimą przykrywać należy torfem o grubości 20 cm. Uprawa również w pojemnikach. Rozmnażanie przez cebulki przybyszowe lub nasiona.
Rośliny lecznicze
Niektóre gatunki zefirantu stosowane są w ziołolecznictwie. Z. minuta stosowany jest w leczeniu raka i cukrzycy. Roślina ta zawiera alkaloidy: pankratystatynę, tazetynę i likorynę[12].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Lenka Křesadlowá, Stanislav Wilím: Cebulowe rośliny ozdobne. Warszawa: Wydawnictwo Natalis, 2006. ISBN 83-60326-02-9.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f Nicolás García, Alan W. Meerow, Silvia Arroyo‐Leuenberger, Renata S. Oliveira i inni. Generic classification of Amaryllidaceae tribe Hippeastreae. „TAXON”. 68 (3), s. 481–498, 2019. Wiley. DOI: 10.1002/tax.12062. ISSN 0040-0262. (ang.). 
  6. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
  7. ↑ Crescent Bloom: Zephyranthes. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-28]. (ang.).
  8. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 198. ISBN 978-83-925110-5-2.
  9. ↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
  10. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 404. (pol.).
  11. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  12. ↑ Zephyr Lily (Zephyranthes Species). W: Medical Toxicology of Natural Substances. John Wiley & Sons, Inc.. DOI: 10.1002/9780470330319.ch112. ISBN 978-0-470-33031-9. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zefirant&oldid=70914997”