Załoźce
49°47′42″N 25°22′44″E/49,795000 25,378889 Kościół Niepokalanego Poczęcia w Załoźcach | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Hromada | |||
| Data założenia |
przed 1511 | ||
| Prawa miejskie |
1520 | ||
| Powierzchnia |
4,4 km² | ||
| Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
380 3540 | ||
| Kod pocztowy |
47234 | ||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
| 49°47′42″N 25°22′44″E/49,795000 25,378889
| |||
| Strona internetowa | |||
Załoźce (ukr. Залізці, Zalizci) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, w rejonie tarnopolskim, nad Seretem, siedziba hromady. Do 2020 w rejonie zborowskim.
Nazwa, geografia
[edytuj | edytuj kod]Do 1919 roku również w zapisach jako Załośce, Załośce Stare i Nowe. Leżą nad Seretem, który rozdziela miejscowość na Załoźce Stare i Załoźce Nowe[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o Załoźcach pochodzi z 1441 roku[2], wymieniane jako miasto w 1511 roku lub 1516[3]. W tym czasie Marcin Kamieniecki rozpoczął budowę lub zbudował tu zamek[2], który pod koniec XVI wieku był własnością Konstantego Wiśniowieckiego[4]. Parafia rzymskokatolicka w mieście przez pewny czas wchodziła w skład diecezji łuckiej[5], chociaż kanonik katedry lwowskiej ks. Tomasz Pirawski w swym dziele „Relatio status almae Archidioecesis Leopoliensis”[6] „napisanym w latach 1614 i 1615 twierdził, że kościoły w Olesku, Załoźcach i Brodach należeć powinny do dziekanii złoczowskiej archidiecezji lwowskiej[7].
Przy końcu XVIII wieku hrabia Ignacy Miączyński ufundował w mieście klasztor i szpital Sióstr Miłosierdzia (Szarytek).
W wyniku I rozbioru Polski Załoźce znalazły się pod władzą Austrii. W tym czasie utraciły prawa miejskie[2].
W czasie I wojny światowej w okolicy miasta toczyły się ciężkie boje oddziałów austriackich z wojskami rosyjskimi, w jednych i drugich licznie służyli Polacy. Wojskami rosyjskimi – 13 Dywizją Piechoty dowodził gen. Eugeniusz de Henning-Michaelis, a austriacką 43 Dywizją Piechoty gen. Tadeusz Rozwadowski[8]. Walki doprowadziły do zrujnowania zamku[2].
W 1939 r. miasto liczyło ok. 6000 mieszkańców, z których połowę stanowili Ukraińcy. Pozostali to Polacy i Żydzi[9].
Do 1945[10] miasto w Polsce, w województwie tarnopolskim, w powiecie zborowskim, siedziba gminy Załoźce. W 1932 roku komisarzem rządowym miasta był emerytowany major taborów Adolf Drwota.
We wrześniu 1939 roku zajęte przez Armię Czerwoną, do 1963 roku były stolicą rejonu; później włączone do rejonu zborowskiego[2].
Zajęte przez Wehrmacht 9 lipca 1941 roku; tego samego dnia zabito w Załoźcach 20 Żydów. Podczas okupacji niemieckiej miejscowość została włączona do powiatu (Landkreis) Tarnopol, była siedzibą gminy[11]. W październiku 1942 roku Niemcy przesiedlili około 1 tys. załozieckich Żydów do Zborowa. W miejscowości pozostał obóz pracy, zlikwidowany w 1943 roku[12]. Pomoc Żydom w Załoźcach nieśli Polacy - Maria Szawłowska i Jakub Pyzik, których po wojnie Instytut Jad Waszem uhonorował tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[13][14][15].
W latach 1944–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali w różnych okolicznościach 30 Polaków[16].
Do 1944 roku w Załoźcach działała konspiracyjna polska samoobrona, składający się z harcerzy Szarych Szeregów[17]. Podczas drugiej okupacji sowieckiej władze sformowały w Załoźcach batalion niszczycielski, w którym służyli Polacy. Batalion ochraniał uchodźców z okolicznych wiosek, którzy ewakuowali się do miasteczka w obawie przed eksterminacją przez OUN-UPA oraz zwalczał ukraińskie podziemie. Po wojnie większość Polaków została ekspatriowana[2].
Do 1944 roku miejska parafia łacińska, należała do dekanatu brodzkiego, archidiecezji lwowskiej. Parafię założył w roku 1547 Jan Kamieniecki.
Od 1961 roku osiedle typu miejskiego[2].
W 1989 liczyło 2730 mieszkańców[18].
W 2013 liczyło 2735 mieszkańców[19].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- zamek[20] – w 1516 roku Marcin Kamieniecki, hetman polny koronny wybudował w mieście zamek. Od połowy XVI w. własność Wiśniowieckich, był główną siedzibą rodu. Po Wiśniowieckich dobra załozieckie stały się własnością Sobieskich, a następnie Potockich. Zamek jest obecnie w całkowitej ruinie.
- cerkiew pw. Opieki Matki Bożej z 1740 roku (dawny kościół augustianów pw. św. Warzyńca, przekazany w 1801 r. przez władze austriackie grekokatolikom[21][22].
- kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP – murowany z XVII wieku, poświęcony w 1639 r., ufundowany przez rodzinę Wiśniowieckich, która urządziła w nim rodzinną kryptę grobową. Zrujnowany podczas I wojny światowej, odbudowany według projektu Wawrzyńca Dayczaka w 20. latach XX w., zamknięty w 1945 r., obecnie bez dachu, w stanie ruiny. Działalność duszpasterska przeniesiona do kaplicy sióstr szarytek[2][23].
- kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP z XIX w. – wzniesiony przez siostry szarytki, konsekrowany w 1888 r., zamknięty po II wojnie światowej, zwrócony katolikom i wyremontowany w 1994 r., obsługiwany przez księży diecezjalnych z Tarnopola[2][24]
Urodzeni w Załoźcach
[edytuj | edytuj kod]- Jonah ben Jacob Ashkenazi (zm. 1745) – żydowski drukarz i giser, działający w Turcji
- Bolesław Bujalski (21 marca 18 - 12 marca 1945) – polski geolog, specjalista w zakresie kartografii geologicznej, tektoniki i geologii naftowej, znawca geologii Karpat, major piechoty Wojska Polskiego II RP.
- Wiesław Fuglewicz (1934–1982) – polski pisarz i rysownik lotniczy
- Wołodymyr Jakubowski (1915–1947) – lokalny dowódca UPA, w Załoźcach znajduje się jego pomnik
- Maria Kazecka (1880–1938) – poetka, działaczka niepodległościowa, kulturalna i społeczna
- Marian Kułakowski (1893–1980) – podpułkownik dyplomowany artylerii Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari (brat Mieczysława)
- Mieczysław Ludwik Kułakowski (1896–1942) – major artylerii Wojska Polskiego
- Marian Michalski (1936-2018) – polski polityk, nauczyciel, poseł na Sejm II kadencji
- Edward Prus (1931–2007) – polski historyk, politolog, działacz i aktywista narodowy, doktor habilitowany
- Bolesław Sąsiadek (1923–2009) – polski żołnierz 1. Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, porucznik WP, działacz społeczny
- Stanisław Mieczysław Sąsiadek (1922–2008) – podporucznik 3. Dywizji Piechoty
- Eugeniusz Spittal (1885–1957) – nauczyciel, działacz ruchu ludowego, poseł na Sejm RP z listy Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”.
- Stanisław Spittal (1891–1964) – major lekarz Wojska Polskiego, autor pracy pt. Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy[a]
Pobliskie miejscowości
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Stanisław Spittal na stopień majora został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 w korpusie oficerów sanitarnych, grupa lekarzy. W lipcu 1928 został przeniesiony z 6 Szpitala Okręgowego do 6 Batalionu Sanitarnego we Lwowie na stanowisko lekarza batalionu[25].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року. Державна служба статистики України. Київ, 2017. стор.65.
- ↑ a b c d e f g h i j Grzegorz Rąkowski, Paweł Luboński, Podole. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część II, Pruszków: Rewasz, 2006, s. 124–128, ISBN 83-89188-46-5, OCLC 69287000.
- ↑ Jerzy Lileyko: Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej: XVI – XVIII w. Lublin: TNKUL, 2000, s. 175.
- ↑ Lileyko, s. 186.
- ↑ Michał Kurzej: Jerzy Kowalczyk. Świątynie późnobarokowe na Kresach. Kościoły i klasztory na Rusi Koronnej. „Biuletyn Historii Sztuki”, 70 (3-4), s. 562, 2008.
- ↑ Relatio...
- ↑ Antoni Schneider: Encyklopedii Krajoznawstwa Galicji. Lwów: Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1871, s. 244.
- ↑ Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Wspomnienia Wielkiej Wojny, Warszawa 2015.
- ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 490–492, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG, s.23.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I. A. Altman, Moskwa 2009, s. 324. ISBN 978-5-8243-1296-6. (ros.).
- ↑ Szawłowska Maria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-03]. (ang.).
- ↑ Pyzik Jakub. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-03]. (ang.).
- ↑ Ceremonia Sprawiedliwych w Muzeum POLIN. sprawiedliwi.org.pl, 2018-11-29. [dostęp 2024-10-03]. (pol.).
- ↑ Henryk Komański, tamże.
- ↑ „[...] harcerze szczepu w Załoźcach, wraz z przybyłymi już wówczas do tego miasta harcerzami wileńskimi, utworzyli – według wersji prof. dr hab. Edwarda Prusa – tzw. Batalion Szturmowy (należący do Istriebitielnych Bataljonów), w celach samoobrony ludności polskiej przed Ukraińcami.”, [w:] Jerzy Jabrzemski. Harcerze z Szarych Szeregów. PWN. 1997. ISBN 83-01-12191-2. s. 195.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
- ↑ Załoźce. [dostęp 2013-09-13].
- ↑ ZALIZCI (Załoźce). Dawny kościół pw. św. Wawrzyńca (Ławrentija) (1639 – 1645). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-21].
- ↑ Grzegorz Rąkowski: Podole. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część II, s. 125–126.
- ↑ ZALIZCI (Załoźce). Dawny kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (1613). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-21].
- ↑ ZALIZCI (Załoźce). Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny / kaplica szarytek (1889). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-21].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 24 lipca 1928 roku, s. 224.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, Warszawa, 1880–1902, s. 354.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Załoźce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 354.
- Zamek w Załoźcach
- Sadok Barącz, Założce, Poznań, 1889.
- Załoźce, Poznań, 1889
- Archiwalne widoki i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona
