Przejdź do zawartości

Wusun

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wusun
Nazwa chińska
Pismo uproszczone

乌孙

Pismo tradycyjne

烏孫

Hanyu pinyin

Wūsūn

Wade-Giles

Wu-sun

Konfederacja Wusun i jej sąsiedzi na przełomie er

Wusun – środkowoazjatycka konfederacja plemion koczowniczych, istniejąca od II w. p.n.e. do V w. n.e.

Według półlegendarnego przekazu początkowo Wusunowie zajmowali tereny dzisiejszej zachodniej Mongolii, skąd jednak zostali przepędzeni na zachód przez Xiongnu lub, co bardziej prawdopodobne, przez Yuezhi[1]. Wydaje się, że wycofali się oni wtedy do Siedmiorzecza[2]. Ich wódz (noszący tytuł kunmo) został zabity, jednak jego syn, który miał się wychowywać pośród Xiongnu, po dojściu do pełnoletniości miał zadać Yuezhi straszliwą klęskę[3]. Wiadomo, że po tym, jak w latach 176 i 174 p.n.e. Yuezhi pokonał shanyu Xiongnu Laoshang (174–160 p.n.e.) osiedlili się oni w dolinie rzeki Ili, jednak w roku 162 p.n.e. pokonali ich Wusunowie sprzymierzeni z Xiongnu i sami zajęli to terytorium[4].

Wusunowie zaczęli uznawać zwierzchność Xiongnu pod koniec panowania shanyu Maoduna (209–174 p.n.e.) Kiedy cesarz Wu (140–87 p.n.e.) rozpoczął wojnę z Xiongnu Chińczycy zaczęli dążyć do przeciągnięcia Wusunów na swoją stronę. Ci, wykorzystując osłabienie Xiongnu chińskimi zwycięstwami, przestali uznawać ich zwierzchność, nie byli jednak skłonni do zawierania sojuszu z Chinami. Ok. 115 p.n.e. do Wusunów dotarł chiński wysłannik Zhang Qian z bogatymi darami. Wusunowie nie zaakceptowali jego propozycji przemieszczenia się na wschód i zaatakowania Xiongnu, niemniej nawiązali kontakty dyplomatyczne z dynastią Han. Pomiędzy 110 a 105 p.n.e. chiński dwór podjął decyzję wysłania „księżniczki” celem poślubienia kunmo. Ten zaakceptował to małżeństwo, jednak shanyu Xiongnu również wysłał „księżniczkę” dla kunmo i uzyskała ona wyższy status niż jego chińska małżonka. Mimo to w roku 105 p.n.e. kolejny kunmo także uzyskał chińską „księżniczkę” za żonę[5]. Ostatecznie w roku 72 p.n.e. Wusunowie wspólnie z armią Hanów zaatakowali obóz „Luli, króla prawej strony” Xiongnu i pojmali 40 tysięcy ludzi oraz 750 tysięcy koni, wołów, owiec, osłów i wielbłądów. W roku następnym we wspólnym ataku Wusunów z zachodu, Dingling z północy i Wuhuan ze wschodu Xiongnu mieli stracić trzydzieści procent swojej populacji oraz połowę pogłowia zwierząt. Od tego czasu kontrola Xiongnu nad państwami podległymi całkowicie załamała się[6], zaś syn kunmo został władcą Jarkandu, skąd przez pewien czas rządził większością basenu Tarymu[7].

Większość znanych informacji na temat Wusunów pochodzi ze źródeł chińskich. Ich konfederacja obejmowała podbite lokalne odłamy Saków i Yuezhi. Pochodzenie etniczne samych Wusunów jest sporne, jednak jest oczywiste iż „większość populacji składała się pod względem językowym z irańskich plemion Saków”[8]. Administracyjnym i politycznym centrum państwa było miasto Chigu („Miasto Czerwonej Doliny”). Położone na jednym z odgałęzień jedwabnego szlaku było ważnym centrum handlowym, znajdującym się w basenie jeziora Issyk-kul. Jego dokładna lokalizacja pozostaje jednak nieznana. Najważniejszym zajęciem Wusunów była hodowla bydła. Warunki klimatyczne Siedmiorzecza i gór Tienszan nie pozwalały na ciągłe wędrowanie w poszukiwaniu pastwisk i wody, dlatego Wusunowie byli seminomadami; przemieszczali się oni z jednej strefy klimatycznej do drugiej wraz ze zmianą sezonu[8]. Według Księgi Hanów ich populacja miała liczyć 630 tys., w tym 188 tys. mężczyzn zdolnych do noszenia broni[9]. Zabytki archeologiczne z okresu zamieszkiwania Siedmiorzecza i Tienszanu przez Wusunów są bardzo zróżnicowane i odzwierciedlają różnorodny skład etniczny populacji. Większość cmentarzy, które musiały należeć do miejscowych Saków wchodzących w skład konfederacji, zachowuje tradycje, ryty grobowe i kulturę materialną wcześniejszych Saków. Z samymi Wusunami wiązane są kurhany z liniowymi pochówkami i „katakumbowymi”, komnatowymi grobowcami. Zawierały one broń, a w niektórych przypadkach także bogatą biżuterię i ozdoby, co świadczy o znacznym zróżnicowaniu społecznym[10].

Niewiele wiadomo na temat historii Wusunów w pierwszych wiekach ery chrześcijańskiej. Kiedy Xianbei zostali na krótko zjednoczeni przez Tanshihuai (ok. 156– ok. 180) Wusunowie musieli uznać jego zwierzchnictwo. Później pod presją Rouran opuścili oni Siedmiorzecze i szukali schronienia w górach Tienszan. Ostatnia wzmianka o nich pochodzi z roku 436, kiedy odwiedziła ich chińska misja dyplomatyczna. Prawdopodobnie w połowie V wieku Wusunowie wraz z innymi miejscowymi ludami ulegli Heftalitom[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Bobodżan Gafurow: Dzieje i kultura ludów Azji Centralnej. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1978, s. 151–152.; Y.A. Zadneprovskiy: The nomads of nothern Central Asia after the invasion of Alexander. W: János Harmatta (ed.), B.N. Puri (ed.), G.F. Etemadi (ed.): History of Civilizations of Central Asia. Vol. II. The Developement of Sedentary and Nomadic Civilizations: 700 B.C. to A.D. 250. Paris: Unesco Publishing, 1999, s. 458–459. ISBN 978-92-3-102846-5.
  2. ↑ L.I. Albaum, B. Brentjes: Strażnicy Złota. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982, s. 120. ISBN 83-06-00539-2.
  3. ↑ Bobodżan Gafurow: Dzieje i kultura ludów Azji Centralnej. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1978, s. 152.
  4. ↑ Yü Ying-Shih: The Hsiung-nu. W: Denis Sinor: The Cambridge history of early Inner Asia. Cambridge: Cambridge University Press, 1990, s. 127. ISBN 0-521-24304-1.
  5. ↑ David Christian: A history of Russia, Central Asia, and Mongolia. Volume I. Inner Eurasia from Prehistory to the Mongol Empire. Blackwell Publishing, 1998, s. 187, 197. ISBN 0-631-20814-3.; Yü Ying-Shih: Han foreign relations. W: Denis Crispin Twitchett, Michael Loewe: The Ch'in and Han Empires, 221 B. C.-A. D. 220. Cambridge: Cambridge University Press, 1986, s. 408–410. ISBN 0-521-24327-0.
  6. ↑ Yü Ying-Shih: The Hsiung-nu. W: Denis Sinor: The Cambridge history of early Inner Asia. Cambridge: Cambridge University Press, 1990, s. 135. ISBN 0-521-24304-1.
  7. ↑ David Christian: A history of Russia, Central Asia, and Mongolia. Volume I. Inner Eurasia from Prehistory to the Mongol Empire. Blackwell Publishing, 1998, s. 199. ISBN 0-631-20814-3.
  8. ↑ a b Y.A. Zadneprovskiy: The nomads of nothern Central Asia after the invasion of Alexander. W: János Harmatta (ed.), B.N. Puri (ed.), G.F. Etemadi (ed.): History of Civilizations of Central Asia. Vol. II. The Developement of Sedentary and Nomadic Civilizations: 700 B.C. to A.D. 250. Paris: Unesco Publishing, 1999, s. 459. ISBN 978-92-3-102846-5.
  9. ↑ Yü Ying-Shih: Han foreign relations. W: Denis Crispin Twitchett, Michael Loewe: The Ch'in and Han Empires, 221 B. C.-A. D. 220. Cambridge: Cambridge University Press, 1986, s. 408. ISBN 0-521-24327-0.
  10. ↑ Y.A. Zadneprovskiy: The nomads of nothern Central Asia after the invasion of Alexander. W: János Harmatta (ed.), B.N. Puri (ed.), G.F. Etemadi (ed.): History of Civilizations of Central Asia. Vol. II. The Developement of Sedentary and Nomadic Civilizations: 700 B.C. to A.D. 250. Paris: Unesco Publishing, 1999, s. 461–462. ISBN 978-92-3-102846-5.; L.I. Albaum, B. Brentjes: Strażnicy Złota. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982, s. 123. ISBN 83-06-00539-2.
  11. ↑ Y.A. Zadneprovskiy: The nomads of nothern Central Asia after the invasion of Alexander. W: János Harmatta (ed.), B.N. Puri (ed.), G.F. Etemadi (ed.): History of Civilizations of Central Asia. Vol. II. The Developement of Sedentary and Nomadic Civilizations: 700 B.C. to A.D. 250. Paris: Unesco Publishing, 1999, s. 461. ISBN 978-92-3-102846-5.; Yü Ying-Shih: Han foreign relations. W: Denis Crispin Twitchett, Michael Loewe: The Ch'in and Han Empires, 221 B. C.-A. D. 220. Cambridge: Cambridge University Press, 1986, s. 444. ISBN 0-521-24327-0.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • L.I. Albaum, B. Brentjes: Strażnicy Złota. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982. ISBN 83-06-00539-2.
  • David Christian: A history of Russia, Central Asia, and Mongolia. Volume I. Inner Eurasia from Prehistory to the Mongol Empire. Blackwell Publishing, 1998. ISBN 0-631-20814-3. Podgląd ograniczony
  • Bobodżan Gafurow: Dzieje i kultura ludów Azji Centralnej. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1978.
  • Y.A. Zadneprovskiy: The nomads of nothern Central Asia after the invasion of Alexander. W: János Harmatta (ed.), B.N. Puri (ed.), G.F. Etemadi (ed.): History of Civilizations of Central Asia. Vol. II. The Developement of Sedentary and Nomadic Civilizations: 700 B.C. to A.D. 250. Paris: Unesco Publishing, 1999, s. 457–472. ISBN 978-92-3-102846-5. Podgląd ograniczony
  • Yü Ying-Shih: Han foreign relations. W: Denis Crispin Twitchett, Michael Loewe: The Ch'in and Han Empires, 221 B. C.-A. D. 220. Cambridge: Cambridge University Press, 1986. ISBN 0-521-24327-0.
  • Yü Ying-Shih: The Hsiung-nu. W: Denis Sinor: The Cambridge history of early Inner Asia. Cambridge: Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-24304-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wusun&oldid=60679009”