Wujkowate
| Empididae | |
| Latreille, 1804 | |
.jpg) Wujek żółtaczek (Empis livida) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| (bez rangi) | Eremoneura |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
wujkowate |
Wujkowate (Empididae) – rodzina owadów z rzędu muchówek. Ich larwy są drapieżne. Dorosłe zwykle również drapieżne, niektóre jednak odżywiają się pyłkiem lub nektarem. Rozwój przechodzą w różnych wilgotnych środowiskach lądowych i wodnych. Dorosłe osobniki części gatunków tworzą chmary. Samce z podrodziny nominatywnej znane są z wręczania samicom podarunków, np. w postaci upolowanej ofiary. Szczególnie liczne są w rejonach chłodniejszych i górskich. Opisano ponad 3000 gatunków, z których w Polsce występuje blisko 300.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Wujkowate w szerokim rozumieniu obejmują muchówki długości od 1 do 15 mm, o głowie wyposażonej w duże oczy złożone, ryjek, jednoczłonowe głaszczki. Zwykle ich warga górna uzbrojona jest w ostrza. Z reguły samce są holoptyczne, a samice dychoptyczne. Tułów najczęściej jest szerszy od głowy i widziany od góry wielokątny w obrysie. Oszczecinienie głowy i tułowia zwykle jest ograniczone. Odwłok jest prawie walcowaty i zwykle wydłużony[1]. Narządy rozrodcze samców mogą być symetryczne, w różnym stopniu asymetrycznie przekręcone, a nawet wtórnie symetryczne[1][2].
Dla wujkowatych w ścisłym znaczeniu nie rozpoznano wyraźnych cech apomorficznych. Należące tu gatunki mają powiększone przedpiersie formujące mostek przedbiodrowy i zwykle normalnie rozgałęzioną żyłkę R4 5. Samice zwykle mają proste przysadki odwłokowe i teleskopowe końcowe elementy odwłoka. U samców albo przysadki mają formę walwowatą, albo hypandrium jest spłaszczone lub kilowate[2].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Do rodziny tej należą muchówki drapieżne, polujące na różne owady, a także roztocze i skoczogonki[1]. Niektóre z nich odwiedzają kwiaty, żywiąc się nektarem lub pyłkiem[2]. Larwy, również drapieżne[2], rozwijają się w wilgotnej glebie, odchodach, gnijącym drewnie[1][2], a przedstawiciele Hemerodromiinae i Clinocerinae w różnych środowiskach wodnych[3], jak strumienie, rzeki i źródła[4].
Pojaw dorosłych niektórych gatunków jest zsynchronizowany tak, że tworzą one chmary. Przedstawiciele Empidinae charakteryzują się odbywaniem skomplikowanych rytualnych lotów godowych, podczas których samce wręczają samicom podarunek. W zależności od gatunku może to być upolowana ofiara, różnego rodzaju niejadalny przedmiot lub tylko pusty balon uformowany z wydzieliny[1].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Grupa kosmopolityczna, szczególnie liczna w gatunki w strefach chłodniejszych i górskich. Opisano ponad 3000 gatunków[3]. W Polsce stwierdzono 278 gatunków[4] (zobacz: wujkowate Polski).
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Wujkowate klasyfikowane są w nadrodzinie Empidoidea, która wraz z Cyclorrhapa tworzy klad Eremoneura. W tradycyjnym rozumieniu do wujkowatych zaliczano wszystkie Empoidea z wyjątkiem błyskleniowatych, jednak tak rozumiane były taksonem parafiletycznym[5][2] i w 1983 Chvála rozdzielił je jako pierwszy na kilka rodzin[6]. Krysiak w pracy z 2006 wymienia 6 podrodzin: Oreogetoninae, Empidinae, Hemerodromiinae, Clinocerinae, Brachystomatinae, Ceratomerinae[3]. Morfologiczna analiza filogenetyczna Sinclaira i Cumminga pozwoliła podzielić dawne wujkowate na 4 osobne, monofiletyczne rodziny: Atelestidae, Hybotidae, Brachystomatidae i Empididae. Wspomniane przez Krysiak Ceratomerinae znalazły się w Brachystomatidae, a Oreogetoninae uznano za parafiletyczny zbiór kladów o niejasnej pozycji[2]. Rozdział na 4 rodziny potwierdziła molekularna analiza Moultona i Wiegmanna z 2007[5].
W klasyfikacji Sinclaira i Cumminga wujkowate w ścisłym sensie podzielono na trzy podrodziny[2]:
Ponadto rozpoznano kilka grup o niepewnej pozycji. Należały doń rodzaje: Dipsomyia, Hormopeza, Hydropeza, Ragas, Zanclotus, Brochella, Philetus, Dryodromia, Hesperempis i Toreus[2]. Wyniki badań Moultona i Wiegmanna podważają monofiletyzm Clinocerinae oraz wskazują na bliskie pokrewieństwo Empididnae i Hemerodromiinae, jednocześnie rozpoznając całe Empididae s. str. jako monofiletyczne[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Jeffrey M. Cumming: Characteristics and Natural History of “Empididae”. [w:] Empidoid Resources [on-line]. North American Dipterists' Society. [dostęp 2016-06-20].
- ↑ a b c d e f g h i B.J. Sinclair, J.M. Cumming. The morphology, higher-level phylogeny and classification of the Empidoidea (Diptera). „Zootaxa”. 1180, s. 1-172, 2006.
- ↑ a b c Iwona Krysiak. Nowe dla nauki gatunki wodnych Empididae (Diptera, Empididae: Clinocerinae) wykazane z Pienin. „Pieniny Przyroda i Człowiek”. 9, s. 107–109, 2006.
- ↑ a b Jolanta Wiedeńska: Wujkowate (Diptera, Brachycea) – Empididae. W: Grzegorz Tończyk, Jacek Siciński (red.): Klucz do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2013, s. 123, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-25-0.
- ↑ a b c J.K. Moulton, B.M. Wiegmann. The phylogenetic relationships of flies in the superfamily Empidoidea (Insecta: Diptera). „Mol. Phylogenet. Evol.”. 43 (3), s. 701-713, 2007.
- ↑ M. Chvála. The Empidoidea (Diptera) of Fennoscandia and Denmark. II. General Part. The families Hybotidae, Atelestidae and Microphoridae. „Fauna Entomologica Scandinavica”. 12, s. 1–279, 1983.