Wróbel palestyński
| Passer moabiticus[1] | |||
| Tristram, 1864 | |||
 Samiec | |||
 Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
wróbel palestyński | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Wróbel palestyński[4] (Passer moabiticus) – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Występuje w Turcji, Syrii, Iraku, Libanie, Izraelu, na Terytoriach Palestyńskich, w Jordanii, Egipcie północno-wschodnim, jak też w Iranie, Afganistanie i Pakistanie; od 1980 na Cyprze. Czasami jest spotykany w Grecji oraz we wszystkich krajach Zatoki Perskiej od Kuwejtu po Zjednoczone Emiraty Arabskie. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał Henry Baker Tristram; opis ukazał się w 1864 na łamach Proceedings of the Zoological Society of London. Holotyp pochodził z Palestyny. Autor zamieścił jedynie opis upierzenia i wymiary. Nadał nowemu gatunkowi nazwę Passer moabiticus[5]. Obecnie (2024) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) podtrzymuje tę klasyfikację[6]. Prawdopodobnie wróbel palestyński wyewoluował z jakiejś wczesnej populacji wróbli, które zostały uwięzione w obszarze wolnym od lodowców w dorzeczu Eufratu i Tygrysu podczas zlodowacenia plejstoceńskiego (15–25 tys. lat temu)[7]. Sam gatunek odkryty został właśnie w 1864 przez H. M. Upchera[a], na południowych rubieżach Morza Martwego (w języku angielskim ptak ten zwie się Dead Sea Sparrow). W 1961 została opisana kość przedszczękowa z jaskini Umm al-Katafa (Oumm-Qatafa) nieopodal Jerozolimy; jej wiek oszacowano na około 300 tys. lat p.n.e.; należała do wróbla palestyńskiego lub prekursora gatunku[8].
IOC wyróżnia dwa podgatunki[6]. Przedstawiciele Passer m. yatii bywali dawniej wydzielani do osobnego gatunku – wróbla afgańskiego[4] (Passer yatii), głównie ze względu na morfologię i izolację geograficzną. Proponowany podgatunek P. m. mesopotamicus (opisany z południowo-zachodniego Iranu jako gatunek) jest obecnie włączany do podgatunku nominatywnego[6][7].
Podgatunki i zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:
- P. m. moabiticus Tristram, 1864 – wróbel palestyński[4] – Cypr (od 1980, kiedy to znaleziono tam 2 gniazda[8]), Izrael, zachodnia Jordania, południowa Turcja, północna Syria, Irak i południowo-zachodni Iran[7]
- P. m. yatii Sharpe, 1888 – wróbel afgański[4] – region Sistan na pograniczu wschodniego Iranu i południowo-zachodniego Afganistanu[7]
Częściowo wędrowny[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 11,5–13 cm[10], masa ciała 14–20 g[7]. Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu, przy czym samica wygląda jak samice wróbla domowego (Passer domesticus), jednak po bokach szyi ma żółte plamy. U samca wierzch głowy i kark popielate. Biała brew za okiem przechodzi w kolor cynamonowy; przez oko przebiega ciemny pasek. Kantarek ubarwiony jak wierzch głowy. Gardło zdobi mały, czarny śliniak, oddzielony od kantarka białym paskiem; po bokach szyi występują żółte plamy. Górna część grzbietu płowa, pokryta czarnymi paskami; niższa część grzbietu i kuper popielate. Pokrywy skrzydłowe kasztanowe, pozostałą jego część pokrywają czarno-brązowe pasy. Spód ciała jasnoszary, ciemniejszy na bokach; w sezonie lęgowym bardziej żółtawy dzięki ścieraniu się końcówek piór. Pokrywy podogonowe cynamonowobrązowe. Dziób czarny w sezonie lęgowym, poza tym o barwie rogowej. Młode są podobne do samic[8].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]
Środowiskiem życia wróbli palestyńskich są nadbrzeżne lub nadrzeczne zakrzewienia i zadrzewienia oraz półpustynie z systemem nawadniania[7]. Odwiedzają m.in. tamaryszki, topole, miejscami szuwary. Przebywają w luźnych stadach, zimą niekiedy z wróblami domowymi lub śródziemnomorskimi (Passer hispaniolensis). Żerują na ziemi lub nisko w roślinności, głównie na nasionach traw, ciborowatych, krzewów – jak tamaryszki i sodówki. Zjadają również owady[10]. Co nie jest typowe dla wróbli, występowanie wróbli palestyńskich nie jest uwarunkowane przez ludzkiego pochodzenia zabudowę, również mieszkaniową[9].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Okres lęgowy trwa od marca do czerwca[9][7], w ciągu roku do 3 lęgów[7]. Na początku sezonu lęgowego samce odłączają się od stada i obejmują określone terytoria, zaznaczając je charakterystycznym wróblim głosem – czip czip. Główna struktura gniazda utworzona jest z martwych gałęzi. Po dobraniu się w parę, samiec z samicą wspólnie uzupełniają wyściółkę gniazda, jak puch roślinny, pióra i sierść. Gotowa, zadaszona struktura o jajowatym kształcie jest dość duża w porównaniu do samego ptaka, wysoka na 30–40 cm, długa na 20–35 cm i mająca masę od 0,2 do 1 kg. Wewnątrz gniazdo zorganizowane jest tak, by przez otwór wejściowy nie dało się zobaczyć jaj[8]. Zwykle w zniesieniu jest ich od 3 do 5[8][9], składane są przeważnie nad ranem w jednodniowych odstępach. Biologię rozrodu tych ptaków badano w Izraelu. Temperatura wahała się od 15 do 41 °C (w basenie Morza Martwego może przekroczyć nawet 45 °C), przeciętnie w ciągu dnia wynosiła 33,7 °C. Ptaki utrzymywały stałą temperaturę jaj 25–39 °C. Możliwe, że nie są one wysiadywanie w „klasyczny” sposób, na co wskazywałoby dość niesynchroniczne jak na wróblowe klucie się piskląt – może się rozciągnąć na dwa dni[8].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje wróbla palestyńskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020); trend populacji zdaje się być spadkowy[11]. W Europie[b], według danych z 2015, BirdLife International lokalnie uznaje wróbla palestyńskiego za narażonego (VU, Vulnerable) ze względu na niewielką populację, której liczebność spada z powodu niszczenia środowiska i stosowania pestycydów[9].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Passer moabiticus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ N. Zarudny, Passer mesopotamicus spec. nov., „Ornithologisches Jahrbuch”, 15 (3), 1904, s. 108 (niem.).
- ↑ Passer moabiticus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Passeridae Rafinesque, 1815 - wróble - Sparrows, snowfinches and allies (wersja: 2024-10-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-11-29].
- ↑ P.L. Sclater, Birds of Palestine, „Proceedings of the Zoological Society of London”, 1864, s. 169.
- ↑ a b c d F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Old World sparrows, snowfinches, weavers. IOC World Bird List (v14.2). [dostęp 2024-11-29]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h D. Summers-Smith, Dead Sea Sparrow (Passer moabiticus), [w:] J. Hoyo i inni red., Handbook of the Birds of the World Alive, 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-22].
- ↑ a b c d e f Denis Summers-Smith, The Sparrows, A&C Black, 2010, s. 180–193, ISBN 978-1-4081-3825-0.
- ↑ a b c d e J. Ashpole i inni, European Red List Assessment. Passer moabiticus - Tristram, 1864 [online], BirdLife Data Zone [dostęp 2016-10-17] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-17].
- ↑ a b Peter Clement: Finches and Sparrows. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 452–453. ISBN 978-1-4081-3529-7.
- ↑ Species factsheet: Passer moabiticus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).